Introducing
Your new presentation assistant.
Refine, enhance, and tailor your content, source relevant images, and edit visuals quicker than ever before.
Trending searches
ndryshimet fonetike
107
NDRYSHIMET FONETIKE NË GJUHËN SHQIPE
Punoi: Tuana Shaipi
Klasa: VIIi\6
Dallimi mes ndryshimeve historike dhe të gjalla fonetike
Ndryshimet fonetike
Ndryshimet historike kanë ndodhur nga disa rregullore gramatikore që nuk veprojnë sot në gjuhë, kurse ndryshimet e gjalla fonetike kanë ndodhur sipas rregulloreve që akoma janë aktive. Ndryshimet e gjalla ndahen në: ndryshime pozicionale dhe kombinatore.
Ndryshimet pozicionale
ndryshimet pozicionale
Ndryshimet pozicionale janë ndryshime të tingujve që shkaktohen nga ndryshimi i fjalëve në fjali. Më së shumti i hasim me zanoret ë, ndërrimi i tingullit nga i-ja në j, dhe shurdhimi i bashtingëlloreve të zëshme në fund të fjalës.
Shembuj: me ë: motër-motra, gogël-gogla.
nga i në j: shtëpija-shtëpia, ja mori-ia mori.
me bashtingëllore të zëshme: erdh-erth, i madh- i math, etj.
Ndryshimet kombinatore
ndryshimet kombinatore
Janë ndryshime që ndodhin nga ndikimi i tingujve me njëri-tjetrin. Këtu hynë: asimilimi, disimilimi dhe metateza.
Asimilimi është kur dy tinguj pranë njëri-tjetrit bëhen të njëjtë apo të ngjashëm. (shirup-shurup, sikur-sukur)
Disimilimi kur dy tinguj pranë njëri-tjetrit bëhen krejtësisht të ndryshëm (bilbil-birbil, gjarpër-gjalpër).
Metateza kur tingujt me kontakt të afërt ndërrojnë vendet. (luhatje-hulatje, turbull-trubull)
Shtesat e tingujve
shtesat e tingujve
Te ndërrimet kombinatore hynë edhe shtesat e tingujve. Në shtesat e tingujve bëjnë pjesë proteza, epenteza dhe epiteza.
Proteza është tingulli që shtohet në fillim të fjalës. (atje-qatje, ik-hik)
Epenteza është tingulli që i shtohet mesit të fjalisë. (zemra-zembra, mezi-menzi)
Epiteza është tingulli që i shtohet fundit të fjalisë. (tymë-tym, tinë-ti)
Rëniet e tingujve
rwiniet e tingujve
Rënia e tingujve është dukuri e gjuhës së folur dialektore dhe përdoret në fillim, mes dhe fund të fjalisë. Ato ndahen në aferezën, sinkopën, apokopën dhe elizionin.
Afereza është rënia e tingullit apo grup tingujsh në fillim të fjalisë. (Agim-Gim, Ismail-Smail)
Sinkopa është rënia e një tingulli a grupi tingujsh në mes të fjalisë. (shtëpi-shpi, andej-anej)
Apokopa është rënia e tingujve në fund të fjalisë. (kishte-kish, pati-pat, ishte-ish)
Elizioni ndodh kur bie zanorja e patheksuar pranë zanores së theksuar. shembuj: vajzë e lumtur- vajz' e lumtur) ose me apostrof: t'i, t'u etj.