Panteon bogów starożytnych Greków i Rzymian

PANTEON W RZYMIE

Panteon oznacza miejsce poświęcone wszystkim bogom (z gr. pan - wszystko, theos – bóg).

Panteon w Rzymie jest najbardziej znanym i najlepiej zachowanym zabytkiem sztuki starożytnej.

Ta okrągła świątynia znajduje się na Placu Marsowym i jest poświęcona starożytnym bogom.

Została zbudowana za cesarza Hadriana w r. 125 w miejscu zniszczonej w pożarze świątyni z 27 r. p. n. e.

BOGOWIE OLIMPIJSCY

Góra Olimp

Dwunastu najważniejszych bogów greckich zamieszkiwało na górze Olimp. Sprawowali oni władzę nad ludźmi. Pili boski nektar i jedli ambrozję, które dawały im nieśmiertelność. Do bogów olimpijskich należeli: Zeus i jego małżonka Hera, Posejdon, Hades, Atena, Apollo, Artemida, Afrodyta, Hefajstos, Hestia, Dionizos i Hermes.

ZEUS (rzymski JOWISZ)

Zeus - syn Kronosa i Rei, brat Hestii, Demeter, Hery (był także jej mężem), Posejdona i Hadesa. Był najważniejszym bogiem na Olimpie, bóg światłości, zsyłał deszcze, grzmoty i pioruny. Stał na straży porządku świata, sprawiedliwości, był opiekunem wszystkich plemion greckich, patronem każdego gospodarstwa rolnego. Doznawał wielkiej czci w całej Grecji, lecz głównymi miejscami kultu były Nemea i Olimpia, gdzie obchodzono ogólnogreckie uroczystości poświęcone mu, oraz Dodona, w której znajdowała się wyrocznia boga. Atrybutami Zeusa były: złote pioruny, orzeł i tarcza zwana egidą. Wychowały go nimfy górskie i koza Amalteja. Zeus znany był z wielu romansów ze śmiertelnymi kobietami. Jego synem był m. in. heros Herakles (rzymski Herkules).

HERA (rzymska JUNONA)

Największa bogini olimpijska, siostra i żona Zeusa. Królowa nieba i ziemi, opiekowała się przede wszystkim kobietami zamężnymi i życiem rodzinnym. Ulubionym ptakiem tej bogini był paw, roślinami lilia i granat. Główne ośrodki kultu Hery znajdowały się w Samos, Argos, Sparcie i Mykenach. Jej rzymska forma to Junona. Była matką Aresa i Hefajstosa. Nienawidziła Heraklesa, któremu stale uprzykrzała życie, a także oślepiła starca Terezjasza. Jej służącą była Iris, boginka tęczy. W wojnie trojańskiej Hera stała po stronie Greków, bo nie mogła wybaczyć Parysowi, że nie uznał ją za najpiękniejszą.

HESTIA (rzymska WESTA)

Hestia (rzymska Westa) była najstarszym dzieckiem Kronosa i Rei. Opiekowała się domem i ogniskiem domowym. Świętym zwierzęciem tej bogini był osioł. Rzymianie nadali jej imię Westa. Na Forum Romanum w Rzymie miała swoją świątynię, w której płonął wieczny ogień. Opiekowały się nim westalki, jej kapłanki. Gdy ogień gasł, oznaczało to zły omen dla państwa.

POSEJDON (rzymski (NEPTUN)

Posejdon, syn Kronosa i Rei, starszy brat Zeusa i Hadesa (z nimi dzielił władzę nad światem). Był bogiem mórz, oceanów oraz trzęsień ziemi. Opiekun żeglarzy i rybaków. Uzbrojony w trójząb (atrybut władzy) burzył morze, kruszył skały, ale i uśmierzał nawałnice. Rzymianie nazwali go Neptunem. Stworzył konie z morskiej piany. Jego dzieci to np. Tezeusz, Polifem. Posejdon przeklął Odyseusza, króla Itaki, gdy ten obraził i oślepił jego syna cyklopa Polifema. Posejdon był mężem okeanidy Amfitryty. Na jego dworze na dnie oceanu mieszkały nereidy. Był ojcem cudownych rumaków: Arejona (z Demeter) i Pegaza (z Meduzą). W kulcie Posejdona często występowały też konie (ofiary, zawody konne). Posejdonowi poświęcone były: delfin, wół i sosna.

HADES (rzymski PLUTON)

Hades, syn Kronosa, brat Zeusa, Posejdona, Hery i Demeter to najmroczniejszy bóg, którego wszyscy się obawiają. Rządzi w zaświatach, jest panem Podziemia, które dzieli się na trzy główne części:

- Elizjum, zwane również Polami Elizejskimi, do którego trafiają najbardziej zasłużone i prawe dusze, które mają zapewnione wieczne dobro;

- Ereb – tam przebywają dusze pośrednie, ani całkiem dobrem, ani całkiem złe;

- Tartar jest miejsce wiecznego cierpienia. Katami były bezlitosne demony zwane Eryniami.

