Lalka, Bolesław Prus

Teatr Wielki

było to miejsce spotkań Wokulskiego i Izabeli to właśnie tam po raz pierwszy bohater ujżał swoją ukochaną.

Raz nawet zabrał ze sobą Ignacego pod pretekstem wręczenia wieńca Rossiemu

„W rezultacie jednak pan Ignacy nie był niezadowolony z pobytu w teatrze.

Gra Rossiego podobała mu się; niektóre sceny, jak morderstwo króla Dunkana albo ukazanie się ducha Banka,

zrobiły na nim potężne wrażenie, a już całkiem był oczarowany zobaczywszy, jak Makbet bije się na rapiery.

Toteż wychodząc z teatru nie miał pretensji do Wokulskiego.”

Ogród Saski

miejsce spacerów i przemyśleń filozoficznych Wokulskiego przechadzał się również po Placu Zamkowym

Zainteresowani mieszczanie i arystokracja obstawiali wyniki gonitwy.

Jedną z popularnych rozrywek były wyscigi konne odbywające się na polach Mokotowskich.

Cała 'impreza' wzbudzała niesamowite emocje

nawet Wokulski "był tak pochłonięty wyścigiem, że na chwilę zapomniał o pannie Izabeli".

Bal

zorganizowany przez księcia zaproszono na niego najwyższą wartswe społeczną - arystokracje.

Zaproszenie dostał również

Wokulski jednak dostarczone było ono na ostatnią chwile był to rodzaj tresury mający pokazać Wokulskiemu gdzie jego miejsce

(na samym końcu)

Często praktykowaną rozrywką był hazard. Wokulski grał razem z Łęckim

celowo przegrywając partie by wspomóc go finnansowo. W karty grywał również Kazimierz Starski oraz

Krzeszowski który przepuścił cały swój majątek na kobiety i alkohol. Także Deklewski nie zbyt często widywany był przy pracy

swój czas wolny poświecał pustemu gadulstwu i kuflowi piwa.

mniejszość żydowska była jednak wyjątkiem:

Stary Szlangbaum

twierdził że Żydzi zwojują świat, bo kiedy inni tracą czas na zabawy i głupstwa Żydzi uczą się i pracują

" Oto miniatura kraju - myślał - w którym wszystko dąży do spodlenia i wytępienia rasy. Jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty (...)".

Wokulski trafnie ukazuje przepaść społeczną między światem arystokracji a biedotą, która spowodowana jest różnicą rodowodów. Bohater w swych rozmyślaniach utożsamia arystokrację z barwnym motylem natomiast niższe warstwy spoleczne z robactwem w ziemi.

Autor nie znajduje żadnej grupy społecznej, z którą można by wiązać nadzieję na pomyślny rozwój całego społeńczeństwa.

Powieśle

Powiśle

Mieszkańcy Powiśla to warstwy najuboższe,które nie mają nadziei na poprawę swojego losu. Są pogrążeni w apatii,nie reagują na bodźce emocjonalne. Jest to dzielnica rozkładu i zepsucia.Biedota jest trawiona przez choroby,głód,nędzę,przestępczość,ciemnotę i analfabetyzm. Mieszkają w rozpadających się ruderach.

Z Powiśla pochodzi furman Wysocki i prostytutka Marianna. Marie Wokulski poznał w kościele,zwróciła ona na siebie uwagę wyrazistym strojem i zachowaniem. Stanisław postanawia jej pomóc, umieszcza ją w zakonie sióstr magdalenek, gdzie uczy się krawiectwa.

Bracia Wysoccy-jeden z nich mieszka w ubogim domu na Powiślu. Wokulski ofiarowuje mu pieniądze i daje pracę. Drugi z braci jest dróżnikiem. Stanisław pomaga mu w przeniesieniu do pracy w Skierniewicach.

Dojmująca jest także bezradności biedoty – uwidacznia to postawa Wysockiego podczas spotkania z Wokulskim. Mężczyzna wcześniej pracował dla kupca, ale padł mu koń, toteż nie mógł wykonywać kolejnych dostaw. Zamiast pojawić się u właściciela sklepu, wolał odsunąć się na bok i niemal bezczynnie oczekiwać na dalszy rozwój wydarzeń. Gdyby nie przypadkowe spotkanie z głównym bohaterem, być może znalazłby się w tragicznej sytuacji.

Arystokraci z szacunkiem darzą tylko ludzi szlachetnie urodzonych, z tytułem i właścicieli majątków ziemskich. Dlatego Wokulski nie jest w 100% tolerowany, gdyż ma tyko pieniądze. Warstwa ta brzydzi się pomnażania pieniędzy przez handel. Według nich godnym sposobem jest czerpanie ich z majątku szlachetnie urodzonych. Udają sztuczne współczucie, cieszą się jak komuś coś nie wyjdzie. Arystokraci byli konserwatywni i zamknięci na wpływy innych, dzieliła ich granica od pozostałych grup społecznych.

