Gjimnazi: Maria
Lënda: Kimi
Klasa: XI-A
PROJEKT
TEMA:
Biokimia në jetën tonë
PUNUAN: Alfons Odri PRANOI: Enriketa Lleshi
Elisa Marku
Nikoleta Luka
Sonila Pjetri
Xhovan Preka
Hyrje
Biokimia (greqisht βιοχημείαα, viohimia = kimia e jetës) është studimi i proceseve kimike dhe shndërrimeve që ndodhin tek organizmat e gjalla. Ajo merret me studimin e përbërësve qelizorë, si p.sh. proteinat, karbohidratet, yndyrërat, acidet nukleike, dhe molekulave tjera kimike.
HYRJE
Historia
- Dikur besohej se jeta nuk ishte një subjekt i ligjeve të shkencës.
- Mendohej se vetëm gjallesat mund të prodhonin molekulat e jetës.
- Por në vitin 1828 Fridrich Wohler publikoi një punim rreth lëndëve kimike, duke provuar se pjesët përbërëse të organizmave të gjalla mund të krijohen edhe në mënyrë artificiale.
HISTORIKU
Biokimia si përkufizim
- Termi “biokimi” në vetvete rrejdh nga një kombinim i biologjisë dhe kimisë
- Një studim i përbërjes së gjallesave dhe se si ata vijnë së bashku për t’u bërë jetë
- Biokimia si një disiplinë specifike shkencore ka fillimin e saj diku në shekullin e 19-të, ose pak më herët, në varësi të cilit aspekt të biokimisë është përqendruar.
Disa shkenëtarë që argumentuan zbulimin e biokimisë
- Anselmo Payen(zbulimi i enzimës së parë)
- Eduard Buchner (fermentimi alkoolik në ekstrakte pa qeliza)
- Justus von Liebig (teori kimike të metabolizmit)
- Antoine Lavoisier (fermentimi dhe frymëmarrja )
- Emil Fis Cher (kimia e proteinave)
- F. Gowland Hopkins (enzimat dhe natyra dinamike të biokimisë)
- James D. Watson, Francis Crick, Rosalind Franklin dhe Maurice Wilkins (zgjidhja e strukturës së AND-së )
Katër klasat kryesore të molekulave në biokimi
- karbohidratet
- lipidet,
- proteinat
- acidet nukleike
MAKROMOLEKULAT
Më shumë
KARBOHIDRATET---Funksioni i karbohidrateve përfshin ruajtjen e energjisë dhe sigurimin e strukturës
LIPIDET---Funksionet kryesore biologjike të lipideve janë: depozitimi i energjisë, veprojnë si komponentë strukturor në membranën qelizore, dhe si molekula sinjalizuese.
PROTEINAT --- Ato jo vetëm që i japin qelizave një strukturë, por , ku bëjnë transportimin e materieve, pompojnë jonet, i katalizojnë reaksionet kimike si dhe i njohin materiet sinjalizues.
ACIDET NUKLEIKE---- Ato janë bartëse dhe përcjellëse të informatave trashëguese, prej të parëve në pasardhës.
Roli i karbohidrateve në jetën e njeriut
- Karbohidratet në të ushqyerit e njeriut luajnë një rol të rëndësishëm si një burim i rëndësishëm i energjisë të nevojshme për funksionimin normal të trupit në nivel qelizor.
Roli i karbohidrateve në jetën e njeriut
Glukoza
- Glukoza është një komponent i nevojshëm i metabolizmit të karbohidrateve.
- Glukozat e pastra janë të përfshira në fruta dhe perime të ndryshme.
- Veçanërisht të pasura me karbohidrate janë: rrushi, qershia, luleshtrydhja, kumbullat, shalqi, kungulli, lakra dhe karrota.
Glukoza
Fruktoza
- Fruktoza luan një rol të rëndësishëm në jetën e njeriut, si mund të depërtojnë në qelizat nga gjaku, pa ndihmën e insulinës
- Fruktoza gjendet në mollë, rrush, dardha, qershi, qershi, luleshtrydhe, shalqi. Kryesisht përmbajtja e tij është në perime të tilla si panxhar dhe lakër.
Galaktoza
- Nëse një person për shkak të trashëgimisë ka një mungesë ose mungesa e plotë e enzimës që konverton galaktozen në glukozë, mund të zhvillojnë sëmundje të rënda të tilla si galaktosemia, duke rezultuar shpesh është vonimi mendor.
- Laktoza është gjetur në ushqime të tilla si qumështi, djathi, salcë kosi, kefir dhe kos.
Sakarozë
- Sakaroze është gjetur në ushqime bimore të tilla si panxhar, pjeshkë, pjepër, kumbulla, mandarina, karrota. Perime të tjera ka një sasi të vogël të sakarozës
Sakarozë
Glikogjeni
Niseshte
- Glikogjeni eshte niseshte e kafshëve, e cila është e përbërë nga molekula të glukozës. Sasi të vogla të glycogen janë gjetur në mish e muskujve dhe mëlçisë e kafshëve.
