Edward S. Herman -Noam Chomsky
Propaganda Modeli ve 5 Miti
İbrahim Ethem Şimşek
Haberler günlük hayatımızda önemli bir yer edinmiştir. Özellikle medya organlarının haberleri insanların dünya hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar. Ancak bu oluşan haberlerin hangi süreçlerden geçtiği kimlerin yönetiminde olduğu zaman zaman şüphe uyandırmıştır. Tam da bu noktada Edward S. Herman ve Noam Chomsky tarafından üretilen, geliştirilen propaganda modeli devreye girmiştir.
Giriş
Ekonomi Politik
Ekonomi Politik
Ekonomi politik temel kökeni aslen Fransızcaya dayanan ‘economie politique’ kelimesinden Türkçeye çevrilmiştir. Ancak yanlış çeviri ile gelen bu Fransızca kelimenin tam karşılığı politik ekonomidir. Yani politikaya ait ekonomi anlamına gelir. Politika ise, Marks’ın ekonomi politiğin eleştirisine katkıda ifade ettiği gibi maddi hayatın üretim tarzı tarafından koşullandırılan alandır.
Marx mülkiyet ilişkilerini, üretim ilişkilerini hukuki ifadesi olarak tanımlarken ekonomi-politiğin salt ekonomik ilişkiler alanıyla(altyapı) sınırlandırılamayacağını, tüm toplumsal ve siyasal ilişkileri kapsaması gerektiğini ortaya koymuştur.
Ekonomi-politik, en geniş anlamda, insan toplumunda maddesel yaşama araçlarının üretim ve değişimi yöneten yasaların bilimidir.
Amerika’nın Ekonomi Politiği
Amerika’nın Ekonomi Politiği
İletişimin ekonomik politik konusundaki çalışmalar öncelikle iletişimin uluslararası boyutunun incelenmesiyle başlamıştır. 1970 li yıllarda uluslararası iletişim alanında yapılan çalışmalarda iletişim alanının uluslararasında eşitsiz bir bağımlılık ve sömürü ilişkisi içerisinde gerçekleştiği ve bu durumu kültür ve medya emperyalizmi olduğu görüşü geliştirilmiştir.
3. Dünya ülkeleri merkez ülkelerden ürün transfer etmekte ve bununla birlikte gelen profesyonel ideolojiler toplumların bilincini ve kültürünün şekillenmesini sağlamaktadırlar.
3. Dünya ülkelerinde bağımlılık sadece ekonomik bir olgu değildir, hayatın her alanını kapsamaktadır. Örneğin eğitim sistemi sömürgecilik sonrasında da merkez ülkelerin taklit edilmesiyle gerçekleşir. Ayrıca çok uluslu şirketler yayın ve medya yoluyla 3. Dünya ülkelerindeki insanların düşünce biçimlerini ve bilinçlerini biçimlendirmektedir.
Batı teknolojiyi kontrolünde tutmaktadır. Teknolojiyi kitlelerin erişmesinden uzak tutacak patentleri, hak sahipliği, danışmanlık ücreti, ithal vergileri, nakliye harçları ve finans sihirbazlığı ile bu kontrolü pekiştirmektedir. Medya 3. Dünyaların küçük Amerikalara çevirmeye çalışmaktadır. (Bilecen, 2022)
Herman ve Chomsky medya kuruluşlarının nasıl çalıştığını ve hangi faktörlerin medyada haber üretimine etki ettiğini propaganda modeli ile açıklamaya çalışırlar. Propaganda modeli medyanın tarafsız olduğunu ve haberlerin tamamen şeffaf bir şekilde yazıldığını reddeder. Medya organları iş adamlarının, iktidarın, hükümetlerin, reklam verenlerin kontrolü altında olduğunu savunur.
Propaganda Modeli
Propaganda modeli medya organlarının arkasındaki etkenleri ve haberlerin nasıl üretildiğine dair yeni bir perspektif sunar. Bazı haber konularında neden sessiz kalındığı bazılarında ise neden çok fazla yazıldığını, öne çıktığını gösterirler.
I
I I
Herman ve Chomsky, “süzgeçlerin” totaliter bir devletin bile güçlükle ötesine geçebileceği bir propaganda sonucu ürettiğini savunmaktadır.
(Gadimov, J. (2021, 06 28). Propaganda modeli ve 5 bileşeni. Herman ve Chomsky’nin, s. 207.)
Propaganda modelinde 5 bileşen vardır bunlar;
- Medyanın büyüklüğü, mülkiyeti ve kâr amaçlı oluşu
- Reklam ruhsatı
- Medyanın haber kaynağı
- Tepki ve yaptırımcı kuramlar
- Bir denetim mekanizması olarak anti komünizm.
Herman ve Chomsky medyada dolaşan haberlerin doğruluğunu, gerçekliğini ve arka planda olan süreçleri incelemişir. Otoriter güce sahip olan kişilerin toplum üzerindeki hakimliğini ve toplumun zihinlerini denetleyerek kendi ideolojilerini onlara yanstır. Herman ve Chomsky bu süreçleri 5 mit üzerinde açıklamıştır.