Do arystokracji w powieści zaliczamy m.in.: baron Krzeszowski, rodzina Łęckich, baron Dalski, Ochocki, książę, hrabina Karolowa, Wąsowska, hrabia Anglik, Zasławska, Florentyna.

Arystokraci

Kulminacyjnym punktem bitwy jest przełom następujący w Katzu po nieudanej próbie dźgnięcia bagnetem Rzeckiego, kiedy ten nie pozwolił mu zabić austriackiego kanoniera. Czynowi, którego Katz prawdopodobnie nigdy nie przestałby żałować, zapobiega interwencja stojącego obok oficera. To, że Rzecki nie znienawidził Katza za ten czyn, ukazuje, jak wielką miłością go darzył oraz jak dobrze rozumiał jego wolę walki za Ojczyznę. Ignacy Rzecki przedstawia zakończenie bitwy w sposób zupełnie beznamiętny, odarty z wszelkich emocji czy choćby radości ze zwycięstwa Węgrów. Wyraźniej podkreśla jedynie moment zbiorowej modlitwy, wydawałoby się, obowiązkowego podziękowania Bogu za wygraną walkę.

Miłość Stanisława Wokulskiego do Izabeli jest miłością nieszczęśliwą, od początku skazaną na niepowodzenie. Powodem tego jest m.in. różny sposób postrzegania tego uczucia przez obu bohaterów. Poddając swoją wybrankę nieustannej idealizacji, nie potrafił przyznać się przed samym sobą, że nie jest w stanie sprostać jej wymaganiom. Żadne pieniądze nie umożliwiłyby mu porzucenie kupieckiej przeszłości, co dla próżnej Izabeli było najważniejszym wyznacznikiem od początku do końca.

do Izabeli Łęckiej

baron Krzeszowski

Jego biografia jest charakterystyczna dla czasów, w których przyszło mu żyć. Urodzony w latach trzydziestych XIX w., prawdopodobnie w zubożałej rodzinie szlacheckiej, mozolnie piął się w górę. Był uparty, konsekwentny, ambitny. Ciężko pracował w piwiarni Hopfera, aby móc się uczyć. Fascynowały go nauki przyrodnicze, miał umysł badacza i gdyby nie Izabela, w której się nieszczęśliwie zakochał, być może zostałby wynalazcą, naukowcem.

Hazard

„Tej samej nocy; jak każdej zresztą innej nocy, baron grał w karty. Maruszewicz, który również był w klubie, przypominał mu o dwunastej, o pierwszej i o drugiej, ażeby szedł spać, gdyż z rana zbudzi go o siódmej ; roztargniony baron odpowiadał: "Zaraz! Zaraz!...", ale przesiedział do trzeciej, o której to godzinie odezwał się jeden z jego partnerów.” Narrator relacjonuje zachowanie barona przed pojedynkiem ze Stanisławem Wokulskim.

”Krzeszowski - karciarzem”. Izabela Łęcka o baronie.

Oblicza hazardu w Lalce (poza ryzykownymi decyzjami finansowymi głównego bohatera) to przede wszystkim gra w karty. W wista (który był poprzednikiem winta, a następnie brydża) i w pikietę grywa regularnie Tomasz Łęcki. Każdej nocy grywa – i najczęściej przegrywa – baron Krzeszowski.

,, Bronię, bom trochę o nim słyszał — odpowiedział półgłos. — Furmani u mnie niejaki Wysocki, który umierał z głodu, nim Wokulski postawił go na nogi…

— Za pieniądze z dostaw z Bułgarii!… Dobroczyńca!…

— Inni, panie, zbogacili się na funduszach narodowych i — nic."

Ludzie o Wokulskim

„prędzej czy później społeczeństwo musi się przebudować od fundamentów do szczytu. Albo zgnije."

Wokulski w rozmowie z Rzeckim

,,[...]Byłem we Włoszech, Francji, Niemczech, nawet w Anglii, a wszędzie nękała mnie bieda i żarła tęsknota za krajem. Nieraz zdawało mi się, że stracę rozum słuchając potoków obcej mowy i widząc nie nasze twarze, nie nasze ubiory, nie naszą ziemię. Nieraz oddałbym życie, ażeby choć spojrzeć na las sosnowy i chałupy poszyte słomą. Nieraz jak dziecko wołałem przez sen: ja chcę do kraju!… A gdym się obudził zalany łzami, ubierałem się i pędem biegłem na ulicę, bo mi się przywidziało, że ta ulica koniecznie musi być Starym Miastem albo Podwalem." Rzecki o Ojczyźnie

,,Nieraz w nocy budził mnie ojciec krzykiem: „Do broni!…”, musztrował pomimo wymyślań i łez ciotki i kończył zdaniem:

Obraz świata, Polityka, Testament— Ignaś! zawsze bądź gotów, wisusie, bo nie wiemy dnia ani godziny[…]"

Rzecki o przygotowaniach do walki

"Gdybyśmy dawniej zbliżyli się do nich, nasz nieszczęśliwy kraj wyglądałby inaczej."

Książę o Wokulskim-przedstawicielu kupców

Mnie zresztą nie obchodzą fabrykanci, ale kraj, nasz kraj, biedny kraj..."

