АКК

Әкімшілік жауаптылық

Әкімшілік жауапкершілік ерекше қасиеттерге ие:

1. Әкімшілік жауапкершілік көп жағдайда соттан тыс жауапкершілік болып табылады. Әкімшілік жазаларды атқарушы билік жүйесі мемлекеттік органдарының едәуір санының лауазымды адамдары тағайындайды, сондай-ақ белгілі бір алқалы органдар соттан тыс тәртіппен қолданады. Сондай-ақ мұндай құқық бұзушылықтардың едәуір санын қарастыратын әкімшілік соттар бар. Барлық осы органдар әкімшілік юрисдикция субъектілері болып табылады.

2. Әкімшілік жазаларды қызмет бабында бағынбайтын құқық бұзушыларға лауазымды адамдар тағайындайды. Бұл белгі бойынша әкімшілік жауапкершілік тәртіптік жауапкершіліктен ерекшеленеді. Тәртіптік жауапкершілік кезінде жазалау шаралары негізінен жоғары тұрған органның немесе лауазымды адамның бағыныстылығы тәртібімен қолданылады.

3. Әкімшілік жаза, әдетте, қылмыстық жазаларға қарағанда қатал.

4. Әкімшілік жауаптылықты қолдану құқық бұзушылық жасаған адамның соттылығына әкеп соқпайды. Адам жазаны орындау аяқталған күннен бастап бір жыл ішінде әкімшілік жазаға тартылды деп есептеледі.

5. Жауапкершілік субъектілері жеке және заңды тұлғалар болуы мүмкін. Заңды тұлғалар орналасқан жеріне, ұйымдық-құқықтық нысанына, бағыныстылығына, сондай-ақ басқа да мән-жайларға қарамастан әкімшілік жауаптылықта болуға тиіс. Ерекше мәртебесі немесе иммунитеті бар субъектілер ерекшелік болып табылады. Мысалы, судьялар, прокурорлар, дипломатиялық қызметкерлер (елшілер, консулдар) және т. б.

6. Әкімшілік жауапкершілік белгіленеді Әқбтк-нің. Бұл Кодексте әкімшілік жазаның нақты ұғымы және оның түрлері берілген.

Әкімшілік жаза оған заңмен уәкілеттік берілген судья, органдар (лауазымды адамдар) әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін қолданатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы болып табылады. Мұндай құқық бұзушылық жасаған адамның құқықтары мен бостандықтарын айыру немесе шектеу болып табылады. Әкімшілік жаза мүліктік залалды өтеу құралы болып табылмайды. Әкімшілік құқық бұзушылықпен келтірілген зиян азаматтық сот ісін жүргізу жолымен өтеледі. Әкімшілік құқық бұзушылықтар жасағаны үшін әкімшілік жазалардың мынадай түрлері қолданылуы мүмкін:

1) ескерту;

2) әкімшілік айыппұл;

3) әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралы не нысанасы болған затты, сол сияқты әкімшілік құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған мүлікті тәркілеу;

4) арнаулы құқықтан айыру;

5) рұқсаттан айыру не оның қолданылуын тоқтата тұру, сондай-ақ тізілімнен шығару;

6) Қызметті тоқтата тұру немесе оған тыйым салу;

7) заңсыз салынған немесе салынған құрылысты мәжбүрлеп бұзу;

8) әкімшілік қамауға алу;

9) шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен әкімшілік жолмен шығарып жіберу.

§ 22

Әкімшілік айыппұл — сот әкімшілік құқық бұзушылық үшін айлық есептік көрсеткіштің белгілі бір санына сәйкес келетін мөлшерде салатын ақшалай өндіріп алу.

Затты тәркілеу-әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралдарын не нысанасын, сол сияқты әкімшілік құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған мүлікті заңдарда белгіленген тәртіппен мемлекет меншігіне мәжбүрлеп өтеусіз айналдыру.

Арнаулы құқықтан айыруды судья қолданады (көлік құралын жүргізу құқығынан, аң аулау, балық аулау, аңшылық қаруды, оның оқ — дәрілерін және балық аулау құралдарын сақтау және алып жүру құқығынан айыру).

Әкімшілік қамауға алу 30 тәулікке дейінгі мерзімге белгіленеді. Төтенше жағдай режимінің талаптарын бұзғаны үшін-45 тәулікке дейін. Судья болып тағайындалады, жүкті әйелдерге және 14 жасқа дейінгі балалары бар әйелдерге қолданылмайды. Сондай-ақ 58 жастан асқан әйелдерге, 63 жастан асқан еркектерге және 14 жасқа толмаған балаларды жалғыз тәрбиелеп отырған ерлерге.

