2

Geneza

Nazwa gotyk wzięła się z nieporozumienia. Włoski humanista, Giorgio Vasari, nazwał tak sztukę Średniowiecza, chcąc podkreślić jej barbarzyński charakter. Nazwał ją gotycką, aby podkreślić jej pochodzenie od Gotów – wojowniczego ludu najeżdżającego Europę we wczesnym Średniowieczu. Pejoratywne znaczenie tego słowa odrzucono dopiero w Romantyzmie.

Powstanie gotyku jako stylu wiąże się z przebudową kościoła w Saint-Denis pod Paryżem w latach 1140-1144. Czasowo gotyk obejmuje stulecia od XII do XV. Rozwijał się on w trzech fazach: wczesnej (1144-1200), dojrzałej (XIII i XIV wiek) i późnej (XV wiek).

Charakterystyka

Jako cechy architektury gotyckiej można wymienić:

• monumentalizm budowli,
• kościoły wysokie, smukłe, jasno oświetlone,
• akcentowanie kierunków wertykalnych (w górę),
• sklepienie krzyżowo-żebrowe,
• ostre łuki,
• mury silnie przeprute,
• ogromne okna, zajmujące często całe ściany, zakończone ostrym łukiem, wypełnione witrażami (obrazami tworzonymi z kawałków kolorowego szkła),
• kościoły zwykle trzynawowe (rzadko 5), bazyliki z półkolistym chórem,
• nad głównym portalem zwykle mieściła się rozeta (okrągłe okno z witrażem).

Ogół

Sztuka gotycka najżywiej rozwijała się we Francji, gdzie na przełomie XII i XIII wieku powstały katedry w Paryżu, Amiens, Reim, Laon, Rouen, Beauvais. Polskie kościoły gotyckie budowano najczęściej z czerwonej cegły (z powodu braku kamienia), stąd polski gotyk nazywa się ceglanym. Sztukę gotycką przenieśli do Polski cystersi. Ich budownictwo zachowało sporo ze stylu romańskiego. Obok architektury cysterskiej rodzi się tzw. system krakowski. Reprezentatywne dla niego są m.in.: katedra wawelska, kościół Mariacki w Krakowie. Budowle te są kolorowe, ponieważ poza cegłą stosuje się w obramowaniach okien i wnęk biały kamień. Budowle gotyckie powstawały także we Wrocławiu, Toruniu i Gdańsku (gdański kościół Mariacki).

Zachowało się w Polsce także kilka zamków gotyckich. Do najbardziej znanych należą: zamek w Malborku, Kwidzyniu, Lidzbark. Polskie zabytki sztuki gotyckiej to także fragmenty murów obronnych, gotyckie wieże, kamienice mieszczańskie, ratusze.

Zastosowanie praktyczne

Przy budowie kościoła w Saint-Denis po raz pierwszy zastosowano sklepienie krzyżowo-żebrowe, mury podparto z zewnątrz w miejscach szczególnie obciążonych i zastosowano łuk ostry, by zmniejszyć rozpieranie sił ciążących. Architekta nie krępował już więcej system wiązany, mógł łuki rozpinać na dowolnej wysokości i tworzyć monumentalne kościoły, skierowane wertykalnie – do góry. Mógł także wypruwać ściany (ponieważ nośne były tylko ściany pod żebrami krzyżowymi) i tworzyć tam witraże.

Przykłady

Anglia,

Salisbury

Francja,

Amiens

Wochy,

Chiaravelle

http://www.historiasztuki.com.pl/strony/002-00-10-STYLE-GOTYK.html

Rzeźba

Rzeźba gotycka rozwijała się w oprawie katedry; najpiękniejsze rzeźby znajdziemy w portalach, obramowaniach wrót, a w tympanonie – kunsztowną kompozycję relefiową. Zdobnictwo tego typu wykorzystuje formy ornamentalne, mające swoje źródło w świecie roślin. Postać ludzka oddana jest we właściwych proporcjach, ma naturalną postawę i gesty.

Rzeźba gotycka to także często monumentalne posągi, wykorzystywane jako ozdoba katedr – zespolone z architekturą. Przedstawiają one zazwyczaj Maryję i świętych, pojawiają się jednak także osoby świeckie. Występują zarówno pojedyncze figury, jak i grupy postaci. Dąży się do realistycznego przedstawiania postaci. Są one pełne wdzięku, spokoju, statyczne. Mają swobodne gesty i mimikę twarzy, przypominają rzeźby antyczne.

Osobnej uwagi wymaga gotycki ołtarz. W gotyku wykształca się typ ołtarza szafiastego, w którym część środkowa, zamykana na co dzień, jest otwierana na dni uroczyste. Ołtarz ma formę tryptyku. Najbardziej znanym przykładem jest ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie, wyrzeźbiony w latach 1477-1489. W części środkowej przedstawia Zaśnięcie Matki Boskiej, nad sceną główną ukazane jest Wniebowstąpienie, a w zwieńczeniu Koronacja. Na skrzydłach widnieją sceny z życia Maryi i Chrystusa.

Przykłady

Maszkarony z Notre Dame w Paryżu

Dekoracja rzeźbiarska katedry w Reims

Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie

Malarstwo

• Cechą malarstwa gotyku był realizm przedstawianych postaci i ich otoczenia. Artyści wywodzący się z tego nurtu z chirurgiczną wręcz precyzją oddawali nawet najdrobniejsze szczegóły i wyjątkowy nacisk kładli na uwydatnianie indywidualnych cech malowanych postaci. Chętnie operowano światłocieniem. Tematem wiodącym w malarstwie gotyckim były sceny sakralne, jako że w życie społeczne było w ówczesnym czasie nierozerwalnie związane z kościołem. Dzieła te pełne były symboliki i metaforycznych przesłań.
• Ze względu na brak masowej komunikacji obrazy spełniały nie tylko rolę ozdobną, były też swego rodzaju nośnikiem informacji oraz jednym z elementów propagowania idei chrześcijańskich
• Artyści poruszali również tematy pesymistyczne takie jak nękające ludność epidemie czy zepsucie moralne możnych. Wskazywali na kruchość i ulotność życia.
• Najważniejsi przedstawiciele gotyku to Giotto, Robert Campin, Jan van Eyck i Hieronim Bosch.

Przykłady

Rogier van der Weyden, Ołtarz Sądu Ostatecznego z Beaune

Sąd Ostateczny (obraz Hansa Memlinga)

Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej

Elementy

Ozdobne

Pinakiel

pionowy element dekoracyjny w postaci smukłej kamiennej wieżyczki, zakończonej od góry iglicą