Książę w rozmowie z Wokulski

cytaty

Dzieciństwo naznaczone piętnem ubóstwa: „Mieliśmy na czwartym piętrze dwa pokoiki, gdzie niewiele było dostatków"; „Mieszkaliśmy na Starym Mieście z ciotką, która urzędnikom prała i łatała bieliznę."

I. Rzecki w pamiętniku opisuje swoją przeszłość.

Dzieciństwo miał szczęśliwe: „Pamiętam, że w pogodne dnie puszczałem na ulicy latawce, a w razie słoty wydmuchiwałem w izbie bańki mydlane", „dużo radości, przynajmniej dla mnie" - Ignacy Rzecki w pamiętniku opisuje swoją przeszłość.

W dzieciństwie ojciec urządzał mu musztrę żołnierską: „Nieraz w nocy budził mnie ojciec krzykiem: "Do broni!...", "musztrował pomimo wymyślań i łez ciotki" - by, jak pisze Ignacy Rzecki w pamiętniku, przygotować syna na nadejście napoleonidów.

Dom był trzypiętrowy; miał parę żelaznych balkonów i każde piętro zbudowane w innym stylu. Za to w architekturze bramy panował tylko jeden motyw, mianowicie: wachlarz. Górna część wrót miała formę rozłożonego wachlarza, którym mogłaby się chłodzić przedpotopowa olbrzymka. Na obu skrzydłach bramy były wyrzeźbione ogromne prostokąty, które w rogach również ozdobiono do połowy otwartymi wachlarzami. Najcenniejszym jednak upiększeniem bramy były umieszczone w pośrodku jej skrzydeł dwie rzeźby przedstawiające główki gwoździ, ale tak wielkich, jakby nimi była przytwierdzona brama do kamienicy, a kamienica do Warszawy.

2544

Prawdziwą osobliwość stanowiła sień wjazdowa posiadająca bardzo lichą podłogę, ale za to bardzo ładne krajobrazy na ścianach. Było tam tyle wzgórz, lasów, skał i potoków, że mieszkańcy domu śmiało mogli nie wyjeżdżać na letnie mieszkania.

2545

Podwórko, otoczone ze wszystkich stron trzypiętrowymi oficynami, wyglądało jak dno obszernej studni, napełnionej wonnym powietrzem. W każdym rogu były drzwi, a w jednym aż dwoje drzwi; pod oknem mieszkania stróża znajdował się śmietnik i wodociąg. Wokulski mimochodem spojrzał w klatkę głównych schodów, do których prowadziły szklane drzwi. Schody zdawały się być mocno brudnymi; za to obok znajdowała się nisza, a w niej — nimfa z dzbankiem nad głową i utrąconym nosem. Ponieważ dzbanek miał zabarwienie amarantowe, twarz nimfy żółte, piersi zielone, a nogi niebieskie, można było odgadnąć, że nimfa stoi naprzeciw okna posiadającego kolorowe szyby

Dom był trzypiętrowy; miał parę żelaznych balkonów i każde piętro zbudowane w innym stylu. Za to w architekturze bramy panował tylko jeden motyw, mianowicie: wachlarz. Górna część wrót miała formę rozłożonego wachlarza, którym mogłaby się chłodzić przedpotopowa olbrzymka. Na obu skrzydłach bramy były wyrzeźbione ogromne prostokąty, które w rogach również ozdobiono do połowy otwartymi wachlarzami. Najcenniejszym jednak upiększeniem bramy były umieszczone w pośrodku jej skrzydeł dwie rzeźby przedstawiające główki gwoździ, ale tak wielkich, jakby nimi była przytwierdzona brama do kamienicy, a kamienica do Warszawy.

Prawdziwą osobliwość stanowiła sień wjazdowa posiadająca bardzo lichą podłogę, ale za to bardzo ładne krajobrazy na ścianach. Było tam tyle wzgórz, lasów, skał i potoków, że mieszkańcy domu śmiało mogli nie wyjeżdżać na letnie mieszkania.

Podwórko, otoczone ze wszystkich stron trzypiętrowymi oficynami, wyglądało jak dno obszernej studni, napełnionej wonnym powietrzem. W każdym rogu były drzwi, a w jednym aż dwoje drzwi; pod oknem mieszkania stróża znajdował się śmietnik i wodociąg. Wokulski mimochodem spojrzał w klatkę głównych schodów, do których prowadziły szklane drzwi. Schody zdawały się być mocno brudnymi; za to obok znajdowała się nisza.

Rodzina Łęckich

Ta arystokracka rodzina żyje na wysokim poziomie chociaż nie ma pieniędzy. Żyją oni w przepychu, próżniactwie, obłudzie. Nadrzędną rolę dla nich stanowi pieniądz. Cechuje ich poczucie dominacji nad resztą społeczeństwa, obojętność na losy kraju. Nie mieszkają w swojej kamienicy , tylko ją wynajmują,

Baronowa Krzeszowska

Jedną z lokatorek kamienicy Łęckich jest baronowa Krzeszowska, przedstawicielka arystokracji. Utraciła ona niegdyś bliską osobę. Śmierć córki odcisnęła piętno na jej duszy. Baronowa stała się zgorzkniała i nieprzyjemna szczególnie wobec ludzi szczęśliwych.

