Yndyrnat

Yndyrnat dhe vajrat.

Yndyrnat përdoren për ndërtimin dhe energjinë.

* Zberthehen nga tretja në copëza më të vogla dhe më të thjeshta, të quajtura lipide.

* Ushqimet me shumë yndyrna perfshijnë edhe mishin e kuq, peshkun e yndyrshëm, vezët, qumështin, djathin edhe produkte të tjera qumështi.

Yndyrnat dhe vajrat.

* Disa ushqime me bazë bimore gjithashtu përmbajnë yndyrna të tilla si avokado, ullinjtë, kikirikët dhe soja.

* Merren dhe përdoren për të ndërtuar pjesë si nervat për të bërë dhe riparuar pjesë të qelizave mikroskopike dhe për energjinë e karbohidrateve të cilave u mungojnë.

* Shumë yndyrna nga burimi i kafshëve (mishi i kuq i yndyrshëm dhe ushqimet e përpunuara si burgers dhe sallami) është i lidhur me probleme të ndryshme shëndetësore siç janë sëmundjet e zemrës dhe presioni i lartë i gjakut.

* Disa ushqime me bazë bimore gjithashtu përmbaj...

Ç'jane?

Trigliceridet ose ndryshe yndyrnat janë të formuara nga tre molekula acidi te ngopra dhe nje molekulë glicerol. Çdo molekulë acidi lidhet me një molekule gliceroli nëpërmjet një reaksioni kondesimi dhe prodhohen molekula uji. Lidhja mes acideve dhe molekulave glicerol formon dhe një lidhje esterike. Kjo lloj lidhje formohet kur acidi lidhet me grupin OH të një alkooli, në këtë rast reaksioni ndodh mes COOH dhe acidit te ngopur dhe grupit OH dhe glicerolit. Lipidet kanë vetinë që nuk treten ne ujë. Trigliceridet janë grupi kryesor i lipideve.Trigliceridet përdoren si rezerv për energji të cilën ne e clirojme mes aktiviteteve të ndryshme.

Lipidet jane me te përshtatshme për ruajtjen...

Lipidet jane me te përshtatshme për ruajtjen e energjise te njerëzit ne hapësira kohe me te medha sesa karbohidratet

Si lipidet ashtu dhe karbohidratet sherbejne për ruajtjen e energjise ne trupin e njeriut, por lipidet jane me te specializuara për ruajtjen afatgjate te energjise. Lipidet qe perdoren jane yndyrnat. Ato jane te ruajtura ne grupe te specializuara qelizash te quajtura inde dhjamore. Indi dhjamor esht i pozicionuar menjehere pas lekures dhe gjithashtu reth disa organeve duke perfshir ketu dhe veshkat.

Ka disa arsye te ndryshme perse duhet te perdoren lipidet ne vend te karbohidrateve për ruajtjen afatgjate te energjise:

Sasia e energjisë së leshuar për gram lipide për frymarrjen qelizore është sa dyfishi i sasisë së leshuar për nje gram karbohidrate. Për këtë arsye e njëjta sasi energjie e ruajtur si lipide ne vënd te karbohidrateve shton më shumë së gjysmën e sasisë te trupit. Në fakt advantazhi I masës se lipideve është edhe më I madh për shkak se yndyrnat nga pikat e pastra ne qeliza qe nuk shoqërohen me ujë , kurse cdo gram glikogjen është I shoqëruar me afërsi 2 gram ujë, kështu që lipindet në fakt janë 6 herë më efikase në sasine e energjisë që mund te ruhet për gram në masën e trupit. Kjo është e rëndësishme sepse ne duhet te mbajmë me vete rezervat e energjisë ngado që shkojmë. Është akoma dhe më e rendësishme per zogjtë dhe lakuriqët e natës të cilët fluturojnë.

Sasia e energjisë së leshuar për gram lipi...

