Renesans

Nazwa epoki

Renesans - okres w historii literatury, przypadający w Europie na wiek XVI,

wcześniej rozwijający się we Włoszech. Inaczej: odrodzenie. Nazwa wskazuje

na główną ideę tych czasów: odrodzenie ideałów starożytnych, odrodzenie nowego, uznanego za wielką wartość – człowieka. Era wielkich wypraw, przełomowych

wynalazków oraz niepowtarzalnych geniuszy. Świat rządził się wtedy ideą antropocentryzmu.

Człowiek był w centrum wszechświata a wszystko co związane z pochwałą rozumu i właśnie

człowieka było chwalone i wielbione.

Antropocentryzm

Antropocentryzm - człowiek („antropos”) w centrum zainteresowania filozofów

i artystów. Taka idea przyświecała ludziom renesansu.

Humanizm

Humanizm – bardzo ważny prąd myślowy, który ogarnął renesansową Europę. Głosił

wiarę w człowieka, w jego dobro, wartość, niepowtarzalność. Odwoływał

się do autorytetu starożytnych twórców, wskrzeszał ich ideały i filozofię.

Reformacja

Reformacja – ruch religijny w XVI-wiecznej Europie, zapoczątkowany przez słynne

wystąpienie Marcina Lutra. Polegał na krytyce Kościoła katolickiego, postulował

tłumaczenie Biblii na języki narodowe. Jego konsekwencją było powstanie nowych

odłamów religijnych i wojny religijne.

Nauka i technika

Czas wiary w niczym nieograniczone możliwości człowieka był związany z rozwojem nauki

i techniki. Wynalazkiem, który chyba najbardziej się przyczynił do rozwoju jest druk. Stworzenie w XV wieku ruchomej czcionki przez Johannesa Gutenberga spowodowało,że książka zaczęła trafiać do większej ilości odbiorców. Druk stał się sprzymierzeńcem nowych

idei - humanizmu i reformacji.

Konkwistadorzy

Konkwistadorzy – szesnastowieczni poszukiwacze przygód i złota, awanturnicy

wyruszający na podbój nowych ziem

na czele naprędce zorganizowanych oddziałów zbrojnych. Na terenach

Ameryki – łupieżcy i mordercy Indian.

Karawela – pierwszy „porządny” statek, mocny i zwrotny, taki, którym można było

wyruszyć na wielkie wyprawy zamorskie. Wyprodukowany w Portugalii w XV wieku.

Karawela

Mecenat

Mecenat – modna w renesansie forma opieki bogatych nad utalentowanymi

a biednymi (pisarzami, malarzami, artystami).

Dziś nazwalibyśmy to sponsorowaniem.

Nazwa pochodzi od rzymskiego polityka Mecenasa (I w. p.n.e.), który opiekował

się Wergiliuszem i Horacym.

Irenizm

Irenizm – pochwała pokoju, protest przeciw wojnom i kłótniom. Głosili takie poglądy

renesansowi humaniści, szczególnie Erazm z Rotterdamu.

Luteranizm

Luteranizm – nowy odłam religijny, powstały w wyniku reformacji, zapoczątkowany

przez Marcina Lutra. Różni się od katolicyzmu głównie w kwestiach liturgii

i organizacji Kościoła, nie w zasadniczych prawdach wiary. Luteranie na przykład

nie uznają spowiedzi, życia zakonnego, a z sakramentów uznają tylko chrzest

i komunię, pastor zaś może zakładać rodzinę. Odłam ten nazywa się też protestantyzmem, utrwalił się w Niemczech i na Półwyspie Skandynawskim.

Kalwinizm

Kalwinizm – drugi, nowy odłam religijny, wywodzący się od Jana Kalwina. Wiele

podobieństw łączy go z luteranizmem, ale są też różnice: życiu przyświecają bardzo

surowe zasady moralne, majątek jest traktowany jako nagroda za pracowitość, a bieda

– jako kara za lenistwo, wreszcie zbawienie jest kwestią przeznaczenia, a nie starań

człowieka.