Panie Stawskie

Kolejne mieszkanie kamienicy zamieszkują panie Stawskie, wstydzące się swego ubóstwa.

Rządca Wirski

Reprezentuje on zubożałą szlachtę tzw. „wysadzoną z siodła”, czyli szlachtę, która uległa deklasacji po powstaniu styczniowym. Jest to warstwa zamierająca, po uwłaszczeniu chłopów nie potrafi już gospodarować, nadal trwoni pieniądze, zadłuża się, wyprzedaje, przenosi do miast, gdzie też nie umie przystosować się do nowych warunków życia. Baronowa Krzeszowska eksmitowała z kamienicy .

„wymówiła mi baba rządcostwo i każe wynosić się od Nowego Roku”.

Studenci

Grupę tę stanowią Maleski, Patkiewicz i trzeci student, którego nie znamy nawet imienia.

Arena zabawnych sytuacji

Możecie nas wypędzić, owszem!... Wtedy dopiero przekonacie się, coście stracili. Wszystkie praczki, wszystkie kucharki z tej kamienicy stracą humor, a pani Krzeszowska już bez przeszkody zacznie śledzić swoich sąsiadów, rachować każdego gościa, który przychodzi do nich z wizytą, i każde ziarno kaszy, które sypią do garnka... Owszem, wypędźcie nas!...Wtedy dopiero panna Leokadia zacznie wyśpiewywać swoje gamy i wokalizy, z rana sopranem, a po południu kontraltem... I diabli wezmą dom, w którym my jedni jako tako utrzymujemy porządek.

Kamienica, w której mieszkają studenci i baronowa, staje się areną zabawnych sytuacji. Ubodzy lokatorzy, prześladowani przez surową, bogatą sąsiadkę, dążącą do wykupienia posesji, dręczą ją i prowokują, strasząc np. fragmentami szkieletu, które trzymają w swym pokoju. Zdarza się, że paradują niemal nago, uwodząc młode lokatorki. Nie wahają się też przed uwodzeniem sług, kucharek i praczek.

Konflikty

Studenci wchodzą w otwarty konflikt z Krzeszowską, ale podstępnie ponownie wynajmą pokój w jej sąsiedztwie. Przyczyną niezgody jest swobodne ich zachowanie: niejednokrotnie oblewają Krzeszowską wodą, straszą obrzydliwymi minami, pukaniem w okno i pokazywaniem fragmentów szkieletu, uwodzą jej służącą oraz hałasują do późnych godzin. Nie płacą również czynszu, sprawa trafia nawet do sądu.

Do konfliktu dochodzi też pomiędzy Krzeszowską a Łęckim – skłóconym z nią krewnym, a potem pomiędzy nią a Wokulskim– kolejnym właścicielem kamienicy: baronowa ma pretensje o zbyt wysoki czynsz oraz fatalne warunki i niemoralną atmosferę domu, wprowadzaną jej zdaniem głównie przez studentów i panią Stawską.

Tragedie

Dzieciństwo

Double click to edit

Jako młody chłopiec zaczął pracować w winiarni u Hopfera, odróżniał się od swoich współpracowników pragnieniem zdobycia wiedzy, przewyższał otoczenie pod względem intelektualnym. Za zarobione pieniądze kupował książki. Jego zapał do poszerzania wiedzy sprawiał, że czuł się samotny wśród ludzi o niższym zapotrzebowaniu.

Double click to edit

Dlatego Wokulski w końcu opuszcza to miejsce i rozpoczyna studia w Szkole Głównej, jednocześnie będąc subiektem u Minclów. Znowu jest samotny – łącząc pracę i naukę nie ma czasu na kontakty towarzyskie. Życie studenckie sprowadza go na drogę powstańca, co kończy się wywiezieniem na Syberię. Po raz kolejny zaznaje samotności – jako wygnaniec.

Związek z rozsądku

Double click to edit

Samotny jest nawet wtedy, gdy po amnestii wraca do Polski i żeni się z zakochaną w nim bez wzajemności wdową po swoim chlebodawcy, Małgorzatą Minclową. Małżeństwo z rozsądku poprawiło jego status materialny, lecz było przy tym również źródłem wyrzutów sumienia z powodu nie odwzajemnienia uczuć wobec żony

Miłość do Izabeli

Double click to edit

Po śmierci Małgorzaty Wokulski zakochuje się od pierwszego wejrzenia w napotkanej w teatrze zubożałej arystokratce, Izabeli Łęckiej. Tym razem to jego miłość pozostaje nieodwzajemniona. Postanawia walczyć o uczucie wybranki, wyjeżdżając na wojnę, aby zdobyć majątek i wkupić się w szeregi arystokracji. Samotność Wokulskiego polegała na tym, że przez całe życie próbował się wybić ze swojej klasy społecznej i zawsze narażał się na odrzucenie z obu stron – z klasy, z której chciał się wybić i z klasy, do której pretendował. Samotność Wokulskiego można też dostrzec w jego obłędnej miłości, która nigdy nie została odwzajemniona, a nawet była pogardzana i wyśmiewana. Izabela nie rozumiała Wokulskiego i nie potrafiła go poprawnie ocenić, patrząc na niego jedynie poprzez pryzmat swojej arystokratycznej natury