Әкімшілік жаза құқық бұзушылық жасаған адамды заңнама талаптарын сақтау және белгіленген құқық тәртібін құрметтеу рухында тәрбиелеу мақсатында, сондай-ақ құқық бұзушының өзінің де, басқа да адамдардың да жаңа құқық бұзушылықтарды жасауының алдын алу мақсатында қолданылады.

Тірек сөздер:

әкімшілік жауаптылық / әкімшілік жаза / кәмелетке толмағандардың әкімшілік жауаптылығы / тәрбиелеу шаралары

Әкімшілік құқықбұзушылықтың алдын алу

§ 23

Тірек сөздер:

әкімшілік құқықбұзушылықтың алдын алу / жалпы алдын алу шаралары / жеке профилактика шаралары

Құқықбұзушылықтың алдын алу объектісі -- құқықбұзушылықты ескерту мақсатында субьекті әсер ететін қоғамдық қатынастар мен байланыстар жүйесі.

Құқықбұзушылықтың алдын алу субьектісі -- обьектіге құқықбұзушылықтың алдын алу мақсатында қандай да бір жағымды әсер ететін лауазымды тұлғалар, органдар, мемлекеттік емес ұйымдар мен азаматтар.

Құқықбұзушылықтың алдын алудағы мемлекеттік жүйе келесі қағидаттарға негізделеді:

1) құқықбұзушылықтың алдын алудағы мемлекеттің басты рөлі;

2) құқықбұзушылықтың алдын алуға өздерінің құқықтары мен

міндеттері аясында барлық мемлекеттік, қоғамдық институттар мен

азаматтардың қатысуы;

3) заңдылық;

4) кешенділік пен жүйелілік;

5) көпдеңгейлілік;

6) құқықбұзушылықтың алдын алу шараларының жазалау шараларынан басымдығы;

7) барлық кезеңдерде құқықбұзушылықтың алдын алудың үзілмеуі және сабақтастығы.

"Қылмыстық құқық" ұғымы

§ 24

Тірек сөздер:

қылмыстық құқық/ қылмыс деп тану/ қылмыс деп танымау

Қылмыстық құқық нормалары Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде бекітілген. Аталған Кодекс 2014 жылы қабылданып, 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енді

Қылмыс деп тану - қылмыстық заңда іс-әрекетті қоғамға қауіпті деп тану және оны жазалауға жатады деп есептеу.

Қылмыс деп танылмау - іс-әрекетті (қылмыстық заңдағы іс-әрекеттен басқасын) бұдан әрі қоғамға қауіпсіз жөне жазалауға жатпайды деп есептеу.

Қылмыстық құқықтың қорғаушылық міндеті маңызды қоғамдық қатынастарға айтарлықтай зиян келтіруге жол бермейді. Қылмыстық заң қоғамға қауіпті әрекет жасауға тыйым салады. Осылайша қылмыстық заң бекітілген тәртіпті қорғайды. Сонымен қатар заңда қылмыс жасауы мүмкін жекетұлғалардың санасына тежеу салуға әсер ететін арнайы нормалар бар.

Қылмыстық құқықтың реттеушілік міндеті - қылмыстық құқық-бұзушылық жасалған кезегі қоғамдық қатынастарды реттеу. Бұл жағдайда құқықтық нормалар тараптардың - құқықбұзушы мен мемлекеттің арасындағы міндеттер мен құқықтарды реттейді.

"Қылмыстық құқықбұзушылық" ұғымы

§ 25

Қылмыстық құқықбұзушылық - жеке тулғаның қоғамға, мемлекетке немесе басқа тұлғаға зардап шектіретін және соңы қылмыстық жауаптылыққа соқтыратын құқыққа қарсы, кінәлі әрекеті (әрекетсіздігі).

Қылмыстық құқықбұзушылықтың белгілері:

• қоғамға қауіптілік, зияндылық
• құқыққа қарсылық
• кінәлілік
• қылмыстық жазаланушылық
• әрекет немесе әрекетсіздік түріндегі іс-әрекет

Қылмыс қоғамға қауіптіліктің жоғарғы дәрежесімен ерек- шеленеді. Ол коғамның заңмен қорғалатын маңызды, елеулі мүдделеріне нұқсан келтіреді. Жасалған қылмыс үшін заң неғұрлым қатаң жазалау шараларын қолданады, мысалы бас бостандығынан айыру, көлемді мөлшерде айыппұл салу және т.б.

