Historia e mjekesis shqiptare

• Ne kete minutazh prenzantimi,iu ftoj me kenaqesi te njihemi jo vetem me historine e mjekesise shqipetare,por dhe me te paret tane,qe na krijuan terrenin e pershtatshem,per studim ne brezit te ri, ne kete dege humane.

Historia e mjekesise shqiptare

Mjekesia ilire

• Vendosja e rendit skllavopronar , hapi rrugen e zhvillimit te metejshem te shoqerise ilire,ne te gjitha drejtimet, midis te cilave dhe ne mjekesi.

shekulli i IX-te

Mesjeta ne mjekesine ilire

• zhvillimi i mjekesise ne Kosove-

• Ne kete etap,mjekesia pati karakter magjik dhe mitologjik. Mjeket e pare ilir ishin prifterinjte pagane,qe propagandonin idene e ''shpirtit te keq'' qe shkakton semundje.
• Zhvillimi ekonomik-shoqeror i metejshem solli shkeputjen e magjise nga mjekesia dhe lindi profesioni i mjekut. Mjeku i pare ilir njihet mbreti i Adrianeve, Genti.

1969 u hap fakulteti i mjekesise ne Prishtine, ne kuader te Univeristetit te Kosoves.

1974 dega e stamatologjise,dhe me vone dega e farmacise.

nga puna e tyre shkencore u dallua si doktor shkencash Prof.dr. Osman Imami, Prof.dr Seadet Mekuli dhe Prof.dr Musa Haxhiu.

u themelua Shoqata e Mjekeve te Kosoves

Botohet revista shkencore "Praxis Medica"

I- Filonidh Dyrrahi, nga Dyrrahu,autor i nje encikopedie mjekesore. Ka shkruar 45 vellime ne lemin e mjekesise,vepra e tij eshte e njohur dhe e vleresuar nga Piliniusi,kjo e ka ber te njohur dhe te vleresuar pertej kufijve shqipetar.

II- Kratus nje tjeter mjek nga Durresi,ai ishte dhe skllav i liruar.

• zhvillimi i mjekesise ne Maqedoni-

• Konkretisht 1\2 e dyte te sh.IX solli zhvillimi ne Shqiperi sps me hapjen e shkollave mjekesore ne Stamboll dh Athine u diplomuan ne to nje numer shume i madh mjekesh shqipetare,te cilet punuan ne atdhe dhe jasht gjithashtu ne kete periudhe u hapen disa spitale ne qytete e Shqiperise.
• Nje numer i madh mjekesh shqipetare kane dhene nje ndihme dhe ne zhvillimin e mjekesise te vendeve te tjera.
• Keshtu Besim Omeri, Profesor ne Akademine Ushtarake te Stambollit si dhe rektor ne Universitetin e Stambollit , themelues i Kryqit te Kuq turk,luajti rol te rendesishem ne organizimin e shendetesise turke,duke themeluar disa revista mjekesore si dhe shkroi mbi 50vepra mjekesore. Po ashtu ne Turqi punuan nje numer i madh mjekesh shqipetar Mustafa Buda, Bilal Golemi, Rifa Frasheri etj.
• Gjithashtu kontributi i mjekeve shqipetar qe dhe me i zgjeruar. Bashke me farmacist dhe infermiere moren pjese ne luften heroike te Vlores 1920. Petraq Popa kishte len detyren e mjekut ne Turqi ishte kthyer per ti sherbyer atdheut si dhe shume mjeke te tjere dhe ne kte periudhe ai krijoi nje spital ne Vlore duke i dhen ndihmen e pare te plagosurve ne lufte.
• 1920 Kongresi i Lushnjes hapi sherbimin shendetesor dhe krue u emerua Rifat Frasheri.
• 1924 u krijua laboratori bakterologjik. Gjate kesaj kohe punonin mjeke te pergjithshme si dhe mjeke specialist Anton Ashta malariolog, Federik Shiroka kirurg,etj. Keshtu linden specialitete si dhe te hapen reparte te pecjalizuar. Por nevojat e vendit ishin shume me te medha si pasoje e Luftes se Dyte Boterore dhe Shqiperia kishte vetem 102 mjeke ne ate kohe, situata e luftes e rriti nevojen per mjeke, keshtu qe shume mjeke patriot si dhe studente te mjekesise u larguan nga vendet e huaja dhe u kthyen ne Shqiperi, per te ndihmuar ne luften per clirim. Pati dhe nga ato mjek qe humben jeten ne akte te larta heroizimi ne lufte si dermatologu Stefan Pano.

