Ang Panitikan ng Kapampangan

Duplo

Pamuri

• “puri” na nangangahulugang gusto
• awit ng pag-ibig o “love song”

Aruy! Katimyas na Nitang Dalaga

(Ay! Kaakit-akit ang naturang Dalaga)

Ang mga Dula

 nilalaro sa lamayan ng mga patay

 nag-papaliksahan sa tula

 Duplero – tawag sa lalaking kalahok (Bilyako)

 Duplera – tawag sa babaeng kalahok (Bilyaka)

Duplo

Aroy Catimyas Na Nitang Dalaga

Aroy! catimias na nitang dalaga

Lauen que pa sa nung ninu ya

Piquiling-quiling ne itang buntuc na

Puntuc nang salicap maibug manabu ya

Iniang aquilala cu ya

ing malagung Pisiang pala

A anac nang indang Juana

bibingcang nasi ing tinda na.

Caya cu pa sa ikutang

nung bisa ya pin pautang

"aguiang gisanan yu ngan

ing lugud cu queca dacal."

Piseta gone!

Atsing Neneng

• impluwensya ng katutubo at dayuhan
• nasasalamin ang paniniwala at kultura

Zarzuela

1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ringmauring tulang patnigan.

2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ayduplera.

3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.

4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sapalad ng sinumang nahatulang parusahan.

5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sakaluluwa ng namatay.

6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kayanaman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isangbilyaka.

7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.

8. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isangnamatay.

9. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian oimpromptu.

10. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.

Karagatan

Kumidya

Goso

Kumidya

• moralistikong aspekto ng kanilang kalinangan
• may tiyak na aral
• inaawit sa saliw ng gitara, biyolin at tamburin
• inaawit bago ang araw ng mga patay
• mabagal ang tempo

Karagatan

O grandowner of the house

With a hen under your dwelling

I request that tonight I shall get it

To offer for All Soul’s Day.

Please don’t offer

The hen that I dearly love

I have just bought it for two hundred pesos

From worthless Mariano.

Apu kung makibale

Maki manuk lalam bale

Buri ke sang pakisabi

Daunan ke potang bengi.

E mu ne sa daraunan

Ing manuk kung pakamalan

Seli ke pang aduang dalan

Kang Marianung baritaklan.

1. Ito ay isang larong may paligsahan sa tula.

2. Ang kuwento nito ay batay sa alamat ng singsing ng isangdalaga na nahulog sa gitna ng dagat.

3. Pakakasalan ng dalaga ang binatang makakakuha ng singsing.

4. Sa larong ito, hindi kinakailangang “sumisid’ sa dagat ang binatangnais magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing.

5. Ginaganap ang laro sa bakuran ng isang bahay.

6. May dalawang papag sa magkabila ng isang mesang may sarisaringpagkaing-nayon.

7. Magkaharap ang pangkat ng binata at dalaga.

8. Karaniwang isang matanda ang magpapasimula ng laro.

9. Maaaring magpalabunutan para mapili ang binatang unang bibigyanng dalaga ng talinghaga.

10. Maaari pa rin ang pagpili sa binata ay batay sa matatapatanng tabong may tandang puti.

11.Bibigkas muna ng panimulang bahagi ang binata bago tuluyangsagutin ang talinghaga.

 patulang laro tuwing may lamay

 pag-tatanong at pag-sasagot sa pamamagitan ng tula

 nag-ugat sa kasaysayan ng isang Prinsesa

Pang-obra

 “comedia”

 Moro-moro sa tagalog

 pag-iibigan ng Prinsipe at Prinsesa

 melodrama

 labanan ng Kristiyano at Muslim

 pataludtod at may musika

 nagbigay-daan sa kauna-unahang Kapampangang pagtatanghal sa entablado

 Padre Anselmo Jorge Fajardo (Gonzalo de Condova)

• awiting bayan
• pag-papahalaga sa mga gawain ng kapampangan
• awit ng pag-tatrabaho
• salamin ng pamumuhay ng mga tao

