АЗИ ТИВ

Гангийн үйлдвэрлэл

Дэлхийн гангийн үйлдвэрлэлийн 90 хувийг Япон, Америк, Хятад, Солонгос, Орос бүрдүүлдэг. Эдгээрийг  өнөөдөр “Гангийн  клуб”  хэмээн тодотгон нэрлэж байна.

Төмрийн хүдрийн энэхүү зах зээл дээр голлон тоглогчдыг уул уурхайн гигантууд болох Бразилийн ”Вале”, Австралийн “Рио Тинто”, "ВНР Billiton" буюу Хятадын ган үйлдвэрлэгчид гэсэн хоёрхон бүлэгт хуваадаг. Цөөн тооны эдгээр “акул”-ын хоорондох наймаалцлаар гангийн ертөнцийн хувь заяа тодорхойлогддог гэж хэлэхэд буруудахгүй.

Энэтхэг бол дэлхийн хэмжээнд цэврүүтэй төмрийн хамгийн том олборлогч. Сүүлийн таван жилд Энэтхэгийн гангийн хэрэглээ жилд дунджаар 9,2 хувиар өсч байсан бөгөөд энэхүү өсөлтийг гүйцэхийн тулд гангийн үйлдвэрлэлээ эрчимтэйгээр нэмэгдүүлэх юм.  “Дэлхийн гангийн зах зээл БНХАУ, Энэтхэгийн үйлдвэрлэл, худалдаагүйгээр өнгөрсөн таван жилийн хугацаанд өсөлттэй гарч чадаагүй” гэж Энэтхэгийн Үндэсний эрдэс баялгийн хөгжлийн корпорацийн тэргүүн Рана Сама Сингапур улсад зохиогдсон “Asia Mining Congress”-ын үеэр  бахархалтайгаар мэдэгдлээ. 

Металлын хайлшинд байх төмрийн эзлэх хэмжээ нь бусад элементүүдээс харьцангуй их байхаас гадна түүнд байх нүүрстөрөгчийн агуулга нь 2,06 % хэтрэхгүй болон бусад нэмэлт элементүүд агуулсан хайлшийг ган гэнэ..

Дэлхий даяар жилдээ 1,6 тэрбум тонн ганг үйлдвэрлэж байгаа нь хамгийн их хэмжээгээр хэрэглэдэг металлд орж байна.

1.    Хятад хэлээр 1,4 тэрбум хүн ярьдаг Энэ хэл БНХАУ, Тайван, Сингапурын албан ёсны хэл. НҮБ-ын албан ёсны хэлний зургадугаарт бичигддэг сурахад хамгийн хэцүү хэл гэдэг.

3.Хинди хэл 490 сая хүн ярьдаг

Хинди хэлээр Энэтхэг, Балба, Бангладеш, Пакистан улсуудад ярьдаг. Үзмэрч тааварч олон хүн хинди хэл удахгүй манай гаригийн хамгийн олон хүн ярьдаг хэл болж хятад хэлийг ардаа орхино гэдэг.

Индонези хэлээд 200 сая хүн ярьдаг Индонези хэлээр дэлхийн 16 улс ярьдаг бол Индонезийн албан ёсны, Зүүн Тиморын ажлын хэл гэдэг.

Дэлхийн гангийн хамгийн том хэрэглэгч Хятад Улсын эрэлт хэрэгцээ 1995 оноос хойш анх удаа буурч байгаа талаар Дэлхийн гангийн холбооноос мэдээлэлдээ онцолжээ.

Тус улсын гангийн хэрэглээ 2015 онд 0.5%-иар буурч 707.2 сая тонн хүрсэн бол 2016 онд 703.7 сая тонн болж буурсан.    

