LETERSIA E VJETER DHE E MESJETES

1

1. Letërsia fantastike e shkruar fillon me veprën Epi i Gilgameshit. Që t'i shohim fillesat e saj, duhet te kthehemi disa mijëra vite pas, prej nga kanë mbetur disa gjurmë te pakta vendbanimesh në shpella

2

2. Vetë natyra e letërsisë e nënkupton së brendshmi fantastiken, lojën imagjinare me ngjarjet , njerëzit (heronjtë ), të pazakonshmen, magjinë, mbitokësorën, hapësiren, kohën etj.

3

3.Me këtë kuptojmë se fantastikja ka aftësinë që të sjellë në jetë çdo imagjinatë qoftë ajo edhe e pamundur.

4

4. Tiparet e heronjëve të letërsisë fantastike jane guximi , fuqia , urtësia dhe mendjemprehtësia që shpesh i kalon kufijtë e së natyrshmes dhe logjikës njerëzore.

5

5. Njihen shumë autorë të sprovuar në letërsinë me atribute fantastike, si : Viktor Hygo, Gi Dë Mopasan, Gëte, Kafka, Buxati, Martesi etj. Ndër shkrimtarë shqiptarë veçohen Kuteli e Pashku etj.

6

6. Meqenëse shkrimi ishte shumë vështirë të mësohej, Epi i Gilgameshit u shkrua në shumë kopje, sikurse dhe rrefime të tjera, dhe ndoshta pikërisht për këtë edhe i shpëtoi kohës. Gilgameshi u përkthye në gjermanisht në fillim të shek. XX

7.Historia e Gilgameshit ishte mjaft e njohur dhe e përhapur në shumë variante, përgjatë mileniumit të tretë para K . Epi i Gilgameshit është shembulli më i vjetër i regjistrimit të mendimit njerëzor dhe modeli i një tradite gojore

7

8

8. Gilgameshi edhe Enkiduji ishin shokë te ngushtë .

9. Sepse Gilgameshi është shembulli tipik ku ndeshen heronjtë, perënditë, gjysmëperënditë e mitet.

8

1

2

3

4

4. Diskurset letrare ishin : epika, lirika klasike dhe dramatika ; ndërsa diskurset retorike ishin : ligjerata politike, ligjërata gjyqësore dhe lavdërimi ose qortimi publik.

Autorët përfaqësues të diskurseve letrare janë : Arkiloku, Alkeu, Safo, Eskili, etj, ndërsa në diskurset retorike ishte Aristoteli

1. Autorësia e veprave Iliada dhe Odisea i atribuohet Homerit. Që atëherë ka pasur mendime se Homeri është autor i Iliadës , por jo edhe i Odisesë. Një mendim i tillë u kundërshtua fuqishëm prandaj qështja e autorësisë u konsiderua e mbyllur për një kohë të gjatë.

1

2

2. Epopeja është zhanri themelor i epikës klasike, pasi që temat e saj janë të larta.

3

3.Mungesa e unitetit është si rezultat i gjatësisë tekstore të saj, por edhe i gjerësisë së botës epike

4

4. Rrëfimi është trajtë mbizotëruese

5

5. Narratori lë të kuptohët se autori shkruan por nuk rrëfën. Kjo mundëson një lloj distance ndërmjet autorit e lexuesit ndërmjetson rrëfimtari.

1. Eskili ka shkruar rreth 90 tragjedi. Nga ky numër vetëm 7 janë ruajtur , te cilat janë : Persët, Të shtatë kundër Tebës, Lutëset, Prometeu i mbërthyer dhe Orestia, trilogji e përbërë nga Agamemnoni, Koeforët dhe Eumenidët.

1

2

2.Persët ka për temë luftën greko-persiane. Përpos temës, dallon nga tragjeditë e tjera me strukturëen e thjeshtë.

3.Nëse e gjykojmë në frymën e Aristotelit, Persët s'do të mund të konsiderohej si tragjedi, meqë aty mungon faji e heroi tragjik.

3

4

4. Tragjedi, tragos - cjap; ode - këngë .Tragjedia e ka origjinen nga Greqia e lashtë dhe mendohet se tragjedia ka lindur nga ritet/këngët per Dionisin.