Ignacego Rzeckiego nazwać można „starym romantykiem”. Izoluje się od ludzi i poświęca się pracy w sklepie. Przez ćwierć wieku, dzień w dzień, w tym samym sklepie wykonywał te same, monotoniczne czynności: wstawał o szóstej rano, otwierał sklep, zajmował się interesami, nadzorował porządku towarów na półkach, by o godzinie dwudziestej zamykać go i wracać do swojego mieszkania. Nie potrafił zrobić czegoś innego, spontanicznego i odmiennego od codzienności. Swoimi marzeniami, uczuciami nie dzieli się nawet z Wokulskim, którego kocha jak syna. Swoje najskrytsze myśli powierza pamiętnikowi, który jest tak naprawdę jedynym jego prawdziwym przyjacielem. Był samotny i niezrozumiany przez otaczające go społeczeństwo. Jego życie stało się przez to nieciekawe, szare, monotonne. Jednak on nie skarżył się na samotność, zdawał sobie sprawę że nie pasuje do rzeczywistości, w której przyszło mu żyć, jednakże nic nie mógł z tym zrobić.

Stanowi ona przykład nieszczęśliwej kobiety, której życie nie należy do najłatwiejszych (mimo przynależności do arystokracji). Krzeszowska jest samotną kobietą. ponieważ porzucił ją mąż. Cały czas przeżywa śmierć swojej córeczki. Swym zachowaniem, które nie tylko śmieszy, ale również drażni (np. proces z panią Stawską o kradzież lalki, pisanie anonimów, nieustanne spory z lokatorami kamienicy), za wszelką cenę stara się wypełnić pustkę po rozpadzie rodziny. Nie jest lubiana przez innych, ludzie jej dokuczają

„Na dość wysokim, choć łagodnym wzgórzu wznosił się piętrowy pałac z dwoma parterowymi; skrzydłami. Za nim zieleniły się stare drzewa parku, przed nim rozścielała się jakby wielka łąka, poprzecinana ścieżkami, tu i ówdzie ozdobiona klombem, posągiem albo altanką. U stóp wzgórza połyskiwała obszerna płachta wody, oczywiście sadzawka, na której kołysały się łódki i łabędzie. Na tle zieloności pałac jasnożółtej barwy z białymi słupami wyglądał okazale i wesoło. Na prawo i na lewo od niego widać było między drzewami murowane budynki gospodarskie."

„Wokulski teraz dopiero zrozumiał cel wyprawy na folwark, gdy w dziedzińcu wybiegło naprzeciw prezesowej całe stado kur, którym ona rzucała ziarno z kosza. Za kurami ukazała się ich dozorczyni, stara Mateuszowa, donosząc pani, że wszystko jest dobrze, tylko że z rana krążył nad dziedzińcem jastrząb, a po południu jedna z kur trochę udławiła się kamieniem, ale już ją minęło.

Po przeglądzie drobiu prezesować obejrzała obory i stajnie, gdzie parobcy, po większej części ludzie dojrzałego wieku, składali jej raporta. Tu o mało nie zdarzył się wypadek. Ze stajni bowiem nagle wybiegło spore źrebię i rzuciło się na prezesową przednimi nogami jak pies, który staje na dwu łapach. Szczęściem, Ochocki pohamował figlarne zwierzę, a prezesowa dała mu zwykłą porcję cukru... "

„Jechali z dziesięć minut, a teraz Wokulski zatrzymał konia. Stał na wzgórzu, nad łąką tak piękną jak marzenie. Co w niej było pięknym, czy zieloność trawy, czy kręty bieg rzeczułki, czy drzewa pochylające się nad nią, czy pogodne niebo? Wokulski nie wiedział."

Zasławek Folwark

„Wstał i poszedł w głąb ogrodu, między spacerujących ludzi. Zdawało mu się, że nad pagórkiem, z którego uciekł, unosi się jakaś święta groza.”

"W Ogrodzie Botanicznym było prawie ciasno; na każdej ulicy tłoczyły się kolumny, gromady, a przynajmniej szeregi spacerujących; każda ławka uginała się pod ciżbą osób. Zastępowano Wokulskiemu drogę, deptano po piętach, potrącano łokciami; rozmawiano i śmiano się ze wszystkich stron. Wzdłuż Alei Ujazdowskiej, pod murem Belwederskiego ogrodu, pod sztachetami od strony szpitala, na ulicach najmniej uczęszczanych, nawet na zagrodzonych ścieżkach, wszędzie było pełno i wesoło. Im więcej ciemniało w naturze, tym gęściej i hałaśliwiej robiło się między ludźmi.”