- Duhet të theksohet se konsumimi i karbohidrateve duhet të respektojnë në mënyrë rigoroze, si dhe tejkalimi i tyre shpesh çon në rritjen e niveleve të sheqerit në trup që mbart ngarkesën e tepërt në pankreas.
- Gjithashtu, karbohidratet shtesë mund të depozitohen si yndyrë.
Lipidet
- Lipidet përmbajnë një gamë të larmishme molekulash dhe në një farë mase janë një përbërës relativisht i pazgjidhshëm në ujë ose jopolar i origjinës biologjike, duke përfshirë dyllet, acidet yndyrore, fosfolipidet që rrjedhin nga yndyrnat, sfingolipidet, glikolipidet dhe terpenoidet.
- Lipidet janë pjesë përbërëse e dietës sonë të përditshmë. Shumica e vajrave dhe produkteve të qumështit që përdorim për gatim dhe ngrënie si gjalpi, djathi etj. përbëhen nga yndyrnat.
Roli i lipideve ne jeten e njeriut
Yndyrnat në jetën e përdishme
- Yndyrnat janë një burim i nevojshëm energjie për zhvillimin fizik dhe mendor.
- Nivelet e larta të yndyrnave në trup lidhen me një sere problemesh serioze shëndetësore, si ato të zemrës, diabetit dhe kancerit
- Këto yndyrna gjenden tek mishrat e majmë, sallamrat, dhe produktet bulmetore
Yndyrnat e ngopura
- Yndyrnat e këqija dhe vajrat e shumtë rrisin kolisterolin dhe rrezikun e shfaqjes së sëmundjeve kardiovaskulare.
- Ato mund t’i gjejmë te gjalpi, pjesët yndyrore të mishit, ëmbëlsirat, ushqimet e gatshme gjithashtu edhe te yndyrnat trans që i janë nënshtruar përpunimit me qëllim që të jenë të ngurta/forta, si për shembull ëmbëlsirat dhe biskotat.
Yndyrnat e pangopura
“Yndyrnat e mira” ndihmojnë në funksionimin normal të zemrës por edhe në mirëmbajtjen e përgjithshme të organizmit tone. I gjejmë kryesisht tek frutat, perimet, arrat, vaji i ullirit, peshqit (sardele, salmoni) dhe frutat e thata
Yndyrnat e pangopura
Proteinat
- Proteinat janë molekula shumë të mëdha (makro-biopolimere) të bëra nga monomerë të quajtura aminoacide
- Proteinat mund të kenë role strukturore ose funksionale.
- Struktura e proteinave përshkruhet tradicionalisht në një hierarki prej 4 nivelesh
Roli i proteinave ne jeten e njeriut
Proteinat bimore?
- Proteinat nuk gjenden vetëm tek produktet shtazore, por edhe tek ato bimore
- Proteina e furnizon trupin me afro 10%-15% të endergjisë, dhe është e nevojshme për rritjen dhe rregullimin
- Ushqimet e pasura me proteina na japin ndjesinë e ngopjes në krahasim me ushqimet e tjera që përmbajnë karbohidrate dhe yndyrna
Ja disa nga perimet që përmbajnë proteina
- Bizelet
- Spinaqi
- Patatja e pjekur
- Brokoli
- Lakra e brukselit
- Misri
- Soja
Ku t’i gjejmë proteinat bimore?
Acidet nukleike
- Acidet nukleike, të ashtuquajtura për shkak të prevalencës së tyre në bërthamën qelizore, janë emri i përgjithshëm i familjes së biopolimerëve
- Ato janë makromolekula biokimike komplekse me peshë molekulare të lartë që mund të transmetojë informacionin gjenetik në të gjitha qelizat dhe viruset e gjalla.
- Acidet nukleike më të zakonshme janë acidi dexoribonukleik (DNA) dhe acidi ribonukleik (RNA). Grupi i fosfatit dhe sheqeri i secilës lidhje nukleotide me njëri-tjetrin formon shtyllën e acidit nukleik, ndërsa sekuenca e bazave azotike ruan informacionin.
Vitaminat
- Vitaminat janë disa përbërës natyralë prezentë në pothuajse te gjitha ushqimet.
- Marrja e vitaminave nga ushqimet, ndihmon në lëshimin e energjisë nga trupi ynë dhe në proceset e rigjenerimit të indeve
- Deri tani janë identifikuar 13 lloje vitaminash:A, C, D, E, K si edhe 8 të grupit B.
Mungesa e vitaminave
Mungesa e vitaminave
Mungesa ose sasia e pamjaftueshme e vitaminave dhe mineraleve në ushqim mund të kuptohet me shenjat që lë në tërë trupin
- 1. Buzët e çara
- 2. Shqisa e dobët e shijes
- 3. Problemet me stomakun
- 4. Nervozizmi
- 5. Nyjat e ënjtura
- 6. Dhimbja në tërë organizmin