HAVO H1 GEDRAG

GEDRAG IS COOL!

Wat is gedrag?

Hoe ontstaat gedrag?

AAN HET EINDE VAN DEZE LES ...

• Kun je uitleggen wat in de biologie wordt bedoeld met communicatie

• Kun je de volgende termen uitleggen en gebruiken in een context:

gedrag, prikkels, ritueel gedrag, signalen, communicatie, territorium, baltsgedrag, dreiggedrag.

• Kun je een aantal functies van gedrag noemen en toelichten.

EVEN HERHALEN.

Prikkels

- inwendig

- uitwendig

Gedrag

FUNCTIE VAN GEDRAG = OVERLEVEN

Zijn dieren dan vaak egoïstisch?

TIP: wil je meer leren over sociaal gedrag van dieren? Luister dan naar de podcast 'ologies'. Vraag AKU om specifieke afleveringen als je geïnteresseerd bent.

FUNCTIES VAN GEDRAG

- Baltsgedrag

- Territoriaal gedrag

- Dreiggedrag

Ritueel gedrag ter voorbereiding van een paring.

Het verdedigen van het gebied tegen soortgenoten waarin een of meer dieren van een soort voorkomen.

Vertonen van een agressieve houding om aan te geven wie de baas is.

TOT STAND KOMEN VAN GEDRAG

Signalen = prikkels met informatie voor soortgenoten.

Communicatie = het uitwisselen van signalen.

Ritueel gedrag = gedrag dat bedoeld is om spanning tussen soortgenoten te verminderen

Ritueel gedrag bij dieren berust op het geven van signalen die als sleutelprikkel functioneren.

WERKEN AAN HET HUISWERK:

Leren & maken 1.1, Bestuderen 1.2

LET OP: maak eerst opdracht 12. Die bespreken we aan het einde van de les na.

AAN HET EINDE VAN DEZE LES ...

• Kun je verschillende typen prikkels herkennen, uitleggen en toepassen in een context: sleutelprikkel, supernormale prikkel, inwendige prikkel, uitwendige prikkel.

• Kun je uitleggen wat de drempelwaarde is en wanneer die wordt bereikt.

• Kun je uitleggen en herkennen wanneer bepaald gedrag aangeboren is, en wanneer aangeleerd.

TOT STAND KOMEN VAN GEDRAG

• Prikkels
• Inwendig
• Uitwendig
• Sleutelprikkel
• Supernormale prikkel
• Motivatie moet hoog genoeg zijn (=drempelwaarde bereiken), dan komt respons tot stand

AANGEBOREN & AANGELEERD.

Welk gedrag bij mensen is aangeboren?

Gedrag ontwikkelt zich door een leerproces.

(Bewust of onbewust)

Gedrag is al bij de geboorte aanwezig, het hoeft niet te worden geleerd.

(Vastgelegd in de genen)

TINBERGEN

Sleutelprikkel

Supernormale prikkel

NABESPREKEN 1.2

• Welk type prikkels zijn tot nu toe aan bod gekomen?
• Wat geeft de stippellijn weer in de afbeelding hiernaast?

opdracht 13

HERHALEN : HOE KOMT GEDRAG TOT STAND?

• Prikkels (uitwendige, inwendige, sleutelprikkels & supernormale prikkels)
• Drempelwaarde

• Rituelen
• Signalen
• Communicatie

• Aangeboren / aangeleerd

AAN HET EINDE VAN DEZE LES ...

• Kun je uitleggen wat conflictgedrag is, de drie soorten conflictgedrag benoemen en bij elke soort een voorbeeld noemen en herkennen.

• Kun je uitleggen wat de functie is van gedrag.

• Kun je de volgende vormen van leergedrag uitleggen, herkennen en toepassen in een context: klassiek conditioneren, operant conditioneren.

CONFLICTGEDRAG.

= Gedrag dat optreedt bij een innerlijk conflict tussen twee tegengestelde gedragssystemen. Vormen van conflictgedrag zijn:

Lees de tekst 'vechten of vluchten' uit 1.3

Overspronggedrag = Gedrag dat niet bij de situatie past.

Ambivalent gedrag = Gedrag dat elementen van twee tegengestelde gedragssystemen afwisselt.

Omgericht gedrag = Gedrag waarbij agressie nog duidelijk te herkennen is, maar deze is gericht op iets anders dan wat de agressie heeft opgeroepen.

Welk type conflictgedrag zie je in de video?

Ambivalent gedrag,

Oversprong gedrag of

Omgericht gedrag

CONDITIONERING.