Spacer Wokulskiego

„Przeszedł do Łazienek i tu znalazł spokojniejsze ustronie. Na niebie zaiskrzyło się kilka gwiazd, przez powietrze, od Alei, ciągnął szmer przechodniów, a od stawu wilgoć. Czasem nad głową przeleciał mu huczny chrabąszcz albo cicho przemknął nietoperz; w głębi parku kwilił żałośnie jakiś ptak, na próżno wzywający towarzysza; na stawie rozlegał się daleki plusk wioseł i śmiechy młodych kobiet. (…) Był w głębi Łazienkowskiego parku, na jakiejś ulicy, do której żaden szmer nie dolatywał. Nawet gęstwina ogromnych drzew stała cicho. (…) Prosta droga doprowadziła go do stawu, później do łazienkowskiego pałacu. We dwadzieścia minut był w Alejach Ujazdowskich i siadł w przejeżdżającą dorożkę.”

Spotkanie z Izabelą

„Tuż nad sadzawką, na tle zielonych klombów, spostrzegł popielaty płaszczyk panny Izabeli. Stała nad brzegiem w towarzystwie hrabiny i ojca i rzucała pierniki łabędziom, z których jeden nawet wyszedł z wody na swoich brzydkich łapach i umieścił się u stóp panny Izabeli.

- Prawda, jaki ładny dzień? W mieście upał, tu przyjemny chłód. Bardzo lubię Łazienki o tej godzinie: mało osób, więc każdy może znaleźć kącik wyłącznie dla siebie.

- Jak tam pięknie, ciociu, w tamtych alejach! - zawołała zbliżając się panna Izabela. - My z ciocią nigdy nie bywamy w tamtej stronie. Łazienki tylko wtedy są przyjemne. kiedy można chodzić po nich szybko i daleko.

Poszedł jeszcze w stronę Pomarańczarni, tą samą ścieżką co pierwej, upatrując na miałkim piasku śladu bucików panny Izabeli. Coś się tu zmieniło. Wiatr dął silniej, zmącił wodę w sadzawce, porozganiał motyle i ptaki, a za to napędził więcej obłoków, które raz po raz przyćmiewały blask słońca.”

Stanisław Wokulski

Stanisław, z chwilą ujrzenia Izabeli Łęckiej w teatrze, uczynił ją motorem wszystkich swoich wyborów i decyzji. Z perspektywy Wokulskiego jest to niemal miłość romantyczna- czysta, wierna, podbudowana lekturą poezji romantycznej, jednak- i to już pozytywistyczny rys- nie powoduje ona pogrążenia się w apatii i cierpieniu, ale wymusza na bohaterze konieczność budowania swojego majątku, aktywnego uczestnictwa w handlu zagranicznym, aby zdobyć majątek, z którym miałby szansę konkurować o rękę wybranki z wyższej sfery. Wokulski nie chce wierzyć, że pod anielską powierzchownością panny może kryć się zimny, wyrachowany, pełen pogardy człowiek.Samo uczucie jest szalone, pozbawione rozsądku, to prawdziwa, idealna miłość "od pierwszego wejrzenia", która zdominowała całe jego późniejsze życie opisane w powieści. Wokulski- rozsądny i przewidujący kupiec- staje się zaślepionym kochankiem, nie widzącym obłudy panny, jej flirtów z innymi mężczyznami, jej pogardy, niechęci, wreszcie- wyrachowania tak jej, jak i jej środowiska. Ciekawe w tym wątku jest połączenie cech romantyka i pozytywisty, dających o sobie najbardziej znać właśnie w relacjach z Łęcką, którą kochał jak romantyk (szalenie, beznadziejnie, idealizując obiekt swego uczucia), a zdobywał jak pozytywista (przez uzależnienie jej przyszłości od swego majątku).

Prezesowa Zasławska

W młodości przeżyła wielką miłość ze Stanisławem Wokulskim,której musiała się niestety wyrzec z przyczyn majątkowych i pochodzeniowych.

Jest to kobieta doświadczona, która w młodości dokonała takiego właśnie wyboru męża- kochając innego, wyszła za majętnego, lecz obojętnego sobie mężczyznę. Nigdy nie przestała żałować tego kroku i teraz popiera starania Wokulskiego. Poucza też zblazowanego Starskiego, że prawdziwa miłość jest najważniejszą wartością, przewyższającą podziały stanowe, majątkowe: "małżeństwo dla pieniędzy, z człowiekiem którego się nie kocha, to gwałt przeciw najświętszym uczuciom".

Pojedynek barona Dalskiego z Kazimierzem Starskim

„baron przed dziesięcioma dniami strzelał się ze Starskim i dostał kulą po wierzchu żeber... Mówię panu, jakby mu kto hakiem rozdarł skórę od prawej do lewej strony piersi... zły stary, wrzeszczy, wymyśla, gorączkuje, ale żonie kazał natychmiast wyjechać do familii i jestem pewny, że jej nie przyjmie...” Julian Ochocki do Stanisława Wokulskiego.