Sasia e energjisë së leshuar për gram lipide për frymarrjen qelizore është sa dyfishi i sasisë së leshuar për nje gram karbohidrate. Për këtë arsye e njëjta sasi energjie e ruajtur si lipide ne vënd te karbohidrateve shton më shumë së gjysmën e sasisë te trupit. Në fakt advantazhi I masës se lipideve është edhe më I madh për shkak se yndyrnat nga pikat e pastra ne qeliza qe nuk shoqërohen me ujë , kurse cdo gram glikogjen është I shoqëruar me afërsi 2 gram ujë, kështu që lipindet në fakt janë 6 herë më efikase në sasine e energjisë që mund te ruhet për gram në masën e trupit. Kjo është e rëndësishme sepse ne duhet te mbajmë me vete rezervat e energjisë ngado që shkojmë. Është akoma dhe më e rendësishme per zogjtë dhe lakuriqët e natës të cilët fluturojnë.

Sasia e energjisë së leshuar për gram lipi...

Lipidet/yndyrnat e magazinuara kane ro...

Lipidet/yndyrnat e magazinuara kane role dytesore qe nuk mund te kryhen aq mire nga karbohidratet. Per arsye se lipidet/yndyrnat jane percjelles te dobet te nxehtesise ata mund te perdoren si izolator.

Kjo eshte arsyeja qe shume nga dhjami i ruajtur gjendet ne indin dhjamor nen lekure.

Per arsye se dhjami eshte i lengshem ne temperaturen e trupit, ai vepron gjithashtu si nje absorbues/thithes i dridhjeve elektrike*. Kjo eshte arsyeja per pranine e indit dhjamor* ne veshke dhe neper organe te tjera.

Glikogjeni eshte karbohidrati i ci...

Glikogjeni eshte karbohidrati i cili perdoret per ruajtjen e energjise ne melci dhe ne disa muskuj. Edhe pse lipidet jane ideale per ruajtjen afatgjate te energjise, glikogjeni sherben per ruajtjen afatshkurter te saj. Kjo ndodh per shkak se glikogjeni mund te shperbehet shume shpejt ne molekula glukoze dhe transportohet lehtesisht nga gjaku ne vendin qe duhet. Yndyrnat ne indet dhjamore nuk mund te mobilizohen kaq shpejt.

Glukoza mund te perdoret si ne frymemarrjen anaerobe ashtu dhe ne ate aerobe te qelizave, ndersa per sa i perket yndyrnave dhe acideve lyrore ato mund te perdoren vetem ne frymemarrjen aerobe te qelizave.

Melcia ruan rreth 150 gram glikogjen, ndersa te disa muskuj rreth 2% e mases se tyre eshte glikogjen.

Acidet yndyrore mund të jenë të pasaturuara te njëfishta ose te shmëfishta

Acidet yndyrore mund të jenë ...

Struktura bazë e acideve yndyrore: aty ndodhet nje zinxhir me atome karboni, me atome hidrogjeni të lidhur me to me anë të një lidhje të thjeshtë kovalente. Prandaj është një zinxhir hidrokarboni. Në një anë të fundit të zinxhirit ndodhet pjesa acide e molecules. Ky është një gruk karbosilik, I cili mund te perfaqsohe si-COOH.

Gjatësia e zinxhirit të hidrokarbonit është e ndryshme por pjesa më e madhe e acideve yndyrore të përdorur nga organizmat e gjallë kanë rreth 14-20 atome karboni. Një tjetër tipar I ndryshueshëm është lidhja midis atomeve te karbonit. Në disa acide yndyrore të gjitha atomet e karbonit janë lidhur nga vetëm një lidhje kovalente, por ne acide yndyrore të tjera ka një ose më shumë pozicione në zinxhir ku atomet e karbonit janë të lidhur nga lidhje kovalente të dyfishtë.

Gjatësia e zinxhirit të hidrokarbonit është...

Në qofte se një atom karboni është...