АЗИ ТИВ

Манайд төмрийн 17 орд, 100 орчим илрэл бий гэж тогтоосон байдаг. Эдгээрээс Харангатын төмрийн орд /3.9 сая тонн, Төмөр чулуутын орд /18/, Богдын рашааны төмрийн орд /60/, Төмөртэйн орд /239/ нөөцийн хэмжээгээр тэргүүлэх бөгөөд манай улс төмрийн хүдрийн нөөцөөр дэлхийд 29 дүгээрт жагсдаг юм. Эдгээр  орд газарт зөвхөн  төмөр  биш, метал ган үйлдвэрлэхэд шаардлагатай шохой, чулуу бусад материал маш их байдаг. Тиймээс Монголд металлургийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх түүхий эд нь  хангалттай байгаа юм.

Ази тивд дэлхийн хойд хагасын байгалийн бүх бүс оршдог. Говь цөл, тал хээр, дулаан, халуун, сэрүүн орны ой тайга, тундрын ургамлын бүсүүд ялгарч үүссэн байна. Дал мод, хуайс, хасарвааны дал мод, нарс, хуш, хус, шинэс, гацуур зэрэг ургамалтай

Аялал жуучлал

• Хар тємєрлєг：Тємєр, манган, ванади, титан зэргийн нєєцийг хайн тодолсон бєгєєд тvvний дотор тємрийн хvдрийн нєєц 50 Тэрбум тонн байж, голцуу Ляо нин, Хэ бэй, шань ши, Сэцуань зэрэг мужд байдаг
• Єнгєт тємєрлєг：Дэлхий дээр байгаа бvх тєрлийн єнгєт тємєрлєг бvгд хятадад байдаг. Тvvний дотор ховхр шорооны нєєц дэлхийн 80%-г эзэлж, стибигийн нєєц 40%-г эзэлдэг бєгєєд, волфрамын хvдрийн нєєц дэлхийн бусад орны нийлбэрийн 5 дахинтай тэнцдэг.

Хүн амын угсаатны болон үндэстэн ястаны бүтэц

Дэлхий дээр 50 саяас олон хүн амтай ястан, үндэстэн 18 байна. Тэдгээр нь нийт хүн амын 57 хувьтай тэнцэх юм. 100 саяас олон хүн амтай 7 үндэстэн байна.

Ази тивийн байгалийн нөхцөл

Аялал жуучлал нь өнөө үед хамгийн хурдтай хөгжиж буй салбар бөгөөд нийт ажиллах хүчний 8 хувь буюу 200 гаруй сая хүн энэ салбарт ажиллаж байна. Энэ үйлдвэрлэлийн гол үзүүлэлт нь жуулчдын тоо ба түүнээс олох орлогын хэмжээ байдаг.

Уур амьсгал Ази нь єргєн уудам газар нутагтай, гадаргын хэлбэрээр олон янз тул уур амьсгалын ялгаа асар их. Азийн зарим хэсэгт мєнхийн хvйтэн, зарим хэсэгт нь vргэлжийн халуун байдаг бол зарим газраар нь євєл, зун ээлжлэн солигдож байдаг билээ. Энд дэлхийн хамгийн хуурай хамгийн чийглэг газрууд оршино. 

Цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэр

Цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэл нь 2000 оноос тогтвортой, эрчимтэй хөгжиж байгаа ба жилд 15.5 тэрбум кВт/цаг эрчим хүч үйлдвэрлэж байна. Дэлхийн нэг хүнд ногдох цахилгаан эрчим хүчний дундаж хэмжээ нь 2.5 мян кВт/цаг бөгөөд тухайн улсын эдийн засгийн хөгжлөөс хамааран 5-10 мян кВт/цагийн хооронд хэлбэлздэг. Азийн улсуудад 1000 кВт/цаг байна. Энэтхэгт 560 кВт/цаг.

2050 он гэхэд Азийн хот, суурин газарт амьдардаг хүн амын тоо 1.6 тэрбумаас 3.1 тэрбум болтлоо нэмэгдэж, эрчим хүчний хэрэглээ ч тэр хэмжээгээр нэмэгдэнэ гэж НҮБ-ын Ази, Номхон далайн бүсийн эдийн засаг, нийгмийн комисс тооцоолжээ. Ингэснээр Ази тив эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хөгжлийн байгууллагын орнуудаас эрчим хүчний хэрэглээгээрээ түрүүлэхээр байгаа аж. 