By dostać się do Krainy Umarłych, trzeba przepłynąć barką Charona przez Styks, minąć Cerbera, trzygłowego psa i stanąć przed sądem, który decyduje, gdzie trafia dusza po śmierci. Rzymskim odpowiednikiem Hadesa był Pluton, który był oprócz śmierci bogiem bogactwa. Jego atrybuty to klucze i berło. Ma żonę Persefonę, którą porwał i która musi spędzać z nim każdą jesień i zimę. Hades nie jest zaliczany do bogów olimpijskich, lecz uczestniczy w biesiadach.

ARTEMIDA (rzymska DIANA)

Córka Zeusa i Latony, bliźniacza siostra Apollona, urodziła się na wyspie Delos; opiekunka świata roślinnego i zwierzęcego, bogini łowów, pozostała wiecznie młodą dziewicą. Zajmowały ją polowania, uzbrojona zawsze w łuk, którego używała przeciwko jeleniom, a także przeciwko ludziom. Przypisywano Artemidzie zsyłanie na rodzące kobiety nagłej i bezbolesnej śmierci. Wraz z innymi Olimpijczykami walczyła przeciw gigantom. Ofiarą jej mściwości padły dzieci Niobe; zabiła giganta Tityosa oraz Oriona i Akteona. Zagniewana na Agamemnona zesłała morską ciszę, która uwięziła flotę płynącą na Troję. Według przekazu zażądała złożenia ofiary z Ifigenii, córki Agamemnona, jednak w ostatniej chwili nie przyjęła ofiary, w miejsce dziewczyny podstawiła łanię, a Ifigenię przeniosła do Taurydy i uczyniła swoją kapłanką. Kult Artemidy rozpowszechniony był w całej Grecji: w Sparcie, w Arkadii, w Laokonii, na górze Tajget, w Elidzie, w Delfach i przede wszystkim w Efezie, gdzie była słynna świątynia Artemidy – Artemizjon (zaliczana do siedmiu cudów świata). W Rzymie identyfikowano Artemidę z italską i łacińską Dianą, z kołczanem pełnym strzał; poświęcone jej zwierzę to łania.

APOLLO

Apollo – syn Zeusa i Latony (Leto), bliźniaczy brat Artemidy. Był najpiękniejszym z bogów olimpijskich. Opiekun poezji, sztuki, muzyki, pięknie grał na cytrze. Specjalizował się też we wróżbiarstwie. Znana jest wyrocznia Appolina, gdzie za pośrednictwem wieszczki Pytii, Apollo przepowiadał przyszłość. Na Parnasie Apollo był przewodnikiem dziewięciu muz: Kaliope, Klio, Erato, Euterpe, Melpomene, Polihymnii, Talii, Terpsychory i Uranii. Atrybutami Apolla są: łuk i lira.

Z bogiem Apollo wiążą się mit o Marsjaszu, uzdolnionym fleciście, z którym rywalizował bóg; a także mit o królu Midasie, któremu, za sprawą Apolla, wyrosły ośle uszy.

ATENA (rzymska MINERWA)

Atena Partenos

Atena zadumana

Atena narodziła się ze związku Zeusa i Metydy. Powstała przepowiednia, że Metyda urodzi córkę mądrzejszą od samego pana niebios. On połknął więc Metydę, żeby przepowiednia się nie spełniła, lecz pewnego dnia rozbolała go głowa. Wyskoczyła z niej Atena w pełnej zbroi i wkrótce stała się ulubionym dzieckiem króla Olimpu. Została boginią mądrości, rzemiosła oraz wojny sprawiedliwej. Jej świętym zwierzęciem jest sowa, a jej rzymska forma to Minerwa. Wielokrotnie rywalizowała z Posejdonem, m. in. o to, kto będzie patronem Aten. Posejdon obiecał mieszkańcom źródło, a Atena gaje oliwne. Wybrano Atenę i na jej cześć nazwano miasto. Pani mądrości wdała się kiedyś w spór z Arachne, o to, kto jest lepszą tkaczką. Urządzono więc zawody. Bogini spostrzegła, że praca Arachne jest piękniejsza i zniszczyła ją. Zrozpaczona dziewczyna powiesiła się, a wtedy Atena zrozumiała swój błąd i zamieniła rywalkę w pająka. Od tego czasu pająki prześladują ją. Córka Metydy często pomagała herosom.

PARTENON W ATENACH

Parteon w Atenach to świątynia ku czci Ateny Partenos, dziewiczej opiekunki Aten, uważana jest za doskonały przykład klasycznej architektury, arcydzieło sztuki rzeźbiarskiej.

