Cilki Biogjeokimik

Hyrje

Ndryshe nga energjia, e cila rrjedh nëpër ekosistem,lëndët p.sh,uji,kalciumi,karboni,azoti, qarkullojnë nëpër ekosistem.Këto procese të qarkullimit të lëndëvë nuk kufizohen vetëm në nivel të ekosistemit,por njëkohësisht përfshijnë edhe tërë biosferën si sistem unik ekologjik në Tokë.

Proceset e rrjedhës së energjisë dhe të qarkullimit të lëndëvë në ekosisteme dhe në biosferë mundësojnë ekzistencen e qenieve të gjalla në Tokë,andaj ciklet e qarkullimit të lëndëve në ekosistem shënohën edhe si cikle ushqimore ose edhe si cikle biogjeokimike .Në një ekosistem mund ti veçojmë si më të rëndësishmit cikle të qarkullimit të lëndëvë.

a) cikli i ujit,

b) cikli i oksigjenit,

c) cikli i azotit

d)cikli i karbonit.

Punuar nga:

Agon Halili

Arlind Kerceli

Dion Fejzullahu

Lirim Sefa

Fatjon Hetemi

Sasi të mëdha karboni jan të lidhura për lëndën drunore dhe mund të qëndrojnë aty të bllokuara aty për qindra vjet dhe mund t'i kthehen atmosferes vetëm kur druri shpërbehet ose digjet.Para më shum miliona vjetësh organizmat e vdekur dhe të mbuluar me sedimente janë shndërruar gradualisht me lëndë djegëse fosile ,siq jan:thëngjili,nafta dhe gazi natyror.Karboni i bllokuar nga këta organizma fosilë nuk lirohen në atmosferë derisa karburantet fosil të mos digjen.Njeriu duke djegur sasi të mëdha karburantesh fosile,rrit përqëndrimin e dioksidit të karbonit ne atmosferë.Dioksidi i karbonit absorbon shumë nxehtësinë e diellit që vjen në atmosfere sikur pllakat e qelqit që robërojnë nxehtësinë në kopshtin qelqor.Aftësia e gazrave,sikur dioksidi i karbonit për të lidhur nxehtësinë e diellit dhe kështu të ngrohin atmosferën,quhet efekt i kopshtit qelqor.

Cikli i Karbonit

Ngjashëm sikur uji,karboni,gjithashtu qarkullon në relacionin mjedisi jo i gjallë -organizmat.Dy proceset themelore jetësore te botes së gjalle,fotosinteza dhe frymëmarrja,formojne bazen e ciklit të karbonit. Atmosfera e Tokës përmbankarbon në formën e dioksidit të karbonit.Bimët e shfrytëzojnë dioksidin e karbonit për të prodhuar molekulat organike,gjatë procesit të fotosintezës .Organizmat konsumatorë sigurojnë molekulat e pasura me energji,duke u ushqyer me bimë dhe shtazë te tjera.Pasi që keto molekula gjat proceseve metabolike shpërbëhen prodhohet dioksidi i karbonit i cili lirohet në atmosferë.Gjithashtu shpërbërësitdhe organizmat fotosintetik përmes frymëmarrjes qelizore gjithashtu e kthejnë prapa dioksidin e karbonit në atmosferë.

Meqenëse azoti është lëndë shumë e rëndësishme ushqyese,rritja e bimëve në ekosistem është shpesh e kufizuar nga mungesa e azotit në tokë.

Kur një organizëm, vdes në të veprojnë organizmat shpërbërës,të cilët e shpërbëjnë trupin e ogranizmit të vdekur dhe lirojnë azotin.Mbeturinat e shpërbëjnë trupin e organizmit të vdekur dhe lirojnë azotin.Mbeturinat metabolke të shtazëve, siq janë ekskrementet (fecesi) dhe urina dhe mbeturinat bimorë,siq janë gjethet dhe lëvoret, gjithashtu përmbajnë azot.

Këto mbeturina gjitashtu I nënshtrohen shpërbërjes nga organizmat shpërbërës.Kështu organizmat shpërbërës luajnë rol vital në ekosisteme, duke ia kthyer tokës azotin.Ky process është I njohur si amonifikim.Azoti kthehet në atmosferë përmes procesit të quajtur denitrifikim.