Ашигт малтамлын нөөц түүний тархалт

Ази дэлхийн хамгийн том газар нутаг, хамгийн олон хүнтэй тив юм. Дэлхийн бөмбөрцгийн дорнод болон умард хагаст газрын гадаргуугийн 8.7%, хуурай газрын 30% эзлэн оршиж байна. Ази тивд хүн төрөлхтний 60 хувь болсон 4.4 тэрбум хүн аж төрөн сууж байна.

Аливаа улс орны хөгжлийн гол тулгууруулын нэг нь түлш, эрчим хүч юм. Дэлхийн хэмжээнд үйлдвэрлэж байгаа цахилгаан эрчим хүчний 37%-ийг нүүрснээс үйлдвэрлэж байна. Дэлхий даяар нүүрсний олборлолт 1970 он гэхэд 2 тэрбум тонн 2000 онд 4,5 тэрбум тонн болж 30-аад жилийн дотор 2,25 дахин дахин өссөн байна. Одоогоор жилд 5,3 тэрбум тонн нүүрс хэрэглэж байгаагийн 75% нь цахилгаан гаргаж авахад зарцуулагдаж байгаа ба хамгийн том хэрэглэгч нь БНХАУ, Энэтхэг гэсэн хоёр том улс бөгөөд одоогийн байдлаар жилд 1,7 тэрбум тонн нүүрс хэрэглэж байна. Энэ тоо 2025 он гэхэд 2,7 тэрбум тоннд хүрнэ гэж эрдэмтэд тооцоолж байна. Одоогийн байдлаар нүүрсний хэрэглээ 3 жил тутамд 25%-иар нэмэгдэж байгаа нь бусад төрлийн эрчим хүчний түүхий эдүүдтэй харьцуулахад хамгийн их хурдацтай хэрэглээ нь өсөж байгаа түүхий эд болж байна.

2030 он гэхэд хэдэн хүн усны хомсдолд өртөх вэ? (Цэнхэр: Хангалттай 4000 куб.м-ээс дээш, Бүдэг цэнхэр: Эрсдэлтэй 1700-4000 куб.м, Улбар шар: Хомсдолд өртөнө 1000-1700 куб.м , Хүрэн: Ховор 1000-аас бага)

Ази тивийн угсаатан ятаны бүтэц.

Улс төрийн газар зүй

Улс төрийн газар зүйн нь нутаг дэвсгэрийн хувиар:

Хятад улсын ашигт малтмал

нэгдүгээрт: Том түвшинд /макро уровень/ буюу дэлхийн хэмжээнд томоохон бүс нутгаар

хоёрдугаарт: Дунд түвшний /мезо уровень/ хэмжээнд тухайлбал улс орнуудаар

гуравдугаарт: Бага түвшинд /микро уровень/ буюу улс төрийн хувьд өөрийн гэсэн онцлоготой тусгайлсан нутаг, хотууд түүгээр барахгүй хороо дүүрэг, хороолол.

Монгол орны ашигт малтмал

Хүн ам

Хэлийг түүхэн үүсэл, язгуураас нь бүлэглэн хуваана. Одоогийн байгаа бүх хэлийг:

• Энэтхэг-Европ язгуурын хэл
• Урал-Алтайн язгуурын хэл
• Хами-Сами язгуурын хэл гэж хувааж үздэг.

Дэлхий дээр нийтдээ 200 гаруй улс ороны 7162123490 хүн ам оршин сууж байна. Үүнээс Ази тивд нийт хүн амын 4298723000 оршин сууж байна.

Дэлхий дээр өнөөгийн байдлаар 7102 хэл хэрэглэж байгаагаас Ази тивийн оршин суугчид хамгийн олон нь буюу 2301 хэлээр хоорондоо ярьдаг.