• Filloi periuadha e erret e zhvillimit te mjekesise ne Eruope ne pergjithesi por dhe ne Iliri ne vacanti.
• Lufterat e gjata nga barbaret,sllavet,normanet rrenuan jeten ekonomike shoqerore e kulturore te vendit. Por, qyetet bregdetare ruajten nivelin e tyre duke qene ne kontakt me qendrat e kultures si Persia.
• Ana Komena ne shkrimet e saj flet per disa mjek ne Durres, te cilet duhet te kishin studiuar ne Persi ose ne Itali (dhe pse mjekesia ne mesjete nuk ishte ne duart e mjekeve por te prifterinjeve):
• Nikolla Kaliklini, Mihal Panteriku, Mihal Enuku keto mjeke i kane sherbyer imperatorit Aleksander Kumnenit.
• Ne sh X-XII qendra me e njohur universitare ka qene ajo e Salernos. Mbreti i Shqiperise DUCA, tregoi shume interes per zhvillimin e kultures dhe shkences,keshtu ai dergonte kuader,ne kete qender per zhvillim.

• 1994 ne Tetove u themelua Universiteti i Tetove, ne kuader te tij u hap dhe Fakulteti i Mjekesise pak me vone ne vitin 1999 me deget Mjekesi e Pergjithshme, Stamatologji, Farmaci.
• 2003 me masa te dhunshme politike ky universitet mbyllet.
• 2006 u hap Fakulteti i Infermierise.
• 2008 rihapet Fakulteti i Shkencave Mjekesore me te njejtat dege
• ne keto treva u dalluan per punen e tyreshkencore Prof.dr.Jusuf Rexhepi, Prof.dr. Remzi Izairi, Prof.dr. Agim Vela dhe Prof.dr.Sadri Bexheti.
• 1995 themelohet Shoqata e Mjekeve Shqipetar te Maqedonise.
• 2004 fillon botimi i revistes shekncore ''Medicus''.

• lindi ne nje fshat te Skraparit,rrjedh nga nje familje patriotike. Shkollohet ne Stamboll kryen studimet e larta ne mjekesi ne kete qytet.
• 1905 u diplomua,dhe studimet pas universitare i kryen ne France,praktiken 2vjecare e kreu ne Janine.
• per nje kohe te shkurter ushtron profesionin ne Gostivar dhe ne vitin 1908 vendoset perfundimisht ne Tetove deri ne fund te jetes se tij,dhe ishte mjeku i pare i diplomuar.
• 1922 emerohet mjek Onorar ne gjimnazin e Tetoves
• 1927-1930 zgjidhet deputet 1932-1940 emerohet senator.
• 1941-1943 caktohet kryetar bashkie ne Tetove.
• 1946 ne Shkup ne moshen 68vj. denohet me 6vjet burg.
• 1953 nderon jete.
• eshte shquar si mjek me vyrtyte te larta si humanizmi,bujaria dhe pergatitje te larte profesionale. ne mungese te mjeteve profesinale ne mjekimin e semundjeve i ka ndihmuar intuita e tij e zhvulluar.