Arianie

Arianie – bracia polscy – trzeci, bardzo radykalny nurt reformacji, wyłonił się z odłamu kalwińskiego.

Arianie bardzo krytykowali Kościół katolicki

i niesprawiedliwość społeczną, a głosili propozycje zrównania ludzi zupełnie nie do przyjęcia w tamtych czasach. Arian wygnano z Polski w 1658 r.

Poeta doctus

Poeta doctus – czyli poeta uczony; tak nazywano tych twórców, którzy byli mistrzami

w swojej dziedzinie, ale oprócz tego doskonale znali sztukę starożytną. W czasach

renesansu mówiono tak o Kochanowskim.

Utopia

Utopia – z gr. miejsce, którego nie ma; teoria idealistyczna, którą stworzono

nakanwie książki Tomasza Morusa Utopia, opowiadającej o idealnym społeczeństwiemieszkającym

na wyspie Utopia.

Architektura

Całkowicie zrezygnowano wtedy z eksperymentów w budownictwie jeśli chodzi o strukturę budowli. Wszystkie elementy konstrukcyjne cechowała niezwykła prostota. Stosowano sklepienia kolebkowe, żaglaste, rzadko krzyżowe. W dekoracjach odwoływano się do porządków klasycznych.

W XV wieku stosowano styl koryncki oraz kompozytowy, z liśćmi akantu. W XVI wieku natomiast starano się idealizować formy.

Do dwóch klasycznych elementów – czyli kolumny i belkowania – dodano

wówczas bazę, podzieloną na trzy części. Pomiędzy tymi elementami musiała istnieć idealna proporcja – wysokość belkowania miała

się równać jednej czwartej wysokości kolumny, baza zaś – jednej trzeciej.

Malarstwo

Malarstwo zostało wyzwolone ze sztywnych schematów, wyswobodzone z ram architektonicznych, którym wcześniej podlegało. Postaci stanowiły teraz równoprawną część kompozycji, wprowadzono również rewolucyjną koncepcję perspektywy. Malarstwo zaczęto opierać na rysunku, który prowadził następnie do powstania projektu obrazu. W zakresie techniki wprowadzono malarstwo olejne zamiast dotychczas używanej tempery. Jako podłoża, zamiast deski zaczęto używać płótna.

Doceniono rolę rysunku.

Malarstwo

Rzeźba

Rzeźby tego okresu charakteryzuje: realizm, zainteresowanie postacią, naturalizm, studia nad anatomią, krzywizny. Stale także doskonalono technikę, poszukiwano coraz to lepszych materiałów. Sztukę zrewolucjonizowała nie tylko perspektywa. Umieszczano obok siebie różne postaci, naśladujące naturę, zachowując przy tym układ przestrzenny. Duże znaczenie zaczęła odgrywać

kompozycja, przestrzeń wokół dzieła. Wprowadzono również pomniki konne, cechujące się wielkim realizmem, monumentalnością wykonania i mistrzostwem technicznym.

Rzeźba

Początki filozofii renesansowej

Początki

Jedną z ważniejszych inspiracji powstania humanizmu włoskiego była imigracja do Włoch uczonych bizantyńskich, przynoszących ze sobą platonizm i wiele nieznanych wcześniej starożytnych pism greckich. Wpływy bizantyńskie zainspirowały prąd filologiczny włoskiego humanizmu, rozwój zainteresowania greką i próby oczyszczenia łaciny z naleciałości średniowiecznych, powrotu do języka Cycerona.

Główni myśliciele renesansowi i ich poglądy

Główne nurty

Główne nurty w Renesansie

Ewolucja

Teatr elżbietański

Twórcy

Twórcy

Twórcy renesansu fascynowali się kulturą starożytnych Greków i Rzymian. W ich działaniach

odnajdowali prawdy ważne dla życia jednostki

oraz państwa. Cenili sobie łacinę antyczną a gardzili

średniowieczną, którą uważali za barbarzyńską. Chcieli doścignąć antycznych w łacinie, natomiast

przewyższyć w językach narodowych.

