БӨӨГИЙН ҮҮСЭЛ ТҮҮНИЙ ТҮҮХ

Монгол бөө мөргөлийн язгууруудыг орчин үед халх, дархад, буриад, хотгойд, тува, урианхай гэж ерөнхийд нь 5 хуваан авч үзэж байна. Эдгээр язгууруудад нь олон овог аймаг, ястнуудаас бүрэлдэн тогтоно. Эдүгээ цагийн бөө мөргөлийг дэлгэрэн хөгжихөд дархад, буриад язгуурын бөө нар ихээхэн хувь нэмэр оруулсан.

Цагаан зүгийн номхон эзэд цагаан тэнгэрүүдтэй харьцдаг цагаан зүгийн бөө баруун зүгт хандаж залбирал үйлддэг ёс эрт цагт бүрэлджээ. Тэр үеэс Монгол бөө нарыг цагаан зүгийн бөө, хар зүгийн бөө хэмээн хоёр ангилж үзэж ирсэн байна

Монголчуудын өвөг дээдэс яваандаа ой тайганаасаа гарч хээр талд морь малаа туун нүүдэллэн амьдрах болжээ. Ингэснээр хүн амынх нь тоо эрс ихсэж, урдны эхийн эрхт ёс, овгийн байгуулал задрахад хүрч, хажуугаар нь өмнө зүгийн илүү өндөр төвшинд хүртэл боловсронгуй болсон хүмүүстэй нүүр тулан эхэлжээ. Мэдээж энэ үед нийгмийн асар их өөрчлөлт хөдөлгөөн, шинэ ойлголтууд бий болж монголчууд шинээр сэтгэх болсон. Тэр дундаас бий болсон зүйл бол тэнгэрийг шүтдэг

бөө мөргөл юм.

Бөөгийн мөргөлийн зан үйлийг монголын түүхийн үечлэл, он цагын дагуу үечлэн хуваан авч үзсээр ирсэн байна. 1959 онд бөө мөргөл судлаач, эрдэмтэн Ч. Далайн судалгааны “Эртний үеийн бөө мөргөл, дундад зууны үеийн бөө мөргөл” гэсэн үечлэлийг нь 1985 онд Х.Буянбат улам нарийвчлан үзээд монгол бөө мөргөлийнтүүхийг таван үед хувааж үзсэн байна.

Бидний өвөг дээдэс Монголын тал

газар ирэхээсээ өмнө умард зүгийн тундра, тайгад ан аваар амьдарч

байх цагтаа мөн ийм байсан.

Одоо ч хүртэл тэдний энэ сүсэг бидэн

дунд ямар нэгэн байдлаар

хадгалагдсаар ирсэн.

Энэ шашныг судлаачид олон мянган жилийн тэртээгээс буюу хүй нэгдлийн үеэс үүсэлтэй гэдгийг нэгэн дуугаар нотолсон.

5. XVI зууны далаад оноос XX зууны эхэн үеийг “ Монгол бөөгийн шашны усталын үе” хэмээн үечилсэн байдаг.

Бөртэ Чоно,Гоо Маралын тухай, хун шувуу гоо дагина .болон хувираад хүний хүүд баригдан гэргий нь болсон тухай, Монгол орноор нэг олддог буган чулуунууд, чоныг хальсан өвгөдтэйгээ адилтган жинхэнэ нэрээр нь дуудахыг цээрлэх ёс зэрэг нь бүгд эрт дээр үед буюу 30 орчим зууны тэртээ хүртэл амьд байсан тотемизмийн цуурай юм

Бөөгийн шашинг эхийн эрхт овог төрлийн үед үүссэн гэлцдэг ба энэ нь монголчууд онгон сахиусаа хэрхэн

4. 1368 оноос шарын шашин Монголд ноёрхох болсон XVI зууны 70-аад он хүртэлх үеийг “ Монгол бөөгийн шашны сэргэлтийн үе “

дүрсэлж хувцас хунар, зан үйл зэргээс нь анхны бөө эмэгтэйчүүд байсан бололтой гэсэн дүгнэлтэнд хүрч байна.

анхаарал тавьсанд баярлалаа

Дэлхийн бүх зэрлэг буюу анхдагч нийгмүүдийн итгэл бишрэл, сэтгэхүйн анхны хэлбэр нь анимизм байдаг. Хүн өөрийгөө амьтдаас нэг их ялгаатай гэж үздэггүй, амьтдыг янз бүрээр шүтэн бишрэх, ан хийхэд олз омогтой байхыг тэднээс хүсдэг зэргийн сэтгэхүй гэсэн үг. Яваандаа энэ нь шүтлэг болон хувирч өөрийн гэсэн домог, сүсэг бишрэлүүдийн цуглуулгатай болсон

3. 1271 оноос Юань улс задарч Монголын улс төрийн төв эх нутагтаа эргэн ирсэн 1368 он хүртэлх үеийг “Монгол бөөгийн шашны буурал үе”

Аливаа хорлол, муу нөлөө түүнийг даван туулах гэсэн хатуугын эсрэг хатуу бүхнийг хар өнгөөр бэлгэдэн дүрсэлсэн хар дом шившлэгээс үндэслэн дээд тэнгэр, газар усны эздийг Номхон , Догшин хэмээн ангилан үзэж, дошгидийг нь “ Хар тэнгэрүүд хэмээн тахиж шүтэх болсон байна. Ийм учраас дан ганц хар тэнгэр, хар онгодоор хөллөсөн бөөг тэр онгодын байрладаг зүг чигээр нь “ Хар зүгийн бөө ” хэмээн нэрлэдэг байжээ.

1. Эхийн эрхт овгийн байгууллын үеэс манай эриний VII зуун буюу Бөртэ чонын үе хүртэлх үе “Монголын бөөгийн шашины үүсэл үе”

2. VII зуунаас Монгол Улсынхаа нэрийг “Юань” хэмээсэн 1271 он хүртэлх үеийг “Монгол бөөгийн шашны хөгжил үе

БӨӨГИЙН ҮҮСЭЛ ТҮҮНИЙ ТҮҮХ