Wokulski żądał od barona satysfakcji pod pretekstem potrącenia w tłoku podczas wyścigu konnego, faktyczną przyczyną pojedynku były jednak uszczypliwe komentarze barona formułowane w kierunku Izabeli - ukochanej Stanisława.

Jak wyglądał pojedynek?

W drugiej połowie XIX wieku pojedynkowano się na broń białą (szpady, szable, pałasze) lub na pistolety. Wybór broni należał do obrażonego, choć uważano, że każdy cywil ma prawo odmówić wojskowemu starcia na pałasze – broń, którą oficerowie umieli fechtować się niejako „zawodowo”. Jeśli walczono„do pierwszej krwi” po zranieniu przeciwnika należało zaprzestać strzałów lub wymiany ciosów. Pojedynki pistoletowe prowadzono najczęściej idąc naprzeciwko siebie od wyznaczonej odległości –najbliższą dopuszczalną odległość strzału stanowiło 15 kroków (około 12 metrów), pistolety powinny być od pary (a przynajmniej mieć lufy podobnej długości i kalibru), z przymocowaną na stałe muszką, ułatwiającą celowanie. Warunki spotkania były wcześniej ustalane przez świadków (sekundantów), którymi byli zazwyczaj przyjaciele walczących. Mieli oni również pilnować przebiegu samego pojedynku i sporządzić z niego protokół. Do obowiązków świadków należało zapewnienie walczącym opieki medycznej – przy każdym pojedynku powinien być obecny chirurg, którego interwencja może rannemu uratować życie.

Gdy wszyscy usiedli, hrabia zabrał głos.

- Proszę panów - rzekł - baron Krzeszowski przyznaje, że mógł potrącić pana Wokulskiego, [...] jest gotów... przeprosić nawet listownie pana Wokulskiego, którego wszyscy szanujemy - tek... Cóż panowie na to?

- Nie mamy upoważnienia do żadnych kroków pojednawczych odparł Rzecki, w którym ocknął się były oficer węgierski.

Uczony egiptolog szeroko otworzył oczy i przełknął dwa razy, raz po raz.

Na twarzy hrabiego mignęło zdumienie; w tej chwili jednak opanował się i odpowiedział tonem suchej grzeczności:

- W takim razie słuchamy warunków...

- Niech panowie raczą je podać - odparł Rzecki.

- O! bardzo prosimy panów - rzekł hrabia.

Rzecki odchrząknął.

- W takim razie ośmielę się proponować... przeciwnicy stają o dwadzieścia pięć kroków, idą naprzód po pięć kroków...

- Tek.

- Pistolety gwintowane z muszami... Strzały do pierwszej krwi...- zakończył Rzecki ciszej.

- Tek.

- Termin, jeżeli można, jutro przed południem...

- Tek.

Rzecki ukłonił się, nie wstając z krzesła. Hrabia wziął arkusz papieru i wśród ogólnego milczenia przygotował protokół, który Szuman natychmiast przepisał. Oba dokumenty poświadczono i niespełna w trzy kwadranse interes był gotowy. Świadkowie Wokulskiego pożegnali gospodarza i jego towarzysza, który znowu zatopił się w rozpatrywaniu obłoków.

[...]

Gdy wszyscy usiedli, hrabia zabrał głos.

- Proszę panów - rzekł - baron Krzeszowski przyznaje, że mógł potrącić pana Wokulskiego, [...] jest gotów... przeprosić nawet listownie pana Wokulskiego, którego wszyscy szanujemy - tek... Cóż panowie na to?

- Nie mamy upoważnienia do żadnych kroków pojednawczych odparł Rzecki, w którym ocknął się były oficer węgierski.

Uczony egiptolog szeroko otworzył oczy i przełknął dwa razy, raz po raz.

Na twarzy hrabiego mignęło zdumienie; w tej chwili jednak opanował się i odpowiedział tonem suchej grzeczności:

- W takim razie słuchamy warunków...

- Niech panowie raczą je podać - odparł Rzecki.

- O! bardzo prosimy panów - rzekł hrabia.

Rzecki odchrząknął.

- W takim razie ośmielę się proponować... przeciwnicy stają o dwadzieścia pięć kroków, idą naprzód po pięć kroków...

- Tek.

- Pistolety gwintowane z muszami... Strzały do pierwszej krwi...- zakończył Rzecki ciszej.

- Tek.

- Termin, jeżeli można, jutro przed południem...

- Tek.

Rzecki ukłonił się, nie wstając z krzesła. Hrabia wziął arkusz papieru i wśród ogólnego milczenia przygotował protokół, który Szuman natychmiast przepisał. Oba dokumenty poświadczono i niespełna w trzy kwadranse interes był gotowy. Świadkowie Wokulskiego pożegnali gospodarza i jego towarzysza, który znowu zatopił się w rozpatrywaniu obłoków.

[...]

Zakończenie potyczki

- Szczególny wypadek! Mam dziurę w twarzy, ząb wybity, a kuli nie widać... Przecie jej nie połknąłem...

Wtedy egiptolog podniósł i obejrzał starannie pistolet barona.

