Steinerhøgskolen: fonologi

Språket

:kodesystem

• Språk = system av teikn, får meiningsinnhald fordi me knyter innhald til dei.

• Koplinga mellom uttrykk og innhald i eit språk bygger på sosiale og kulturelle konvensjonar.

"dei er forelska"

system av teikn

"dei er forelska"

"Las estrellas son bonitas"

innhald (mentalt, knytt til sansbare inntrykk)

"Las estrellas son bonitas"

"Den nye boka til Guåker er kjempebra!"

Språket

:grammatikk

semantikk

byggeklossane i språket

sema = teikn

syntaks

syn = saman / taxis = ordning

morfologi

morf = form

Fonologi

Ortografi

fon = lyd

orto = rett / graf = skrift

Språket

:grammatikk

semantikk

byggeklossane i språket

syntaks

morfologi

Fonologi = systemet av element i talespråket.

Fonem er den minste tydingsskiljande eininga i språket.

Fonologi

Ortografi

fon = lyd

Språket

:grammatikk

semantikk

byggeklossane i språket

syntaks

morfologi

Ortografi = systemet av element i skriftspråket.

Rettskriving, skriftsystem i eit språk.

Ulike skriftsystem; i det alfabetiske prinsipp er eit grafem representasjonen av eit fonem.

Ortografi

Fonologi

orto = rett / graf = skrift

Språket

:grammatikk

semantikk

byggeklossane i språket

syntaks

morfologi

Morfologi = formlære, ordformer.

Systemet / læra om korleis deler av språket dannar nye ord.

Morfem= minste betydingsbærande eininga i språket.

morf = form

Fonologi

Ortografi

Språket

:grammatikk

semantikk

byggeklossane i språket

syntaks

syn = saman / taxis = ordning

morfologi

Syntaks = korleis ord kan kombinerast i større einingar.

1) ord + ord = setningsledd

*eit fine hus

2) fraser/ord + fraser/ord = setningar

*og Isa egentlig tror jeg ikke skjønte ordentlig

morf = form

Fonologi

Ortografi

Språket

:grammatikk

semantikk

byggeklossane i språket

sema = teikn

syntaks

Semantikk = tydinga av innhaldet i språket på ulike nivå.

Høve mellom innhaldet i eit ord og referansen til ordet.

morfologi

-tyding-

utanfor språket

-ord -

inni språket

Fonologi

Ortografi

Språket

:grammatikk

semantikk

byggeklossane i språket

sema = teikn

syntaks

syn = saman / taxis = ordning

morfologi

morf = form

Fonologi

Ortografi

fon = lyd

orto = rett / graf = skrift

I begynneropplæringa:

I skulen

Begynne med lette ord, ord som har enkel opptakt, en kjerne og ingen koda.

Konsonant (K), vokal (V)

KVKV ...

Fonotaktisk analyse

Fonotaktisk analyse

Oppgåve fonotaks

snakk saman to og to: kvifor er det slik?

Hvilke av følgende ord er…

a. Norske ord b. Mulige norske ord c. Umulige norske ord

Krampe, ftikke, knyte, nåte, ngårte, stritte, tnorte, tsønte, fnase, måte, skrippe, frympe

Fonotaks-oppgåve

I begynnaropplæringa

"Denne hatten må vera Erling sin, for det står A i 'an"

I begynnar-opplæringa

Greitt å vere klar over nokre dialektar uttalar vokalar ulikt.

Stavanger: e -> a

Bergen: e -> æ

Telemark: u -> o

Austlandet: y -> i

I andrespråksopplæringa

Kvifor høyrer vi ofte at ein person har norsk som sitt andrespråk? Kva er det vi høyrer då? Snakk saman to og to.

I andrespråks-opplæringa

Fokus: Tale i større grad enn med elevar med norsk som morsmål.

Øvingar heller enn tekniske instruksar.

Bortsett frå evt runda og urunda.

Konsonantar

Innsnevring på ein bestemt plass i munnen

På veg ut?

Allofonar! Variantar av same fonem.

Alle dialektar

t.d. trøndersk, austlandsk (retrofl.)

(Hognestad, 2013, s.109)

Ustemt Stemt

5 min.

finn andre ord med desse lydane!

Konsonantar i grunnopplæringa

Emma, Olivia, Nora, Noah

Fun fact: ein namnetrend i dag er å ha sonore namn.

• Synge lydane. lllllllllaaaaaaaammmmm. (lyderingsteknikk)
• Sonoritet = sangbarheit vokal nasal lateral frikativ plosiv

mest sonoritet

• Obs:
• Dobbelkonsonant betyr kort vokal, ikkje lang konsonant...
• Fonotaks: Konsonantgruppene er dei som ofte byr på finurlegheiter.
• Bokstavlyd og bokstavnamn:

Sentralt å lære elevane våre skilnaden mellom bokstavlyd og bokstavnamn.

Bokstaven heiter

/ess/, og lyden er /s/.

Bokstaven heiter

/ve/, og lyden er /v/.

S /s/

V /v/

Konsonantar i andrespråksopplæringa

Her også: fonotaks!

Norsk er ikkje så spesielt når det gjeld konsonantlydane (bortsett frå retrofleksar), men konsonantgruppene er vanskelege for ein del ganer!

Tendens i verdas språk: konsonantar bak og framme i munnen. (derfor retrofleksane)

Kan vere smart å vite om når ein har elevar med norsk som andrespråk.

Snakk saman to og to: Kor viktig tenker dokker det er å vite litt om morsmålet til eleven?