• eshte profesor dhe doktor i pare i shkencave mjekesore ne Maqedoni
• u lind ne Tetove
• 1941 kreu ne Tetove mesim deri ne klasen e7-te. Maturen e perfundoi ne Prishtine ne gjimnazin ''Sami Frasheri''.
• 1942 nis studimet ne Bari te Italise ne fakultetin e mjekesise. Kthimin ne atdhe pas perfundimit te vitit te pare e pati te veshtire per shkak te kapitullimit te regjimit te Musolinit.
• 1944 rregjistrohet ne fakultetin e mjekesise ne Vjene,Austri.
• me perfundimin e Luftes se Dyte Boterore, shkon ne Beograd,dekanati i ketij fakulteti ja anulon te gjith simestrat qe kishte kryer me pare dhe i rinis studimet pa pertes dhe nje here nga simestri i pare.
• 1952 u diplomua dhe nis punen si mjek i pergjithshem ne Tetove.
• 1953-1957 u specializua ne Mjekesi Interne,sherbeu dhe si drejtor i spitalit te Tetoves. Studimet pas universitare per kardiologji i kreu ne Beograd.
• edhe pse ishte kardiologu i pare shqipetar ne Tetove ,nuk e lejuan ta ushtronte kete detyre,u detyrua te braktis Tetoven 1972 nis te punoj ne Prishtine ne Kliniken Interne.
• eshte autor i mbi 50 punimeve shkencore dhe i librit ''Ekzaminimi klinik i semundjeve te brendshme''.

Jusuf Rexhepi

(1922-2004)

MIFTAR KURTI

(1920-1992)

Xhafer Sylejmani

(1878-1953)

• Eshte pediatri i pare,qe u lind ne fshatin e Llakavices ne Gostivar.
• nisi studmiet e gjimnazit ne Tirae por i perfundoi ne Tetove.
• 1956 u diplomua ne fakultetin e mjekesis ne Shkup,ku dhe kreu specializimin nga pediatria.
• eshte autori i mbi 20 punimeve shkencore-profesionale nga lemi i pediatrise preventive

FERID MURAD

• 14shtator 1936 prof.dr Ferid Murati u lind ne Whiting,Indiana,SHBA. I biri i Xhabir Murad Ejubi shqiptar dhe Henrieta Boeman e ema amerikane.
• 1970 u diplomua ne Universitetin e Virxhinias ku dhe u emerua profesor ku punoi deri ne 1981.

REFET FERATI

(1931-1981)

• studimet e tij jane te perqendruara ne efektin e nitroglicerines ne trupin njeriut,ne bashkepunim me Robert Furchgott dhe Louis Ignarro,ku se bashku kane fituar dhe cmimin Nobel 1998.
• shpikja e Viagres,eshte nje nga sukseset me te medha profesionale te Ferid Muratit,qe i dha fame ne te gjithe boten.
• aktualisht ai merret me kerkime shkencore ne Universitein e Teksasit.

• Kirurgu i pare qe u lind ne Tetove.
• 1952 nisi studimet ne fakultetin e mjekesis ne Shkup.
• per fat ben pjese ne gjeneraten e studenteve dhe mjekeve qe njihen si themeluesit e qendrave spitalore te Tetoves, Gostivarit dhe Dibres duek dhen keshtu nje kontribut te madh ne zhvillimin e mjekesis ne trojet shqipetare te Maqedonise.
• 1959 perfundoi studimet dhe nis te punoj ne Tetove.
• 1962 nisi specializimin ne fushen e kirurgjise se pergjithshme. Fatkeqesia e renies se termetit te Shkupit,e beri dr.Refitin aktiv ne sherimin e te semureve duke e ndihmuar ne fitimin e nje ekpserience te madhe pune.1967 perfundoi dhe specializimin,kjo e beri te njihej si kirurgu i pare nga Tetova.
• keshtu ai u be themelues dhe kryeshef i 'Repartit kirurgjik te Tetoves',kete detyre e ushtroi deri ne fund te jetes se tij.
• 1975 u specjalizua ne Qendren klinike REBRO te Zagrebit,per operimet e ezofagut,te cilat filloi t'i kryente ne spitalin e Tetoves ku e beri te njihej dhe me gjere. Keshtu ky repart mori nje zhvillim te fuqishem ku iu dha dhe nderi per organizimin e takimit Profesional te Kirurgeve te ish Jugllosllavise.Kontributi i tij ishte dhe ne edukimin e mjekeve te rinj.