- A!... - zawołał - to jasne... Kula w pistolet, a zamek w szczękę... Pistolet zdezelowany; bardzo interesujący strzał...

- Czy pan Wokulski jest zadowolony? - spytał hrabia-Anglik.

- Tak. [...]

- Proszę - rzekł uroczyście hrabia-Anglik - ażeby przeciwnicy podali sobie ręce.

Wokulski zbliżył się do barona i uścisnął go.

- Piękny strzał, panie Wokulski - mówił z trudnością baron, mocno potrząsając Wokulskiego za rękę. - Zastanawia mnie, że człowiek pańskiego fachu... Ale może pana to obraża?...

- Wcale nie!

- Otóż, że człowiek pańskiego fachu, bardzo zresztą szanownego, tak dobrze strzela... Gdzie moje binokle?... Ach, są... Panie Wokulski, proszę o słówko na osobności...

Oparł się na ramieniu Wokulskiego i odeszli kilkanaście kroków w las.

- Jestem oszpecony - mówił baron - wyglądam jak stara małpa chora na fluksję. Nie chcę z panem drugiej awantury, bo widzę, że masz szczęście... Więc powiedz mi pan: za co właściwie zostałem kaleką?... Bo nie za potrącenie... - dodał patrząc mu w oczy.

- Obraziłeś pan kobietę... - odparł cicho Wokulski.

Baron cofnął się o krok.

- Ach... c'est ca!... - rzekł. - Rozumiem... Jeszcze raz przepraszam pana, a tam... wiem, co mi należy zrobić...

- I pan mi przebacz, baronie - odpowiedział Wokulski.

[...] Pożegnali się wszyscy bardzo zadowoleni, Baron dziwił się, skąd człowiek tego fachu tak dobrze strzela, [...] Wokulski był zamyślony, Rzecki zachwycony odwagą i uprzejmością barona, a tylko Szuman zły. I dopiero gdy ich kareta zjechała z górki obok klasztoru kamedułów, doktór spojrzał na Wokulskiego i mruknął:

- A to bydlęta!... I że ja na takich błaznów nie sprowadziłem policji...

W "Lalce" czynił tak Tomasz Łęcki, który błyszczał na obcych dworach, dopóki nie popadł w długi.

„Pan Tomasz bywał bowiem przed rokiem 1870 na dworze francuskim, następnie na wiedeńskim i włoskim."

„część majątku pochłonęły zdarzenia polityczne, resztę podróże po Europie i wysokie stosunki"

oraz Kazimierz Starski, który tracił fortuny w kasynach w Monaco czy w Monte Carlo.

,,objeżdżali wszystkie kąty Europy, gdzie tylko w ruletę grano"

„przede wszystkim robił długi. Trochę grał, trochę podróżował (zdaje mi się jednak, że głównie po paryskich i londyńskich knajpach, bo w te jego Chiny wierzyć mi się nie chce)"

J. Ochockiego aż do Petersburga powiodła sprawa testamentu prezesowej Zasławskiej, którego zapisów chciał bronić przed zakusami niewdzięcznej rodziny.

„Aż do Petersburga - odparł Ochocki. - Muszę pilnować testamentu nieboszczki Zasławskiej, który chce obalić wdzięczna rodzina. Posiedzę tam, bodaj czy nie do końca października.”

I. Rzecki brał udział w walkach Wiosny Ludów na Węgrzech

„ Wspólna podróż trwała niespodziewanie długo, bo aż do października 1849 roku, pamiętasz, Katz, niezapomniany przyjacielu? Pamiętasz te długie marsze na spiekocie, kiedy nieraz piliśmy wodę z kałuży; albo ten pochód przez bagno, w którym zamoczyliśmy ładunki ; albo te noclegi w lasach i na polach, kiedy jeden drugiemu spychał głowę z tornistra i ukradkiem ściągał płaszcz służący za wspólną kołdrę?..."

„W roku 1849 bywało goręcej, a przecie szedł człowiek naprzód!..."

Wyjazd S. Wokulskiego na wojnę rosyjsko-turecką

„Ten jednak, wariat, rzucił wszystko i pojechał robić interesa na wojnie"

„prawie co miesiąc stawiałem cały majątek, a co dzień życie"

,,Od dnia, w którym po raz pierwszy skąpał się w Paryżu, zaczęło się dla Wokulskiego życie prawie mistyczne. Poza obrębem kilku godzin, które poświęcał naradom Suzina z budowniczymi okrętów, Wokulski był zupełnie swobodny i używał tego czasu na najnieporządniejsze zwiedzanie miasta. Wybierał jakąś miejscowość według alfabetu w Przewodniku i nawet nie patrząc na plan jechał tam otwartym powozem. Wdrapywał się na schody, obchodził gmachy, przebiegał sale, zatrzymywał się przed ciekawszymi okazami i tym samym fiakrem, wynajętym na cały dzień, przenosił się do innej miejscowości, znowu według alfabetu [...] I tu dopiero Wokulski poznawał właściwe życie Paryża[...] Wszystkie te widoki tworzyły dokoła niego chaos, któremu odpowiadał chaos panujący we własnej duszy."