Meşru Müdafaa

Meşru Müdafaa Hakkı Nedir?

• Uluslararası hukukta kuvvet kullanma ile yakından ilişkili olan meşru müdafaa hakkının hukuki dayanağı ülkelerin egemenliğidir.
• İç hukuk açısından kişi nasıl kendisine ya da başkasına yönelen haksız ve ağır bir saldırıyı uzaklaştırabilmek için o saldırı ile orantılı bir koruma hakkına sahip ise uluslararası hukuk açısından da devletlerin bağımsızlığına ve bütünlüğüne dönük bir saldırıda söz konusu saldırıyı uzaklaştırabilmek için kuvvet kullanma hakkı bulunmaktadır.

• Meşru müdafaa hakkı Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin 51. maddesinde düzenlenmiştir.
• Sözleşmenin 51. maddesi bir eylemin meşru müdafaa kapsamında değerlendirilebilmesi için gereken koşulları açıklamaktadır.
• Silahlı bir eylemin varlığı bu koşullardan ilkidir.
• Devletler kendilerine yönelen silahlı bir eylem olmadığı müddetce meşru müdafaa kapsamında kuvvet kullanamamaktadırlar.
• İkinci koşul ise devletlerin aldıkları önlemleri Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne bildirmeleri zorunludur.
• Üçüncü koşul ise her ne kadar bir koşulu olmaktan ziyade niteleme olarak değerlendirilebilirse de meşru müdafaa hakkının doğal bir hak olarak sunulmasıdır.

Silahla Saldırı Koşulu

• Silahlı saldırı koşulu Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin meşru müdafaa hakkı kapsamındaki en tartışmalı koşullardandır.
• Çünkü bu koşul sözleşmenin maddelerinde tanımlanmamıştır.
• İfade edilmesi gereken bir başka husus da bu kararda sayılan eylemlerin örnek eylemler şeklinde olmasıdır.
• Bu karara göre saldırganlık kapsamına giren eylemler şu şekilde sıralanmaktadır.

1. Bir ülkeye ait silahlı güçlerin başka bir ülkeye saldırması, bu ülkeyi işgali veya bir ülkenin başka bir ülkeyi kendi ülkesine dahil etmesi.

2. Bir ülkenin silahlı güçlerinin başka bir ülkeyi bombalaması ya da bu ülkeye silahlı eylemde bulunması.

3. Bir ülkenin silahlı güçlerinin başka bir ülkenin sahillerini veya limanlarını ablukaya alması.

4. Bir ülkenin başka bir ülkenin deniz, hava ve kara kuvvetlerine ya da donanmalarına saldırması.

5. Bir ülkenin topraklarını başka bir ülkeye yöneltilen saldırıda üçüncü bir ülkeye tahsis ettiğini kabul etmesi.

• Meşru müdafaa hakkında silahlı saldırı koşulunun değerlendirilebilmesi için saldırının gerçekleştiği yerin, saldırının başladığı anın ve saldırının hedefinin tespit edilmesi gerekmektedir.

Meşru Müdafaa Hakkının Yasal Sınırları

• Meşru müdafaa hakkındaki temel amaç saldırıların durmasını sağlamaktır.
• Meşru müdafaa hakkının kullanılmasında uluslararası hukuki sınırlar bulunmaktadır.

Afganistan

• 1747 yılında bağımsız bir devlet olarak kurulan Afganistan 1919 yılına kadar İngiltere’nin kontrolünde yaşamıştır.
• Resmi adıyla Afganistan İslam Cumhuriyeti olan Afganistan denize kıyısı olmayan bir ülkedir.
• Denize kıyısı bulunmayan bu kara ülkesinin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır.
• Konumundan ötürü tarih boyunca Sovyetler, Britanyalılar, Araplar, Yunanlar ve İranlılar tarafından istilaya uğramıştır.
• Bu istilaların dışında 11 Eylül saldırısının sorumlusu olarak görülen El Kaide'nin Afganistan da yerleştiği iddiası Taliban’ın bu olaylara müdahale etmemesi ve El Kaide’ye kaynak temin ettiği iddiaları ile Amerika Birleşik Devletleri ve koalisyon güçleri tarafından işgal edilmiş ve Taliban yönetimi görevden uzaklaştırılmıştır.

Taliban Yönetimi

• Pakistan medreselerinde eğitim alan ve savaştan kaçan mültecilerin oluşturduğu Taliban, Sovyetler Birliği ile yapılan savaştan sonra Rusların geri çekilmesi ile birlikte Afganistan Merkezi Hükümeti’nin zayıflığından faydalanarak ülke yönetimine gelmiş ve ülkenin önemli bölümünü kontrol etmeyi başarmıştır.
• Taliban bir süre sonra Afganistan toplumunun en yoksul kesimi olan öğrenciler tarafından da desteklenir hale gelmiştir.
• Afgan toplumu bu hareketi Afganistan’da uzun süredir devam eden savaşın neden olduğu tahribatı bitirecek bir hareket olarak görmüştür.