Partenon był nie tylko świątynią, spełniał również funkcję galerii sztuki, był doskonałym otoczeniem dla bogatych rzeźb. Służył on także jako cerkiew prawosławna, kościół rzymskokatolicki i meczet.

AFRODYTA (rzymska VENUS)

Bogini miłości i piękna, opiekunka małżeństw, a także portów i żeglarzy. Jedno z głównych bóstw greckich, pochodzenia wschodniego (Asztarte). Według Homera córka Zeusa i Dione, według Hezjoda zrodzona u brzegów Cypru z piany morskiej (greckie afrós), zroszonej krwią okaleczonego Uranosa. Żona Hefajstosa. Matka m.in. Erosa (ze związku z Aresem), Hermafrodyty (z Hermesem), Eneasza(z Anchizesem). Do jej atrybutów należały m.in.: róża, mirt, zając, łabędź i gołąb. Główne ośrodki kultu: Cypr (Pafos, Amathus), wyspa Kytera, góra Eryks na Sycylii, Korynt, Ateny. Na jej cześć obchodzono Afrodyzje.

HEFAJSTOS (rzymski WULKAN)

Syn Zeusa i Hery, bóg ognia i sztuki kowalskiej, słynął z brzydoty i ułomności (okulał, gdy został dwa razy zrzucony z Olimpu). Hefajstos wzniósł boskie pałace na Olimpie, stworzył tarczę dla Zeusa, trójząb dla Posejdona i zbroję dla Achillesa. Zeus dał mu za żonę piękną Afrodytę, która jednak nudziła się przy mężu i miała liczne romanse. Hefajstos miał swoją kuźnię we wnętrzu Etny i wyrabiał w niej broń dla bogów i herosów.

ARES (rzymski MARS)

Ares, w mitologii greckiej bóg krwawej i okrutnej wojny, syn Zeusa i Hery, jeden z 12 wielkich bogów olimpijskich, zaliczał się do drugiego ich pokolenia. Wg mitu Ares jako dziecko nie wykazywał żadnych talentów, dlatego został oddany na wychowanie jednemu z tytanów, który uczył go jedynie ćwiczeń fizycznych. Zamiłowanie Aresa do wojny, w której towarzyszyli mu zawsze jego synowie Fobos i Dejmos (Trwoga i Strach) oraz bogini Eris (Niezgoda), nie budziło sympatii ani bogów, ani ludzi. Bezmyślne upodobanie Aresa do walki przeciwstawiano odwadze Ateny i rozumnej sile Heraklesa. W wojnie trojańskiej był po stronie Trojan. Z przygód miłosnych Aresa najbardziej znany jest jego romans z boginią Afrodytą. Kult Aresa nie był szczególnie rozpowszechniony w Grecji, za jego siedzibę uważano Trację, kraj, w którym podobno mieszkał lud Amazonek, córek Aresa. W Rzymie utożsamiano Aresa ze staroitalskim bogiem Marsem. Przedstawiano go najczęściej w pancerzu i hełmie, uzbrojonego we włócznię, tarczę i miecz. Zwierzętami poświęconymi Aresowi były pies i sęp.

DEMETER (rzymska CERES)

Demeter (rzymska Ceres), córka Kronosa i Rei, siostra Posejdona, Zeusa, Hadesa, Hery i Hestii, to bogini urodzaju, rolnictwa. Jej rzymskim odpowiednikiem jest Ceres. Przedstawiana jest z kłosem w dłoni. Gdy jej córka, Kora (nazwana przez Hadesa Persefoną) została uprowadzona, bogini wpadła w rozpacz, a ziemia przestała rodzić plony. W końcu Zeus ulitował się nad siostrą i wymusił na Hadesie obietnicę, że Kora/Persefona będzie na pół roku wracać do matki. Odtąd jesienią i zimą Demeter smuci się, bo jej córki nie ma, a na wiosnę rozkwita wraz z ziemią, ciesząc się z powrotu pociechy.

DIONIZOS (RZYMSKI BACHUS)

Dionizos był synem Zeusa i córki króla Teb, bóg winnej latorośli i mistycznego szału. Uważany był za tego, który nauczył ludzi picia wina i radosnego, beztroskiego trybu życia. Podróżował wraz ze swoim orszakiem, składającym się z nadużywających wina satyrów, centaurów oraz bachantek i menad. Z uroczystości ku czci Dionizosa rozwinęły się przedstawienia teatralne. Symbolami Dionizosa były bluszcz i kiść winogron.

HERMES (rzymski MERKURY)

Hermes był synem Zeusa i plejady Mai. To bóg podróżników, kupców i złodziei. Był posłańcem bogów. Przedstawia się go w skrzydlatych sandałach. Jego atrybutem jest kaduceusz, który powstał, kiedy bóg rzucił kij między dwa węże, a one owinęły się wokół tego kija. Jego rzymska forma to Merkury. Jego dzieckiem był m. in. Pan- bóg dzikiej natury.