Хэлний бүлэг түүний тархалт

Хятад улс бол ашигт малтмалын нєєц баялаг ихтэй орон. Хайн тодолсон ашигт малтмалын нєєц баялаг нь дэлхийн нийт хэмжээний 12% -г эзэлж, дэлхийд 3-р байр эзэлж байна. Гэвч хvн дутамд ноогдох хэмжээ нь бага байж, дэлхийн дундаж хэмжээний 58 %-д хvрч байна. Одоогийн байдлаар илрvvлсэн ашигт малтмал нийт 171 тєрєл байгаагийн дотор нєєцийн хэмжээг хайн тодолсон ашигт малтмал 158 тєрєл байна. Хятад улс нь ашигт малтмалын нєєц баялагийн ерєнхий хэмжээ нь их, тєрєл зvйл нь нилээн бvрэн, иж бvрдэл нь нилээн єндєр цєєн орны нэг болсон байна. Хайн тодолсон нєєцєєр тооцвал, Хятадын гол болох 45 тєрлийн ашигт малтмалын 25 тєрєл нь дэлхийн эхний 3-т жагсагдаж байна.

Хятадын мандарин хэлээр хамгийн их хүн ярилцдаг. Хятадад бичгийн хэл нь ижил боловч хүн амын 70% нь мандарин хэлээр ярьдаг тул хойд нутгийнхан нь өмнөд нутгийнханыхаа яриаг ойлгодоггүй ажээ.

Энэтхэгт 800 гаруй хэлээр ярьдаг. Энэхүү хүн амын нягтрал ихтэй улсад 12 км явахад л ярилцдаг хэл нь өөрчлөгддөг гэнэ

Монгол оронд 80 төрлийн ашигт малтмалын 1170 орд 8000 гаруй илрэл бүртгэгдсэн байдаг. Үүнд:

алтны 1619 мянга 

мөнгөний 227 мянга,

зэсийн 36.3 сая,

төмрийн хүдрийн 660 сая,

цайрын 5.9 сая,

нефтийн 250 сая орчим тонн нөөц батлагдаад буй. Мөн нүүрсний 175 тэрбум тонн таамаг нөөцтэй. Эдүгээ 9.8 тэрбум тонн нөөц баталгаажсан бөгөөд бид нүүрсний нөөцөөр дэлхийд эхний 15-д ордог. Монгол улсын нийт экспортын 94 хувийг ашигт малтмал эзэлж байна.

89хүн/км2 хүн амын нягтшилтай

Хүн амын шашины ялгаа түүний тархалт

Дэлхийд үндсэн шашин гэж тооцогддог Хиндү шашин  4000 жил, Иудейн шашин 3670 жил, Буддын шашин 2545 жил, Христийн шашин 2000 жил, Исламын шашин  1521 жил, Бахай шүтлэг  165 жил оршин сургаал номлолоо хөгжүүлж ирсэн байна

ХАА болон үйлдвэрлэл

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа.

• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

Монгол улс 2017 оны эхний улиралд дэлхийн 119 оронтой худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 2076.1 сая америк доллар, үүнээс экспорт 1299.9 сая америк доллар, импорт 776.2 сая америк доллар байна.

Өнгөрсөн 35 жилийн хугацаанд Ази тивийн эдийн засгийн өсөлт хамгийн өндөр өөрчлөгджээ. 1980 онд дэлхий дахины ДНБ-ий 32 хувийг Европ тив, 20 хувийг нь Ази тив бүрдүүлж байжээ. дэлхий дахины ДНБ-д эзлэх Ази тивийн оролцоо нь 2012 оноос Европ тивээс давж эхэлжээ.

Ази тивийн улсуудаас Хятад улсын эдийн засгийн өсөлт хамгийн өндөр өсчээ. Хятад улсын эдийн засаг 1980 онд дэлхийн ДНБ-ийн 2.8 хувийг бүрдүүлж байсан бол 2014 онд 13.4 хувь болж өссөнөөр дэлхийн хоёрдох том эдийн засаг болжээ. Япон улсын эдийн засгийн дэлхийн ДНБ-д эзлэх жин 1997 онд 17.6 хувь буюу хамгийн өндөр түвшинд хүрч байсан бол 2015 онд 6 хувь болж буурчээ.