Қылмыстық теріс қылық. Қоғамға үлкен қауіп төндірмейді, аздаған ғана зиян келтіру қауіпін тудырады. Жасалған қылмыстық теріс қылық үшін айыппұл, түзету жұмыстары, қоғамдық жұмысқа тарту, қамаққа алу түріндегі жазалар қарастырылған. Жасалған қылмыстық теріс қылық үшін сотқа тартылмайды.

Қылмыстың құрамы - бұл қылмыс ретінде сипаттайтын (анықтайтын) және қылмыс субъектісін құқықтық жауапкершілікке тарту үшін негіз болатын заңда көзделген әрекеттің объективті және субъективті белгілерінің жиынтығы.

Қылмыстық-құқықтық қатынастар қылмыс жасаған адамның арасында пайда болады

құқық бұзушылық және мемлекеттік органдар. Осындай қатынастардың нәтижесінде сот тағайындаған қылмыстық жаза түріндегі құқықтық салдар болады. Қылмыстық құқық бұзушылық жасаған жеке тұлға құзыретті болуы керек. Бұл дегеніміз, адам өзінің іс-әрекеті қылмыстық заңға қайшы келетінін, оған тыйым салынатынын білуі керек. 16 жастан асқан адамдар жауапқа тартылады. Кейбір қылмыстық құқық бұзушылықтар

14 жастан келеді. Осындай қылмыстық құқық бұзушылықтардың тізімі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 15-бабында көрсетілген.

Кінәлі адам қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп танылған кезден бастап күдікті деп танылады. Айыптау қорытындысын прокурор мақұлдағаннан кейін адам айыпталушы деп аталады. Сот процесінде адам сотталушы деп аталады. Сот үкім шығарғаннан кейін адам сотталған деп аталады.

§ 26

Сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтар

Тірек сөздер:

сыбайлас жемқорлық ; сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылық түрлері ; Сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылық субьектілері

Пара -- шенді адамға жасаған қызметі үшін ақша немесе құнды зат беру.

Пара алу -- қызметтік қылмыстың ең қауіпті түрі. Пара алу деген «лауазымды қызметкердің басқалардан өзінің жұмысы немесе лауазымдық қызметі үшін заңсыз материалдық сыйлық алуы»

дегенді білдіреді.

Пара беру -- лауазымды тұлғаның заңды не заңсыз жасайтын әрекеті (әрекетсіздігі) үшін, немесе пара берушінің пайдасына белгілі бір басымдық алу, сонымен қатар жалпы қолдау жасауы үшін, не қызметтегі теріс іске біле тұра жол беруі үшін лауазымды тұлғаға жеке өзі немесе делдал арқылы пара беру түрінде көрініс табатын қылмыс.

§ 27

Пара болуы мүмкін заттар

Мүліктер -- ақша, оның ішінде шетелдік валюта, басқа да валюталық құн-дылықтар, құнды қағаздар, азық-түлік және өнеркәсіптік заттар, жылжымалы немесе жылжымайтын мүлік т.б.

Пара алушыға тегін немесе төмен бағамен көрсетілетін мүліктік сипаттағы қызметтер мен пайда табулар. Бұған шипажайда емделуге немесе саяхаттауға жолдама, жол жүру билеттерін беру, лауазымды қызметкердің шығындары мен көңіл көтеру шығындарын төлеу, жөндеу, құрылыс жұмыстарын жүргізу және т.б.жатады.

Жасырын (бүркемеленген) пара түрі- пара алушыға мүліктік сипаттағы пайда көрсету: қарызын кешіру, лауазымды тұлғаның қарызын төлеу, соттан мүліктік талап-арызды қайтарып алу, әлдебір мүлікті ақысыз нетөмен бағамен пайдалануға беру, жеңілдікпен несие алуға мүмкіндік жасау, алатын мүлкінің, жекешелендіретін обьектінің бағасын төмендету, жалдау бағасын азайту, банк несиелерінің пайыздық көрсеткішін төмендету.

ІЗГІЛІК МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ЖАЗА

Тірек сөздер:

• ізгілік
• ізгілік қағидаты
• қылмыстық құқық

Ізгілік -- құқықтық маңысы бар жағдайларда қоғам мүдделерін қорғайтын, құқықтың, бостандықтың, адам мен азаматтың арұжданы мен заң жағынан намысын қорғайтын, адамды ең қымбат қазына деп тануды көздейтін, нормалармен бекітілген адамгершілік-құқықтық талаптар жүйесі.

§ 28

Ізгілік қағидаты -- мемлекетке адамның қауіпсіздігін сақтау, жекетұлға мен қоғамның мүдделерін қорғау жөнінде талап қою