El Kaide

• El Kaide ise 1988 yılında kurulmuş ve Dünya genelinde faaliyet gösteren silahlı bir örgüttür.
• Birleşmiş Milletler, Nato ve Avrupa Birliği ile birçok ülke tarafından terör örgütü kapsamına alınmıştır.
• Bu örgütün liderliğini 2 Mayıs 2011 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nin gerçekleştirdiği harekatta ölene kadar Üsame Bin Ladin yürütmüştür.
• Günümüzde ise örgüt liderliğini Eymen Ez Zevahiri yürütmektedir.
• El kaide siyasi ve askeri bir figür olarak ortaya çıktıktan sonra batı dünyasına ve Batı’nın temsil ettiği değer yargılarına düşmanca tavrını sürekli dile getirerek bunları eyleme dönüştürmüştür.

Afganistan Müdahalesi

• Amerika Birleşik Devletleri’ne yönelik yapılan 11 Eylül saldırısı sonrasında, Amerika yönetimi saldırıların sorumlusunun Üsame Bin Ladin olduğunu ve bunu kanıtlayabilecek yeterli delile sahip olduklarını belirterek Afganistan’da saklanan Ladin’in Amerika’ya teslim edilmesini ve ülkedeki tüm terörist kamplarının kapatılarak Amerikan vatandaşlarının korunmasını istemiştir.
• Aksi taktirde Afganistan yönetiminin de bundan sorumlu olduğunu ve Ladin’e yapılan muameleye tabi tutulacağını belirtmiştir.
• Afganistan yönetimi ise 11 Eylül saldırılarını kınamakla birlikte Ladin’in böyle bir eylemi gerçekleştirebilecek potansiyelinin olmadığını Amerika yönetiminin de bu saldırının Ladin tarafından gerçekleştirildiğine yönelik yeterli kanıtı olmadığını öne sürmüştür.
• Amerika’nın saldırması halinde ülkede cihat ilan edileceğini belirtmişlerdir. Afganistan yönetiminin Amerika’nın isteklerini kabul etmemesinden sonra 7 Ekim 2001 tarihinde Amerika yönetimi İngiltere ile beraber Afganistana kapsamlı bir harekatın başlanacağını açıklamıştır.
• Amerika yönetimi Afganistan’ın El kaide örgütüne destek verdiğini dolayısıyla teröristleri destekleyen bu yönetimin yıkılarak yerine demokratik bir rejimin tesis edilmesi gerektiğini belirtmiş ve teröre karşı savaş ilan etmiştir.

Meşru Müdafaa Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi

• Amerika’nın Afganistan müdahalesi her ne kadar birçok devlet tarafından desteklense de uluslararası hukuk bağlamında yeni tartışmaları beraberinde getirmiş bir müdahaledir.
• Meşru müdafaa hakkı doğrultusunda yapılan bu müdahalenin geçici süreliğine olması ve Birleşmiş milletler'in gereken önlemleri aldığı süreye kadar devam edip daha sonra sona ermesi gerekmekteydi.
• Çünkü bu hak, ülkelere ani saldırı sonucunda kendisini koruması için tanınan geçici içeriye sahip bir hak olarak görülmektedir.
• Bu açıdan değerlendirildiğinde Amerika’nın müdahalesinin kalış süresi açısından sorun arz ettiği görülmektedir.
• Diğer taraftan müdahale anında alınan tedbirlerin Birleşmiş Milletlere bildirilmemesi durumu da müdahaleyi sorunlu hale getirmektedir.
• Çünkü Birleşmiş Milletler Sözleşmesinde bu bildirimlerin yapılması gerektiği öngörülmektedir.

• Afganistan müdahalesinin tartışmalı hale gelmesine yol açan bir başka neden de 11 Eylül saldırısı sonrasında yapılan açıklamalardır.
• Bu açıklamalar ilk günden itibaren hedef belirlendiği algısını ortaya koymaktadır.
• Amerika’nın yaptığı açıklamalarda Al Kaide hedef gösterilse de Taliban yönetimi El Kaide’ye yardım etmekle suçlanmıştır.
• Ayrıca müdahalenin 11 Eylül saldırılarını gerçekleştirenlerin net şekilde ortaya çıkarılmadan yapılması da bir başka sorun olarak görülmektedir.
• Bu açıdan 11 Eylül saldırısının faillerinin açık şekilde ve uluslararası hukuka uygun şekilde ortaya çıkarılıp bir soruşturmanın yapılamaması bu müdahaleyi tartışmalı hale getirmektedir.