Kościół

Jeśli chodzi o Kościół Katolicki to głównym prądem religijnym była reformacja (łac. Reformatio – zmiana). Doprowadziła do powstania niezależnych kościołów protestanckich. Do reformacji można przypisać postacie takie jak Marcin Luter albo Jan Kalwin.

Początek

Początek

Nowa epoka kultury narodziła się we Włoszech

a od końca XV w. przenikała do innych rejonów

Europy. Włoskim prekursorem renesansu był

na przykład Francesko Petrarka. Datę jego śmierci

(1374) to w Italii umowna granica między średniowieczem a odrodzeniem.

Tematyka

W literaturze odrodzenia znacznie częściej pojawiała się tematyka życia codziennego, miłości

oraz rodziny. Artyści renesansu nie tworzyli tylko

dla Boga jak ci ze średniowiecza ale zwracali także uwagę na problemy zwykłej społeczności

czyli naśladowanie starożytnych wzorów.

Dworzanin

Szlachcic żyjący na dworze, wykształcony, zna się na muzyce, nieskazitelne maniery, szlachcic, dba o mowę ojczystą, erudyta, oczytany, orientuje się w wydarzeniach kulturalnych.

Utwór/przedstawiciel: II Cortegiano - Baltasarro Castiglione i polska przeróbka tego dzieła, pt. Dworzanin polski Łukasza Górnickiego

Dworzanin

Humanista

Człowiek reprezentujący taką postawę żyje zgodnie z zasadą: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce",

Jest typowym estetą, wszechstronnie wykształconym, dobrze zna języki obce, interesuje się sztuką.

Utwór/przedstawiciel: Jan Kochanowski

Ziemianin

Szlachcic żyjący na wsi. Czas spędza na zarządzaniu swoim majątkiem, żyjąc przy tym w harmonii i umiarze (zgodnie z horacjańską zasadą złotego środka), nie jest zbyt dobrze wykształcony ale za to cnotliwy,

dba o rodzinę, ufa rozumowi i naturze. Żyje zgodnie z cyklem pór roku, wiedzie zatem uporządkowane i spokojne życie.

Utwór/przedstawiciel: ,,Żywot człowieka poczciwego” Mikołaj Rej

Obywatel/patriota

Obywatel

/patriota

Bardziej niż własne sprawy liczy się los i dobro ojczyzny. Gotów jest poświęcić dla kraju czas, majątek

a gdy to konieczne także życie,ma poczucie obowiązku, odpowiedzialności za swoje czyny.

Utwór/przedstawiciel: ,,O poprawie Rzeczypospolitej” Andrzej Frycz Modrzewski

Poeta doctus

Twórca renesansowy, wszechstronnie wykształcony uczony, zna się na kulturze i sztuce. Jego umysł

wyróżnia wszechstronność. Wyróżnia się tolerancją, otwartością i dążeniem do ciągłego rozwoju nauki

i sztuki. Zaliczano do nich artystów, wynalazców, uczonych i medyków.

Poeta doctus

Twórcy renesansu

Artyści

Wartości

W obyczajowości i życiu codziennym

był cały czas obecny renesansowy antropocentryzm. Człowiek odrodzenia najbardziej cenił szczęście doczesne. Marzył o ziemskim raju. Dążył do tego aby jego życie było wygodne i przyjemne. Odrzucił średniowieczną ascezę.

Pojawiło się wiele innowacji technicznych przez co żyło się o wiele łatwiej

np. Wprowadzono szuflady, zastąpiono płótna i witraże szybami, okulary, odpływy w łazienkach do kanałówściekowych.

Kamienice zwykle miały ogrody.

Technika

Ogromna wagę

przywiązywano do ubioru. Okrycia były dopasowane

do sylwetki. Buty

miały okrągłe noski.

Ubiór

Poprzez odkrycia geograficzne wzbogacił się jadłospis

np. Kukurydza, cytryna, przyprawy.

Potrawy

Życie codzienne

Ludzie renesansu cenili życie rodzinne. Zaczęli bardziej zwracać uwagę na dzieci. Wzrosła pozycja kobiet. Religia stała

się bardziej prywatna. W kosciele prowadzono głośne rozmowy, handlowano urządzało uczty i tance.