Në qofte se një atom karboni është I lidhur me karbone afër ne zinxhir nga një lidhje e vetme, gjithashtu mund të lidhet me dy atome hidrogjeni. Në qoftë se një atom karboni është I lidhur nga një lidhje dyfishe me një karbon të afert në zinxhir, mund te lidhet vetëm me një atom hidrogjeni. Një acid yndyror me lidhje të vetme mes të gjitha atomeve të karbonit të tij si pasojë mban sasinë më të madhe të hidrogjenit që mund të mbaj dhe quhet yndyra acide te saturuara.

Yndyrat acide të cilat kanë një ose më shumë lidhje dyfishe janë te pasaturuara sepse përmbajnë përmbajnë më pak hidrogjen se sa kanë kapacitetin makisimal. Në qoftë se kanë një lidhje dyfishe të vetme, acidet yndyrore janë të pasaturuara njëfishe dhe në qoftë se kanë më shumë se një lidhje dyfishe quhen të pasaturuara shumëfishe.

Yndyrat acide të cilat kanë një ose ...

Acidet yndyrore te pangopura

Acidet yndyrore te pangopura

Në acidet yndyrore të pangopura në organizmat e gjallë, hidrogjenet janë pothuajse gjithmonë në anën e njëjtë të dy atomeve të karbonit të lidhura dy herë,dhe ne këtë rast quhen acide yndyrore cis. Kur hidrogjenet janë në anë të kunderta, atëherë kemi të bëjmë me acid yndyrore trans. Në acidet yndyrore cis, ka një kthesë në zinxhirin e hidrokarbureve në lidhjen e dyfishtë. Kjo i bën trigliceridet që përmbajnë acide yndyrore cis të pangopura ,më pak të përshtatshme për tu grumbulluar së bashku në vargje te rregullta, se sa acidet yndyrore të ngopura, kështu që pika e shkrirjes ulet. Trigliceridet me acidet yndyrore cis te pangopura zakonisht janë të lëngshme në temperaturën e dhomës.

Acidet yndyrore trans nuk kanë kthesë ...

Acidet yndyrore trans nuk kanë kthesë në zinxhirin e hidrokarbureve në lidhjen e dyfishtë, kështu që ato kanë një pikë shkrirje më të lartë dhe janë të ngurta në temperaturën e dhomës. Acidet yndyrore trans prodhohen artificialisht me hidrogjenimin e pjesshëm të vajrave vegjetale ose të peshkut. Kjo është bërë për të prodhuar yndyrna solide për përdorim në margarinë dhe disa ushqime të tjera të përpunuara.

Ka popullata qe nuk I permbahen kes...

Ka popullata qe nuk I permbahen kesaj ngjashmerie. Maasait ne Kenya per shembull kane nje diete te pasur ne mish, yndyre, gjak dhe qumesht. Keshtu ata kane nje konsum te larte te yndyrave te ngopura , ama SKZ eshte pothuajse e panjohurmidis tyre. Figura 17 tregon anetare te nje tjeter fisi ne KENYA qe tregojne kete trend.

Dietat e pasura me vaj ulliri te cilat permbajne acide yndyro...

Dietat e pasura me vaj ulliri te cilat permbajne acide yndyrore te monosaturuara jane tradicionalisht me te perdorurat ne shtetet perreth Mesdhetarit.Popullsia e ketyre shteteve karakterizohen nga norma te uleta te semundjeve kardiovaskulare dhe eshte menduar se kjo ndodh per shkak te acideve te monsaturuara.Nga ana tjeter faktoret gjenetike te ketyre popullatave ose aspekte te tjera sii dieta e tyre(perdorimi domateve) ne shume prej ketyre pjatave mund te shpjegojne shifrat e semundjeve kardiovaskulare.

Gjithashtu gjendet nje lidhje positive midis sasise se kosumimit te trans yndyrnave dhe normave te semundjeve kardiovaskulare.Faktore te tjere te rrezikshem jane testuar per te pare nese kane lidhje me keto semundje por asnjera nuk doli positive.Paciente te cilet kane vdekur I jane gjetur ne artieret e tyre te semura depozita te larta yndyre.

Gjithashtu gjendet nje lidhje positive midis sasise ...