5 Miti
Medyanın büyüklüğü, mülkiyeti ve kâr amaçlı oluşu
I
Herman ve Chomsky’nin propaganda modelindeki ilk bileşeni medyanın büyüklüğü, mülkiyeti ve kâr amaçlı oluşudur. Medya, holding sahipleri veya yatırım firmalarının sahip oldukları şirketler tarafından kontrol edilir.
Medya şirketlerinin ana hedefi kar elde etmektir. Bu nedenle medya, gelirlerini arttırmak için bazı konularda sessiz kalma eğilimi gösterebilirler
ABD'de 1700 günlük gazetenin yüzde 98 'i yerel monopol halindedir. Ve 15'den daha az sayıdaki şirket, ülkenin günlük gazete dolaşımının büyük çoğunluğunu kontrol etmektedir. Düşünce çeşitliliğini garanti etmenin en emin yolu sahiplikteki çeşitliliktir. Fakat bu ideal, hükümetler tarafından adı serbest pazar olan ama aslında tekelci kapitalist koşullara kurban edilmiştir
(Bilecen, N. S. (2022, 06 17). Eleştirel İletişim Kaynakları. Medyanın büyüklüğü, mülkiyeti ve kar amaçlı oluşu. giresun: prezi.com. prezi.)
11
Reklam ruhsatı
I I
Medya organlarının en büyük gelir kaynağı reklam verenlerdir. Bazı medya kuruluşları reklam verenlerin isteklerine göre haber öne çıkarabilir veya eksiltebilir.
Örneğin bir medya kuruluşu reklam verdiği şirketin ürünlerini veya hizmeti hakkında olumsuz bir haber vermek istemezler. Reklam verenlerin isteklerini karşılamak için belirli konuları göz ardı etmek veya ele almak gibi kararlar alabilirler.
Medyanın haber kaynağı
I I I
Medya kuruluşlarının haber değeri taşıyan her yerde aynı anda olma ihtimali yoktur. Sadece haber ajansları ve bazı medya kuruluşlarının maddi gücü yetebilir.
Medya organları belirli kaynaklardan yararlanmaktadır bunlar; hükümetler, şirketler, siyasi gruplar uzmanlar ve diğer kişiler olabilir. Bu kaynakların çıkarları medyada yer alacak haberlere etki edebilir.
Tepki ve yaptırımcı kurumlar
IV
Tepki, medyada dolaşan haberlere veya programlara karşı gösterilen olumsuz tepkileri kapsar.
Bu süzgeç, öncelikle hükümet ve siyasi kuruluşlar olmak üzere kitle medyasının bağımsızlığını ve şeffaflığını engellemeye çalışan tüm organizasyonların baskısını içerir
Bir denetim mekanizması olarak anti komünizm
V
Anti-komünizm özellikle soğuk savaş döneminde ve batıda önemli bir yer edinmiştir.
Bu ideoloji batı medyasının haberlerinde Sovyetler Birliği ve diğer komünist ülkeler hakkında olumsuz bir bakış açısı benimsemelerine sebep olmuştur. Bu durum haberlerin doğru ve tarafsız bir şekilde sunulmamasına yol açmıştır.
Sonuç
Bu propaganda modelinde siyasi ve ekonomik güce sahip olanlar medyada yer alacak haber ve bilgi akışının önceliklerini belirlemektedirler. Bu doğrultuda güçlü olan kesim kamuoyunun hangi haberi göreceğine ve ne hakkında nasıl düşüneceğine karar vermekte, sistematik propaganda kampanyaları aracılığıyla kamuoyunu yönetebilmek özelliğine sahip olmaktadır.
Chomsky’ e göre propaganda modelinin en önemli noktası ise toplum içerisinde herkesin etkileneceği, algıya yerleştirilmek istenen mesajlara itiraz geliştirilmeyeceği ve inandırılmak istenen düşünceye bireyin kendini adayabileceği bir slogan yaratmaktır.
(Chomsky, N. (2006). Rızanın İmalatı/Kitle Medyasının Ekonomi Politiği. Aram yayınları.)
I
Chomsky’nin modeline göre medyanın amacı kamuoyuna 24 saat boyunca sürekli propaganda uygulayarak toplum içerisinde baskın fikirleri kitlelere adapte etmektir. Çünkü mevcut olan sistemin sürekliliğini sağlayabilmesi ve istikrarlı olması medyanın toplum nezdinde kitle rızasını üretmesine bağlıdır. Özellikle de totaliter rejimlerde propaganda toplumu denetlemenin mutlak yoludur. Çünkü kitle iletişim kanallarında üretilen bilgi ve içerikler bireylerin algısına işlenir, düşünce tutumlarını şekillendirir ve zihinsel yapılarında yer ederek davranışlarına etki etmektedir.
Kaynakça
Kaynakça
Bilecen, N. S. (2022, 06 17). Eleştirel İletişim Kuramları. Medyanın büyüklüğü, mülkiyeti ve kar amaçlı oluşu.
Chomsky, N. (2006). Rızanın İmalatı/Kitle Medyasının Ekonomi Politiği. Aram yayınları.
Gadimov, J. (2021, 06 28). Propaganda modeli ve 5 bileşeni. Herman ve Chomsky’nin, s. 207.
Ongun, Ö. (2013, 01 26). https://bianet.org. bianet: https://bianet.org/biamag/medya/143865-medya-denetimi-ve-propaganda-modeli