Deting Tatanim

Pale

Zarzuela

Bye ning

Kamasak

 dulang may kantahan at sayawan

 isa hanggang limang kabanata

 nagpapakita ng sitwasyon ng mga Pilipino na may kinalaman sa mga kuwento ng pag-ibig at kontemporaryong isyu

 impluwensya ng mga kastila

 kadalasang kinakanta at patula

 masayang wakas

 unang itinanghal sa Espanya

 Zarzuela de la Provincia de Guenco

 Alang Dios ni Juan Crisosomo Sotto

 ginintuang panahon ng dulang kapampangan

 Aurelio Tolentino, Mariano Proceso Pabalan Biron, Crisostomo Sotto at Felix Galura

 Tolentino – rebeldeng manunulat. Pagtuligsa sa pamahalaang Amerikano sa Pilipinas

Diparan

• awiting bayan
• salawikain at kasabihan
• paksa na hango sa katotohanan

Mga Akdang Pangrelihiyon

- isa pang akdang pampanitikan ng Kapampangan

Nobela

Pasion

Basulto o Basultu

Puntung Biabas

• matatalinhagang salita
• ginagamit sa pag-papastol
• maaring awitin habang sumasayaw
• pataludtod
• naging kompetisyon tuwing pista sa saliw ng musika at sayaw

Karin Pu Kekami

O, Ate, O ate

San Fernando at Wawa

Betis at Baculud,

Sakop ng Maynila

Doon sa ama

Ay maraming Baluga

Maliit at malaki

Bihasa sila sa pagpapana

Konde Bayabas, Konde bayabas

Pasko ng Pagkabuhay bukas

Huwag ka pang magtsinelas

Magpadala ng may laso

Habang ikaw ay umiindak

Nalaglag ang panyo mo

Pinulot ng taong nasa likod mo

At isinampay sa balikat mo

Sinabi po'ng tagapamalita

Pagsikat ng araw, wala ng iba

Ngunit hindi ba ang buwan at tala

Magliliwanag upang bigyang liwanag ang daigdig

Tinanam Kung Kamantigi

Wakas :)

O Caca, O Caca (Oh brother, Oh brother)

Lidia

Paninta

Atin Ku Pung Singsing

• pag-paparangal ng mga kapampangan
• isang awit ng pag-ibig
• “sinta” na nangangahulugang minamahal o pag-ibig
• pamilya at kaibigan

Pasion

Ecu Pa Kelingwan

I had a ring

With a beautiful gem

I inherited it

From my mother

I kept in very well

In a chest

But it just disappeared

Without my noticing.

The heartache within me

Is as high as the sky

My crossed hands

Are upon the table

Whoever can find

That ring I inherited

My poor heart

Shall forever worship.

Atin cu pung singsing

Metung yang timpucan

Amana que iti

Quing indung ibatan

Sancan queng sininup

Queng metung a caban

Mewala ya iti

E cu camalayan.

Ing sucal ning lub cu

Susucdul king banua

Picurus cung gamat

Babo ning lamesa

Ninu mang manaquit

Quing singsing cung mana

Calulung pusu cu

Manginu ya caya.

Diparan

Ang mga Awiting Bayan

Ing Dalumdum ning Bengi

Sapataya

• pag-kakailanlan mga tao
• inuri ni Alejandro Q. Perez

 naglalaman ng buhay at pagpapakasakit ni Hesukristo

 nagmula sa Espanol

 kilala sa tawag na “pabasa”

 itinuturing na kauna-unahang gawang naisalin sa Kapampangan

 ang pagsasalin ito ay ginawa ni Rev. P. Banda

 Puni naman ang tawag kung ang pasion ay ginagawa bilang isang pampublikong aktibidad

 Cenakulo – pag-sasabuhay ng pag-hihirap ni Kristo hanggang sa kanyang kamatayan

Basulto

Goso

Pamuri

Paninta

Pang-obra

Sapataya

Larawang Itim

• nag-uugnay sa paniniwalang politikal
• himig ng pangangatwiran o pag-tatalo
• sinasaliwan ng sayaw sa saliw ng kastanyete
• “tapatio” isang Mehikanong sayaw
• tagisan ng pag-tula

Nobela

 di gaanong namayagpag sa ika-20 siglo

 hindi naging sandigan ng pagpapahayag ng damdamin

 pinag-tuunan ang maiikling kwento

 Aurelio Tolentino (Ing Buok ni Ester) at Juan Crisostomo Sotto (Lidia)

Ang Panitikan ng Kapampangan

Tatyana Pye Louise Mugar Conchada