5

5. Në kuptimin strukturor, para Eskilit, tragjedia i ngjante me shumë një teksti recitimi, meqë kishte vetëm një personazh. Eskili e shtoi personazhin e dytë. Me këtë u zvogëlua rendësia e korit. Pas tij, Sofokliu shtoi edhe personazhin e tretë

6. Teatri ne shekullin V ishte institucion i rëndësishëm ; ai kishte edhe funksion të pastër social.

6

7.Tragjedia greke njihet më së miri përmes jetës së tre tragjedianëve të mëdhenj, Eskili, Sofokliu dhe Euripidi

7

8.

• - Prometeu që sjell zjarrin për njerëzit
• - Prometeu i mbërthyer
• - Prometeu i çliruar

8

9

9.Sipas mitit Prometeu vodhi zjarrin dhe ua dhuroi njerëze për këtë arsye Zeusi kryeperendi e Olimpit e dënoi, duke e mbërthyer në një shkëmb.

10

10.Prometeu e paralajmëron fundin e Zeusit. Ai e di të fshehtën e këtij fundi. Zeusi e kërkon nga ai , por Prometeu nuk pranon t'a thotë . Me këtë përballje të re dramaciteti arrin kulmin

1. Komediografët më të mëdhenjë të antikitetit ishin : Aristoteli dhe Menadri

1

2. Mendimtarë të ndryshëm komedinë e cilësonin si një '' zhanër të ulët '' ku nuk ishte i pranishëm asnjë hero dhe se veprimet përfundojnë me fund të lumtur.

2

3

3. Në kohën kur Aristofani zuri t'i shkruajë komeditë e tij, demokracia athinase kishte nisur të përjetonte një rënie, një plogështi, e cila u bë objekt i satirës së mprehtë të autorit.

4

4. Aristofani humorin dhe shpotinë e tij e drejton kah politika e asaj kohe, megjithatë thumbat e aristofanit nuk ishin vetëm per politikë por edhe drejt një njeriu të madh të kulturës dhe nje mendimtari si Sokrati

5. Ndër komeditë më të njohura te Aristofanit janë : Bretkosat, Arharnianët, Lisistrata, Princat, Retë, Paqja, Grerëzat, Zogjtë, Plutus, Gratë në festivalin e Demetrës

5

6

6. Bretkosat është një komedi satirike ku aspekti politik përbën një nga motivet e komedisë, por aty kemi edhe një monument të polemikës letrare, grindjen mes Eskilit dhe Sofokliut

1.Poetika trajton qështjen e imitimit , kryesisht ka zhanrin e tragjedisë ndërsa në pjesën tjetër te Poetikës , e cila ka humbur ka për objekt komedinë

1

2.Aristoteli Poetikën e ka menduar si teori të imitimit dhe ka zgjedhur të trajtojë së pari tragjedinë meqë ajo ka mundësuar që të ilustrohet fuqishëm kjo teori

2

3

3.Platoni e përjashtonte poezinë nga Republika e tij. Ai kërkonte qe poezia të kishte funksion edukativ dhe të ishte si një model i ri tek të rinjtë.

4

4.Aristoteli Historinë dhe Poezinë i dallon për nga objekti dhe mënyra e imitimit. Poezia ka për objekt ngjarjet që kanë mundur të ndodhin, ndërsa historia ka për objekt ngjarjet qe kanë ndodhur vërtet.

5

5. Aristoteli tragjedine e njeh si më të lartë . Këtë ai e mëton ne disa pika . Së pari tragjedia përpos që mund të lexohet ka muzikën dhe skenën. Së dyti - është më e dëndur dhe më e përmbledhur se epopeja

Nga një epope mund të dalin disa tragjedi.

Uniteti i tragjedisë është më i madh se ai i epopesë

6

Poezia epike dhe tragjedia janë imitime.

7. Ai thotë se uniteti i tragjedisë është më i madh se ai i epopesë;

Nga një epope mund të dalin disa tragjedi, si dhe tragjedia është më e lartë edhe për nga mjetet artistike.

7