el hazini

El-Hazini türkmenistan'ın merv sehrinde dogmustur.

dogdugu büyüdügü yer

Tam adı Ebü’l-Feth Abdurrahman Mansûr el-Hazinî’dir. Kaynaklarda zaman zaman İbn Heysem, Ebu Ca’fer el-Hazin ve Ebu’l-Fazl el-Hazinî ile karıştırılan Abdurrahman el-Hazinî, Bizans asıllı bir köle iken, Türkmenistan’ın Merv şehrinde iyi bir eğitim fırsatı bularak İslam kültürüyle yetişmiştir. Köle iken sahibinin Merv sarayında hazîn (hazinedar) olmasından dolayı el-Hazinî adıyla tanındı. Efendisinin sağladığı olanaklarla, devrinde mümkün olabilen en iyi eğitimi gördü. Özellikle felsefe ve matematik öğrenimi görerek, bu konuda kendisini mükemmel bir biçimde yetiştirdi. Daha sonra Melikşah’ın oğlu Sultan Sencer döneminde (1118-57) bir bilim ve edebiyat merkezi durumuna gelen Merv’de, Sarayın desteğiyle çalışma ve araştırmalarını yürüttü.

Abdurrahman el-Hâzinî, aynı zamanda riyâzet yolunu takip eden dindar bir kimseydi; bir derviş gibi giyinir, çok az yer ve evinde tek başına yaşardı. Kendisine verilen mükâfatları kabul etmediği, bir keresinde Sultan Sencer’in gönderdiği bin dinarı, cebinde on dinarının olduğunu ve bu paranın kendisine üç yıl yeteceğini söyleyerek geri çevirdiği rivayet edilir. Öğrencilerinden yalnız Hasan es-Semerkandî’nin adı bilinmektedir. Hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan Hâzinî’nin çalışmaları da henüz bütünüyle incelenmiş değildir. Bu incelemeler tamamlandığında bazı şüpheli ve yanıltıcı hususların açıklığa kavuşacağı umulmaktadır.

bü’l-Hüseyin el-Hâzin’in sağladığı imkânlarla, devrinde mümkün olabilen en iyi eğitimi gördü; özellikle felsefe ve matematik tahsil etti. Selçuklu Sultanı Sencer devrinde (1118-1157) bir ilim ve edebiyat merkezi haline gelen Merv’de, sarayın desteğiyle çalışma ve araştırmalarını yürüttü. Uzun yıllar en güvenilir zîc olarak kabul edilen ünlü zîcini Sultan Sencer için hazırladı ve yine onun hazinesinde kullanılmak üzere, kendisine her çağın ilmî alet yapıcıları arasında mümtaz bir mevki kazandırmış olan “mîzânü’l-hikme” adını verdiği bir hidrostatik terazi yaptı. Bu terazi sayesinde metallerin ve taşların saf olup olmadıkları, iki elementten meydana gelen alaşımlarda metallerin karışma oranları bulunabiliyordu. Bu terazi hassasiyet yönünden daha önce yapılanlardan çok üstündü.

Yer çekimi kanununun mucidi: Abdurrahmân El Hâzinî, Newton’dan 500 yıl önce, “her cismi yer kürenin merkezine doğru çeken bir güç” olduğunu söylemişti.

İki eşit kefeli teraziyi bulması: Abdurrahmân El Hâzinî, Arşimet tarzı olarak da tarif edilen bu teraziyi (mizan Arşimet), altın, gümüş ve diğer metaller ile bunların alaşımlarının tartı metoduyla anlaşılmasını sağlamak amacıyla icat etmiştir.

Dakika terazisi (El mizan el latif el cüz’i): Bu sistem, dünyanın bir günlük dönüşünü ölçmeye de yarar.

Üçgenli âleti (El ale zat el müselles): sıradan bir kadran gibi, yıldızların yüksekliklerini tespit etmek ve bir nesnenin bize göründüğü optik açıyı belirlemek için yapmıştır.

Kitâbü’l Mîzânü’l Hikme (Hikmet terazisi kitabı): En önemli eseri olup, 1121 yılında, hidrostatik terazisi münasebetiyle kaleme alınmıştır. El Hâzinî keşfettiği bu teraziyi, özgül ağırlığın belirlenmesiyle alakalı bütün ölçümlerde, gerçek ve karışık metallerin incelenmesinde, dirhemi dinara çevirmede ve alaşımların bileşimleri ile diğer birçok ticari hesaplamalarda kullanmıştır.

Ez Zîcü’l muteberü’s Sencerî es Sultâni: Şahsi gözlemleri sonunda hazırlayıp Sultan Sencer’e ithaf ettiği astronomik tablolardır. Bizzat Hâzinî‘nin Vecîzü’z Zîc (El Vecîz fi’z Zîci’s Sultânî) adıyla yaptığı özetin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesinde bulunmaktadır (Hamidiye, n. 859). Bu eserde, yıldızların konumu ve gezegenlerle ilgili bilgilere ve Selçuklu devletinin enlem ve boylamlarında yer vermiştir. Ayrıca, takvim bilgileri, mübarek günler, hükümdarlar ve peygamberlerle ilgili tarihler de eserin içinde bulunmaktadır.

Risâle fi’l-Âlât (Aletler Bilgisi): Bu kitapçıkta astronomi aletlerini konu olarak ele almıştır