Ook wel:

'associatief leren'

Klassieke conditionering = leergedrag waarbij dieren een neutrale prikkel koppelen aan een prikkel die een bepaald gedrag oproept (Pavlov)

Operante conditionering = het leren met behulp van straf of beloning voor het handelen. ER wordt een verband gelegd tussen gedrag en een voor- of nadeel dat dit gedrag oplevert (Skinner, trial-and-error)

bij klassieke conditionering is sprake van passief leergedrag, twee losse prikkels worden met elkaar verbonden; bij operante conditionering gaat het om actief leergedrag, leren door straffen en belonen.

LEERGEDRAG.

Gewenning = wanneer geleerd wordt om niet langer te reageren op een bepaalde prikkel.

Imiteren = het nadoen van soortgenoten.

Sociaal gedrag = het omgaan met groepsgenoten.

Sociaal gedrag speelt vaak een grote rol bij het leren, ook de rangorde wordt ontdekt.

HW NABESPREKEN

Opdracht 3 & 11

VERDELEN IN 3 GROEPEN

Dit hoofdstuk gaat top, ik begrijp het goed.

Dit hoofdstuk gaat medium, ik begrijp het een beetje.

Ik begrijp dit hoofdstuk nog niet zo goed.

LEES & MAAK 'Toepassen: dieren als speurders'

In je 'expertgroepje'

Eerder klaar? Lees & maak 1.4

AAN HET EINDE VAN DEZE LES ...

• Kun je uitleggen hoe ethologen werken door aan te geven wat voor typen onderzoeksvragen zij stellen en welke methoden zij gebruiken.
• Beschrijven van gedragselementen, -systemen & -ketens.
• Protocol & ethogram

• Ken je het verschil tussen een objectieve en antropomorfe benadering en kun je een voorbeeld noemen.

• Kun je de volgende vormen van leergedrag uitleggen, herkennen en toepassen in een context: imitatiegedrag.

ANTROPOMORF VS. OBJECTIEF

Een subjectieve , menselijke benadering van diergedrag.

Het onderzoeken van diergedrag zonder oordeel.

De hond is boos.

De hond gromt en ontbloot zijn tanden.

= de tak van wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag.

ETHOLOGIE.

ONDERZOEKSVRAAG: Wanneer is het voortplantingsseizoen?

METHODE: Observeren, tellen & meten van gedrag. Welke prikkels ontvangt een dier (input), welk gedrag treedt vervolgens op (output)?

Bijvoorbeeld met behulp van een ethogram & protocol.

CONCLUSIE: Alleen objectieve benaderingen.

Dit is een beschrijvend onderzoek.

Wat is het verschil met een experimenteel onderzoek?

GEDRAG OBSERVEREN

STAP 1. Maak een ethogram

STAP 2. Maak een protocol

GEDRAG ANALYSEREN

Gedrag bestaat uit ...

Gedragssystemen, die bestaan uit...

Gedragsketens, die bestaan uit...

Gedragselementen.

Bekijk het filmpje en beschrijf:

- Uit welke elementen de gedragsketen bestaat.

- Bij welk gedragssysteem dit hoort.

- Wat voor type gedrag dit is.

HW nabesprken - opdr. 4 & 9

AAN HET EINDE VAN DEZE LES ...

• Kun je uitleggen hoe aangeboren reflexmatig gedrag over gaat in bewust en aangeleerd gedrag.

• Kun je de volgende vormen van leergedrag uitleggen, herkennen en toepassen in een context: imitatie, inprenting, gewenning, operante conditionering, klassieke conditionering, trial-and-error, inzicht.

• Kun je uitleggen hoe gedrag van mensen wordt beinvloed door normen en waarden.

LEERGEDRAG.

https://www.lessonup.com/app/lesson/ddbpFRrirhB72H57S/xLmqEoXbRSLBv8E6j

Gewenning = wanneer geleerd wordt om niet langer te reageren op een bepaalde prikkel.

Imiteren = het nadoen van soortgenoten.

Oefening = het regelmatig herhalen van gedrag.

Inprenting = Een vorm van leren in de gevoelige periode (= een periode waarin een organisme gevoelig is om bepaald gedrag te leren)

INPRENTING.

Een vorm van leren in de gevoelige periode

GEDRAG VAN MENSEN.

Normen = gedragsregels

Waarden = dingen die belangrijk worden gevonden (binnen een cultuur)

NORMEN & WAARDEN

Welke waarde(n) worden in dit filmpje niet nageleefd?

Welke norm(en) worden in dit filmpje niet nageleerd?

HUISWERK: opdrachten 1.5

NABESPREKEN: 6 & 12

EXPERTGROEPJES:

Lees & maak 'manieren om te versieren' op pagina 35 - 37

Klaar? Doe de examentraining op pagina 40 - 42.

Maak daarbij ook de 'trainingsopgaven' deze helpen je om de examenvragen te maken en jezelf een goede structuur aan te leren bij het maken van examenopdrachten.