Монгол орны газар доорх ус

Монгол орны газар доорх ус

Монгол орны цаг уурын нөхцөлд газрын доорх ус нь зун болон намрын хурын усаар тэжээгдэж байдаг.

Газар доорх усыг

• Түр зуурын элбэг тэжээлтэй
• Улирлын дунд зэрэг тэжээлтэй
• Улирлын хомс тэжээлтэй гэсэн мужуудад хуваадаг.

Монгол орны газар доорх усыг оршиц, тэжээгдэх байдал, эргэлтийн горимоор нь ул хөрсний ба артезийн гэж 2 ангилдаг.

Артезийн ус

Газар доорх усны бүрэлдэн тогтох нөхцөл тус орны тектоникийн онцлогтой нягт холбоотой энэ нь дунд ба шинэ төрмөлийн эриний цэрдийн ба неогений үеийн артезийн сав газрын тархалтын хил заагаар илэрнэ. Энэ сав газрууд зөрөгт хотост солчлон орших бөгөөд Хангай, Хэнтийн уулт тогтолцооноос урагш тархан Монгол ба Говь Алтай зүүн өмнө эдгээдэд улсын хил орчмын уулс хүртэл тус орны умард хэсэгт зөвхөн уул хоорондох хотгор мөн голын хөндийд орших тул төдий л их тархацтай биш. Тунамал хувирмал шургамал ба бялхмал чулуулгуудын усны хэмжээ нь янз бүр байна. Эртний төрмөлийн тунамал ба хувирмал чулуулгийг атриашилтын сөрөг налуу хэсэг ан хагруушил ихтэй учраас усархаг юм. Тектоник ан цавтай бүсний ойролцоо мөн судал орчимд сайр боржин чулуу ус элбэгтэй байна. Жижиг талстай буюу сүвэрхэг бүтэцтэй галт уулын бялхмал ус нилээн агуулна.

Артезийн ус /Ус тогтоож байгаа чулуулгаас нь хамаарч/

• Цэрдийн галавын артезийн сав газрын ус
• Дунд ба шинэ төрмөлийн артезийн сав газрын ус
• Неогенийн артезийн сав газрын ус

Ул хөрсний ус

Ус агуулагч гол чулуулаг нь бялхмал чулуулагтай салаавчлан давхарласан янз бүрийн талст занар, элсэн чулуу, шохойн чулуу, болронцор, мөлгөр хөрзөн болно. Чулуулгийн хагаруусал , зөрөгт тектоник эвдрэлийн ойролцоо ан цав их байдаг ба тийм хэсэгт чулуулаг дахь усны хэмжээ ихэснэ. Түүнчлэн хувирмал болон бялхмал болон хувирмал чулуулгийн зааг орчим мөн янз бүрийн судал тогтсон газар ус ихэсдэг байна. Ул хөрсний ус хотос хонхорт төвлөрч байхад өндөрлөг газар ялангуяа гүн хөндийнүүдэд зүсэгдсэн өндөрлөгт бага байдаг. Ийм учираас нам газарт ул хөрсний усыг уурхайн худгаар хялбархан гаргаж авч болдог.

Ул хөрсний усны эрдэсжилт болон бүрэлдэхүүн нь хотгор гүдгэрийн байдлаас ихээхэн шалтгаална. Уул нууруудад цэнгэг ус голчлон тархдаг бол тал газар, хотгор хонхорт давсархаг буюу давслаг ус оршдог.

Ул хөрсний ус /Ус тогтоож байгаа чулуулгаас нь хамаарч/

• Эртний төрмөлийн өмнөд ба эртний төрмөлийн хувирмал чулуулгийн ан цавын ус
• Янз бүрийн насны шургамал чулуулгийн ан цавын ус
• Янз бүрийн насны бялхмал чулуулгийн ан цавын ус
• Дөрөвдөгч галавын хурдас дахь ул хөрсний ус

Рашаан гэж юу вэ?

Газрын гадрага дээр гарч ирэх явцдаа газрын доорх төрөл бүрийн эрдэс, химийн элементүүдийг өөртөө шингээсэн усыг рашаан гэдэг. Рашааныг бүрдүүлэгч гол элементүүд хлор, сульфат, гидрокорбонат, кали, натри, кальци, магни каримдаа төмөр, хөнгөнцагаан зэрэг болно. Монгол оронд хэдийгээр 300 гаруй булаг шанд рашаан байдаг ч хүн хэрэглэж болохуйц, шаардлага хангасан 37 батлагдсан рашаан байдаг байна.

Уух рашаанд дор дурьдсан зөвшөөрөгдөх хэмжээг баримтлана.

Хром 5,0гр

Фтор 5,0гр

Хүнцэл 0,2гр

Мөнгөн ус 0,02гр

Хар тугалга 0,3гр

Рашаанд дээрх химийн бодис дурдснаас хэмжээ нь их бол уух, савлахыг хориглоно.

Монгол орны хойд талын уулархаг нутагт газар доорх усны ихэнх нь гол мөрөнд нийлдэг бол өмнөдийн хээр цөлд хөрсний ан цав болон ургамалаар дамжин уурших явдал нилээн байна.