sh. XVII-XIX

1950

sh XII

sh IV-II p.e.s

2010

nga lufta ne kampin komunist

Mjekesia empirike shqipetare

Periudha Osmane

n

• Ne kohem kur Europa u fut ne rrugen drejt zhvillimit, popullit tone iu desh te luftonte me osmanet pikerisht ne shek XV-te, kur tokat shqipetare u zaptuan nga osmanet.
• C'ndodhi ne Shqiperi?
• -dyndje e madhe e popullsise
• - mjerim i popullit
• - ngecja e zhvillimit ekonomik,kulturor dhe shkencor
• -kushtet jetesore shume te renda
• - ne keto situata u perhapen semundje dhe epidemi ne vendin tone(murtaja,lija,malarja) nisur nga shenimet e Elvia Celebise,informohemi qe ne kete periudhe shqipetaret shkolloheshin neper kolegje dhe universitete te Europes,pa diskutim keto ishin fatlumet.

• Sherbimi shendetesor u organizua ne te ashtequajturin sherbim shendetesor socialist.
• Ne vendet socialiste e sidomos ne Ballkanin Sovjetik filluan qe te pergatisnin mjek te rinje. Nese deri ateher mjekt shqetesoheshin ne vendet qendrore dhe perendimore te Europes, studentete e rinje tashme filluan te formoheshin ne vendet e kampit socialit.
• Ne vitin 1952 me ndihmen e Rusise u hap fakulteti i mjekesise,u hapen nje nr i madh spitalesh ne cdo rreth , dhe ne zonat me te thella u derguan mjek. U hapen specialitete te reja,keshtu mjekesia nisi te perparonte,por nuk po ndiqte zhvillimit per shkak te izolimit, dhe pse ne kushte jo te favorshme qe kishin spitalet e Europes Perendimore, ne saj te vullnetit dhe pasionit te tyre mjeket shqipetare arriten ti zhdukin nje ser semundjesh si malarja,sifilizi . Po keshtu duhet then qe puna e mjekeve tane beri qe dhe niveli shkencor te rritej dhe studimet e punimet e tyre te tregoheshin denjesisht ne kongreset dhe konferencat shkencore nderkombetare. Kjo e gjitha behej me nje ndjendje vetemohimi, se sistemi nuk ishte nxites ne kete drejtim.
• U punua ne drejtimin profilaktik prodhuan nje ser vaksinash si e tifos,kunder etheve te Maltes, lise, tetanozit, tuberkulozit, fruthit,koleres,etj.
• Ne vitin 1969 u ngrit Instituti i Higjenes dhe Epidemiologjise ku filloi te thelloj punen ne drjtimin e profilaksise dhe arriti te prodhoje biopreparate dhe 80 lloje diagnostikuese.
• Por duhet then se izolimi sistemi komunist qe i beri shqiperis me Europen dhe me gjer solli nje te mire parandalimin e SIDE-s ne vendit tone. Por nje kohesishte kjo mbyllje beri qe ne mos te njohim e te komunikonim me zhvillimin e mjekesise ne trevat shqipetare.
• Por ne kete periudhe pati dhe nje nr te madh mjekesh shqipetar qe dhan kontributin e tyre ne bote.
• Renia e sistemit diktatorial solli mjaft probleme dhe per sherbimin shendetesor,por nga ana tjeter pati dhe te miren sepse me ne fund u krijuan mundesit per komunikimin me Europen dhe zhvillimin e metejshem te sherbimit shendetesor ne Shqiperi
• 2002 shenon nje fitore tjeter te Shqiperise, zhdukja e lepres duke u ber realitet synimin e OBSH per nje bote pa lepra
• Nuk duhet humbur dhe mundi dhe kontribut vetemohues te shume mjekeve qe per vite te tera punuan ne zona te thella dhe u haruan nga sistemi ose per arsye te ndryshme politike nuk moren tituj nderi.

