Хөрөнгө гэдэг нь аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзэмшиж байгаа эсвэл тухайн байгууллагын хяналтад байгаа мөнгөөр хэмжигдэх боломжтой эдийн засгийн нөөц баялгийг хэлнэ.
Эргэлтийн хөрөнгө гэдэг нь нэг жилийн дотор мөнгө болон хөрвөх чадвартай хөрөнгүүдийг хэлнэ.
Биет үндсэн хөрөнгөнд:
Газар, Барилга байгууламж, Машин тоног төхөөрөмж, Тавилга эд хогшил болон бусад биет хөрөнгүүд багтана.
Биет бус хөрөнгө:
Биетэй бодитой оршин байдаггүй ч бизнесийн үйл ажиллагааны явцад өөрийн эзэмшигчдэд тодорхой эрх болон үр ашигтай давуу талуудыг олгодог хөрөнгө нь биет бус хөрөнгө юм. Биет бус хөрөнгөд патент, зохиогчийн эрх, лиценз, худалдааны тэмдэг, гүүдвил буюу нэр төрийн зардал багтана.
Байгалийн нөөц:
Төрөл бүрийн ашигт малтмалын орд газрууд нь байгалийн нөөцөд багтана. Эдгээрийг газартай адилтгаж болохгүй бөгөөд харин газраас авч ашиглаж байгаа байгалийн нөөц гэсэн утгаар нь бүртгэнэ.
Өртгийн зарчмын дагуу үндсэн хөрөнгийг өөрийн өртгөөр нь бүртгэлд тусгах ба уг өртгийг АНХНЫ ӨРТӨГ гэж нэрлэдэг.
Хөрөнгийг худалдан авсан үнэ
+
Тээврийн зардал
+
Гаалийн татвар
+
Угсарч суурьлуулах зардал
+
Турших зардал
Элэгдэл гэж юу вэ?
Үндсэн хөрөнгийн анхны өртгийг ашиглагдах хугацааны туршид системтэйгээр хуваарилан зардалд шингээх үйл ажиллагааг элэгдүүлэх гэнэ.
Сарын 01-нээс 15-ны өдрийн хооронд худалдаж авсан үндсэн хөрөнгийн элэгдлийг тухайн сарын эхэнд худалдаж авснаар тооцож байгуулна.
Сарын 15-ны өдрөөс хойш худалдаж авсан үндсэн хөрөнгийн элэгдлийг дараа сарын эхэнд худалдаж авснаар тооцож байгуулна.
Элэгдэл тооцох жилүүд:
Барилга-40 жил
Тоног төхөөрөмж,тавилга эд хогшил-10жил
Компьютер-3жил
Бусад хөрөнгө-10жил
Анхаар...!
Эдгээрт элэгдэл тооцохгүй:
Газар
- Дуусаагүй барилга
- Түр ашиглаагүй буюу нөөцөд байгаа үндсэн хөрөнгөНомын сангийн нөөц, музей үзмэр,урлагын цуглуулга.
1. Шулуун шугамын арга2. Үйл ажиллагааны арга (Бүтээгдэхүүний нэгжид ногдуулах арга)3. Жилүүдийн нийлбэрийн арга4. Үлдэгдлийг бууруулах арга5. Элэгдэл тооцох тусгай аргууд
1. Шулуун шугамын арга
Энэ аргын үед үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын хугацааны туршид тайлант хугацаа бүр тэнцүү дүнгээр элэгдэл тооцно. Шулуун шугамын аргаар газрын тохижуулалт, барилга, түрээсийн сайжруулалт, тавилга эд хогшлын элэгдлийн зардлыг тооцоход тохиромжтой.
Элэгдлийн зардал = Аө-Үл
t
Аө – Анхны өртөг
Үл – Үлдэх өртөг
t - Тооцоолсон ашиглах хугацаа
2. Үйл ажиллагааны арга
Энэ аргын үед тухайн үндсэн хөрөнгийн гүйцэтгэх ажлын нормыг харгалзаж элэгдэл тооцно. Хөрөнгийг их ашиглавал их, бага ашиглавал бага хэмжээний элэгдэл тан байдалд үндэслэн тооцдог тул элэгдэл тооцох бусад аргуудтай харьцуулахад орлого зардлооцно. Хөрөнгийн элэгдлийг ашигласыг сайн уялдуулдаг. Техник технологийн хоцрогдолд богино хугацаанд ордог хөрөнгийн элэгдлийг энэ аргаар тооцох боломжгүй. Үйл ажиллагааны аргаар үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, тооцоолох олшруулах машин, байгалийн нөөцийн элэгдэл хорогдлын зардлыг тооцоход тохиромжтой.
3. Жилүүдийн нийлбэрийн арга
n-үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа
i-өмнө нь элэгдэл тооцсон жил
Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа “n” гэвэл:
4. Үлдэгдлийг бууруулах арга
Энэ аргаар элэгдэл тооцохдоо шулуун шугамын аргаар тооцсон элэгдэл тооцох хувийг ашиглана. Жишээ нь: үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа 5 жил гэвэл шулуун шугамын аргаар тооцсон элэгдэл байгуулах хувь жилийн 20% (100/5 жил) байна. Хэрэв үлдэгдлийг давхар бууруулна гэвэл 20%-ийг 2-оор үржүүлнэ. Үлдэгдлийг 150% бууруулна гэвэл 20%-ийг 1.5-аар үржүүлж элэгдэл тооцох хувийг олно.
5. Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох тусгай аргууд
Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох шулуун шугамын арга, үйл ажиллагааны арга, жилүүдийн нийлбэрийн арга, үлдэгдлийг бууруулах арга гэсэн ерөнхий арга байдаг талаар өмнө нь үзсэн. Зарим үндсэн хөрөнгийн өвөрмөц шинж, салбарын онцлог нь элэгдлийн тусгай арга хэрэглэхийг шаарддаг. Иймд зарим аж ахуйн нэгж, байгууллага үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох дээрх аргуудаас сонголт хийх боломжгүй байдаг. Элэгдэл тооцох дараах тусгай аргууд байдаг:
Үндсэн хөрөнгийг дараах тохиолдолд данснаас хасна
Жишээ нь 1:
6,000,000₮-ийн анхны өртөгтэй, 6,000,000₮-ийн хуримтлагдсан элэгдэлтэй, өртгөө бүрэн нөхсөн тоног төхөөрөмжийг акталсан.
1,000,000₮-ийн анхны өртөгтэй, 800,000₮-ийн хуримтлагдсан элэгдэлтэй, өртгөө бүрэн нөхөөгүй тоног төхөөрөмжийг акталсан.
Үндсэн хөрөнгийг худалдсан үнэ нь түүний дансны үнээс өндөр байвал үндсэн хөрөнгө худалдсаны олз, бага байвал үндсэн хөрөнгө худалдсаны гарзыг хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ.
Үндсэн хөрөнгийн дансны үнэ буюу үлдэгдэл өртөг гэдэг нь анхны өртгөөс хуримтлагдсан элэгдлийг хассан дүн юм.
Барилгыг худалдан авахдаа хашаа явган хүний зам, зогсоолтой нь худалдан авдаг.
Үүнийг дансанд тусгахдаа барилгаас гадна ГАЗРЫН ТОХИЖУУЛАЛТ дансанд бүртгэнэ.
1,000,000₮-ийн анхны өртөгтэй тоног төхөөрөмжид жил бүр 100,000₮-өөр 8 жилийн элэгдэл тооцож бүртгэсэн байсан. Тоног төхөөрөмжийг 9 дэх жилийн дундуур:
а. 150,000₮
б. 280,000₮
в. 100,000₮-өөр борлуулсан гэвэл тохиолдолд тус бүрээр үндсэн хөрөнгө борлуулалтын олз, гарзыг тооцож бүртгэе.
Хагас жилийн элэгдэл
100,000/2=50,000₮
Үндсэн хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл
100,000×8+50,000=850,000₮
Борлуулах үндсэн хөрөнгийн дансны үнэ
1,000,000-850,000=150,000₮
А. Үндсэн хөрөнгө борлуулалтын олз, гарз =150,000-150,000=0₮
В. Үндсэн хөрөнгө борлуулалтын гарз =100,000-150,000=(50,000₮)
Анхаарал
хандуулсанд
баярлалааа
Үндсэн хөрөнгө нь дараах шинж чанарыг агуулсан байх ёстой:
Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох дараах аргууд:
Анхаар...!
Санамж
- Борлуулах бус үндсэн үйл ажиллагаанд ашиглагдахУдаан хугацаанд ашиглагдахын зэрэгцээгээр элэгдэлд ордогБиетэй бодитойгоор оршдогТодорхой хэмжээний өртөгтэй байна.
Эргэлтийн хөрөнгө
Эргэлтийн бус хөрөнгө
Нэг жилээс дээш хугацаанд тухайн ААНБ-н үйл ажиллагаанд нь ашиглагддаг хөрөнгүүдийг хэлнэ.
Үндсэн хөрөнгө
Аливаа бизнесийн байгууллага үйл ажиллагагаа явуулахад тодорхой хэмжээний хөрөнгө зайлшгүй хэрэгтэй байдаг.
Энэхүү хөрөнгийг эргэлтийн ба эргэлтийн бус гэж 2 ангилна
Хөрөнгө гэж юу вэ?
Жишээ нь2:
- Дансны авлага /Найдваргүй авлагын нөөц/
- БХХО буюу түргэн борлогдох үнэт цаас
Үндсэн хөрөнгийг худалдах буюу борлуулах
- Үндсэн хөрөнгийг актлах
- Үндсэн хөрөнгийг худалдах буюу борлуулах
- Үндсэн хөрөнгийг солилцох
Үндсэн хөрөнгийг солилцох
Мөнгө оруулсан эсвэл мөнгөн бус хөрөнгөөр солилцож болдог. Солилцохдоо өгч байгаа болон авч байгаа хөрөнгийн аль тодорхой байгаа зах зээлийн үнэ дээр үндэслэнэ.
Өөр төрлийн хөрөнгийг солилцохдоо орз гарзын хүлээн зөвшөөрнө. Ижил төрөлд гарзыг л хүлээн зөвшөөрнө.
Жишээ нь
Жишээ
“Santis” компани 10800 анхны өртөгтэй 36000 хуримтлагдсан элэгдэлтэй 54000 зах зээлийн үнэтэй суудлын автомашиныг 45000 зах зээлийн үнэтэй газраар солив.
Үндсэн хөрөнгийг актлах
Жишээ нь
1,000,000₮-ийн анхны өртөгтэй тоног төхөөрөмжид жил бүр 100,000₮-өөр 8 жилийн элэгдэл тооцож бүртгэсэн байсан. Тоног төхөөрөмжийг 9 дэх жилийн дундуур:
а. 150,000₮
б. 280,000₮
в. 100,000₮-өөр борлуулсан гэвэл тохиолдолд тус бүрээр үндсэн хөрөнгө борлуулалтын олз, гарзыг тооцож бүртгэе.