Fiksimi I Azotit:

Llojllojshmëria e qenieve të gjalla në Tokë është e mundur pasi që vetëm disa llloje bakteresh si p.sh., Cyandobacteria dhe Rhizobium kanë enzime të cilat mund të shkëputin këtë lidhje të fuqishme të atomeve të azotit.

Pas kësaj shpërbërje të atomeve të azotit këto jan të lira të lidhen me atomet e hidrogjenit dhe të formojnë molekulat e amoniakut (NH3).Ky proces i shëndrrimit të azotit atmosferik (të gaztë) në amoniak quhet fiksim i azotit.

Amoniaku është një formë e azotit të cilin bimët mund ta absorbojnë dhe ta shfrytëzojnë për prodhimin e proteinave.Përderisa shtazët nuk mund të absorbojnë azotin prej tokës, ata duhet të sigurojnë azotin duke u ushqyer me bimët dhe shtazë të tjera.

Bakteret azotofikuese jetojnë në tokë ose në rrënjët e bimëve, siq janë:fasulja, bizelja, tërfilli,jonxha etj.

Denitrifikimi ndodh kur bakteret anaerobe (kemeoautotrofe ose pa praninë e oksigjenit) i shpërbëjnë nitratet dhe lirojnë azotin atmosferik në atmosferë dhe kështu përmbyllet cikli i azotit.

Proceset e ciklit të azotit:

Azoti është i pranishëm në mjedis në një shumëllojshmëri të gjerë të formave kimike, duke përfshirë azotin organik, amoniakut (NH + 4), nitriti (NO2), nitrati (NO3), oksid i azotuar (N2O), oksidit nitrik (NO) ose gazi inorganik i azotit (N2). Azot organik mund të jetë në formë të një organizëm të gjallë, humus ose produkteve të ndërmjetme të dekompozimit lëndës organike. Proceset e ciklit të azotit transformimi i azotit nga një formë në një tjetër. Shumë nga këto procese kryhen nga mikrobet, qoftë në përpjekjet e tyre të energjisë korrjes ose për të grumbulluar azotin në një formë të nevojshme për rritjen e tyre. Diagrami i mësipërm tregon se si këto procese përshtaten së bashku për të formuar ciklin e azoti

Cikli i Azotit

Cikli i azotit është cikli bio-gjeo-kimik me të cilin azoti është konvertuar në forma të ndryshme kimike si ajo qarkullon midis atmosferës dhe ekosistemet tokësore dhe detare. Konvertimi i azotit mund të kryhet me anë të dy proceseve biologjike dhe fizike, procese të rëndësishme në ciklin e azotit përfshijnë fiksim, nitrifikim dhe denitrifikimit. Pjesa më e madhe e atmosferës së Tokës (80%)është e përbër nga Azoti. Megjithatë, azoti atmosferik ka në dispozicion të kufizuar për përdorim biologjik, duke çuar në një mungesë së azotit të përdorshëm në shumë lloje të ekosistemeve. Cikli i azotit është me interes të veçantë për ekologjistët për shkak se disponueshmëria e azotit mund të ndikojnë në normën e proceseve kyçe të ekosistemit, përfshirë prodhimin primar dhe dekompozimi.Aktivitet njerëzore të tilla si djegia e karburanteve fosile, përdorimi i plehrave azotike artificiale, dhe lirimin e azotit në ujërat e zeza kanë ndryshuar në mënyrë dramatike ciklin global të azotit.

Oksigjeni ciklohet edhe në mes të biosferës dhe litosferës.Organizmat detare në biosferë krijojnë kalcium karbonati (materiale lëvozhgë) (CaCO3), që është i pasur me oksigjen. Kur organizmi vdes, lëvozhga e saj është depozituar në katin e cekët e detit dhe e varrosin me kalimin e kohës për të krijuar shkëmbin gëlqeror sedimentarë të litosferës.

Ciklet Gjeobiokimike

Cikli i oksigjenit

Oksigjeni,si karboni dhe hidrogjeni,është një element themelor i jetës.Përveç kësaj,në formën e O3, ozonit, ajo siguron mbrojtjen e jetës nga rrezet ultra violetë të diellit si ato të hyjnë në stratosferë. Përveç që përbën rreth 20% të atmosferës, oksigjeni është i kudogjendur. Ai gjithashtu gjendët në kombinim si oksid në korën e Tokës dhe si uji në oqeane.Në fillim të evolucionit të Tokës, oksigjeni besohet të ketë qenë i liruar nga avujt e ujit nga rrezatimi ultravioletë dhe akumuluar në atmosferë.Më vonë, fotosinteza u bë një burim i oksigjenit.