• Shek XVI-XVIII shfaqet mjekesia empirike konservative,ne popullin shqipetar pati zhvillim te begatshem. Shkallen relativisht te larte te zhvillimit te mjekesise sone popullore e kane ven ne dukje studiues te tjere te huaj qe kane studiuar jeten e vendit tone.
• Edit Durham,nje studiuese e njohur e jetes se vendit tone, ka shkruar mbi mjeket popullor shqipetare qe sheronin plaget e luftes, thyerjet, demtimet e kockave, mjekimin e organeve te brendshme. Per mjekim ata perdorinin nje numer te madh te bimeve mjekesore ne forma te ndryshme si infuzione,pomada etj. Madje u praktikua dhe kirurgjia,kte shkalle te larte e sollen xherahet.
• Durham pershkruan nje rast ne te cilin nje mjek popullor i sheroi me sukses kemben nje te semuri nderkohe qe nje mjek i huaj donte qe tia priste ate.
• Xherahet operornin bajamet,kataraktin e syrit, thyrjet dhe daljet e kockave, heniet, guret ne fshikzen e ujit te holle. Dijen e tyre e transmetonin brez pas brezi. Per pergatitjen e ilaceve jo vetem qe kishin forma te ndryshme por dhe sekretin e tyre.
• Xherah - quhej ai qe mesonte nga pervoja dicka prej mjekesises dhe qe merrej me operacione te vogla, me sherrimin e plageve dhe me berjen synet te femijeve. Fama e tyre i kaloj kufijte shqipetar. Por, ata nuk mund ta conin mjkesine ne evolim per shkak se iu mungonte teoria.
• PUKEVIL(konsulli francez prane Ali Pashes) tregonte se : "Ata bejne disa operacine kirurgjikale pa njohur anatomine, me nje sukses dhe aftesi te atille sa cuditin dhe kirurget me te zotete." ose "keta xherahe nuk shkaktojne me shume viktima sesa shum profesore te diplomuar ne Paris."
• DIONISS PIROS ne vperen e tij "Mjekesia praktike'' shkruan: " jane disa praktikante te quajtur doktore te cuditshem,te cilete me kujdesin me te madh sherojne dhe semundje te pa sherueshme dhe te medha ne popull."
• Mungonte higjena e pergjithshme,anestezia. Epidemi shume te perhapura ne kete kohe,si faktor te forte te emigrimit,okupimit,lufterave ishin turbekulozi,sifilizi i trasheguar,tifoja,e plote semundje te tjera ngjitese.

• Kasem Ali Mehmeti -

nga Tirana studjoi per mjekesi ne Itali, njihej personalisht me Enver Hoxhen dhe ai, ia kishte ndaluar kthimin ne atdhe. U specializua ne psikiatri dhe arriti te behej profesor dhe drejtor i tri klinikave ne nje spital te madh ne Gjermani. Nxenesit dhe koleget e tij flasin me nje konsiderat te madhe per te jo vetem si njeri shume i mire por dhe me aftesi te medha pedagogjike.

• Peter Poci-

me origjine nga Korca,ka qene drejtor i klinikes se dermatologjise ne Universitetin e Bostonit ne Shtete e Bashkuara te Amerikes.Ka qene nje shkenctar i shquar qe eshte marre vecanerisht me gjendrat te yndyres ndaj ne SHBA e kan thirur ''mbreti i akneve". Eshte autor i mjaft librave dhe punimeve shkencore,dhe nuk ka liber dermatologjie qe te shkruaj per semundjet yndyres e te mos citoj prof.Peter Pocin.