Reshjet atmosferike

Me reshje kuptojmë të gjitha format e kondensimit të avullit të ujit që shfaqen në sipërfaqen e tokës në formë të lëngët apo të ngurtë:

Breshëri

Formohet gjatë lëvizjes së shpejtë të reve ku edhe ndërron temperatura nga e nxehta në të ftohtë me qrast formohet breshëri.

Shiu

Formohet me kondensimin e avullit të ujit në atmosferë në kushte termike mbi zero gradë Celsius. Për tu formuar shiu retë duhet të jenë të trasha.

Bora

Bora përveq në formë fjollash bie edhe e përzier me shi.formohet kur kushtet termike janë nën zero.

Uji qarkullon nëpër natyrë

Uji gjendet në natyrë ne forma të liqeneve, deteve, lumenjëve dhe ujërave nëntokësorë.ku në rast të reshjeve atmosferike niveli dhe sasia e ujit rritet. Pastaj ne temperatura të larta uji avullohet dhe përsëritet cikli I ujit.

Për këtë kam përgaditur dhe një video e cila paraqet një përmbledhje e gjithë ciklit të ujit.

Kondensimi I ujit ne natyre formon mjegullën

Mjegulla formohet me kondenzimin e avujve të ujit në shtresat e ajrit pranë sipërfaqeve tokësore,me rastin e kontaktit të ajrit të nxehtë me tokën e ftoftë.përzierja e mjegullës me gazrat e ndryshme në qytete formon smogun:

po ashtu formohen dhe retë:

Retë nga mjegulla dallohen nga mjedisi ku krijohen dhe nga sasia më e madhe e grumbujve të dukshëm të pikave të imëta të ujit.kur qielli mbulohet me re quhet vranësirë.

Kondensimi

Kondezimi është kalimi i ujit nga gjendja e gaztë (avull) në gjendje të lëngët (ujë). . Pjesa më e madhe e ujit të kondenzuar dhe të sublimuar ndahet prej reve dhe bie në sipërfaqe të Tokës si shi, dëborë breshër, etj. Nëse të reshurat bien në det ose oqean, atëherë këtu procesi i qarkullimit të ujit përfundon. Mirëpo nëse të reshurat bien në Tokë, atëherë një pjesë do avullohet përsëri dhe një pjesë do të thithet prej tokës. Teprica e të reshurave të paavulluara ose të paabsorbuara më anë të lumenjve mbitokësorë ose nëntokësorë do të derdhët në det ose në oqeane. Këtu rrethi përfundon. Sikurse mos të ekzistonte ky qarkullim i ujit nuk do të kishte as jetë organike në tokë.

Avullimi i ujit në natyrë

Avullimi i ujit paraqet kalimin e ujit nga gjendja agregate e lenget ne gjendje agregate te gazet.

Uji kryesisht avullohet prej sipërfaqes oqeanike, të cilat mbulojnë më së dy të tretat e sipërfaqes tokësore. Burimet tjera të avullit të ujit janë: lumenjtë, liqenet, toka e lagësht, e gjithashtu mbulesa bimore . Sidomos të rëndësishme janë pjesët tropike dhe subtropike të oqeaneve, të cilat zënë pjesën më të madhe të sipërfaqes tokësore dhe më së shumti e furnizojnë atmosferën me avuj uji.

Për arsye të avullimit të vazhdueshëm të ujit prej sipërfaqeve të përmendura në atmosferë gjithnjë gjendet një sasi e caktuar e avullit të ujit. Një pjesë e avullit të ujit ngel në ajër dhe me erë bartet në zona tjera.Po ashtu,bimët ujin e tepërt e largojnë përmes procesit të avullimit, proces i cili quhet TRANSPIRIM.

Cikli I ujit

Cikli i ujit përfshin këto etapa:

1.Avullimi

2.Kondensimi

3.Reshjet atmosferike

4.Rrjedhja e ujit në natyrë