4-CӨЖ

4-CӨЖ

Рүстем Ұлпан

Кулмаганбетова Дина

Генетикал топырақтану пайда болу алдында

Докучаевтің негізгі зерттеулері

1873-1875 ж Ресей топырағы қатты қуаңшылыққа ұшырады. Бұл ауыл шаруашылы өнімдерінің кемуіне әкеліп соқтырд.Докучаевті бұл сұрақ қатты қызықтырып,алаңдатты.Ол геологияның осы бағыты бойынша специалисті болған. Сойтіп ол қара топырақты зерттеуге кірісті. Оны бұған дейін қара топырақ Чарлавскийдің картасын жасап жатқан кезде де қатты алаңдатқан еді. 1877ж бастап Докучаев көптеген жерлерді зерттеді әне 10000 км шақырым жаяу жүріп те қарастырды. Осылайша 1898ж осындай қиын да қызықты зерттеулер мен еңбектің арқасында Докучаевтің "Орыстың қара топырағы" атты кітабы дүниеге келді.Ол 10 тарау және 40 беттен тұрады.

Оның 1-ші зерттеуі Ресейдің Солт.-Батысын зерттеуден басталған.Бұл зерттеуден кейін ол "Способы образования речных долин" атты еңбегін 1878ж жазды.Бұны диссертция қорғап жатқан кезде оны бір көрермен орысыі Лайелелі деп атайды және дәл осындай мінездемені оған 60ж кейін Марбут берген.Шынымен де Докучаевті жер бедерлері генетикалық деңгейде мазалады.Ол ландшафттың мұз дәуірінен кейінгі кезеңінің суретін әдемі әрі нақты көрсетті.Сөйтіп Докучаев жерді генетикалық жағынан зерттеуге кірісті.

Докучаев және генетикалық топырақтанудың пайда болу туралы білімі.

1837ж. К.Шпренгель Лейпцигеді топырақтану туралы алғашқы арнайы кітап жазған.Онда ол Германия, Бельгия, Россия, Англия, Франция, Швейцарияның 170 топырақтың химиялық зерттеулердің нәтижелерін келтірген.

Р.Герман қара топырақ құрамында гуминдік қышқылдар ғана емес, фульфоқышқылдың бар екендігін жазды. Оның тағыда маңызды ашқан жаңалығы: қарашірік құрамына азот тұрақты компонент ретінде кіретіндігі.

Юстус Либих гумустық теорияны жақтамады. Ол өсімдіктерде ауада көмірқышқылының сарқылмайтын қоры бар. Ал гумустың артықшылығы ол әрқашанда көмірқышқылын бөліп отырады. Либихтың айтуы бойынша, егер топырақта жарайтын және оның құрамында сілтілер, фосфаттар және сульфаттар болса, оған артық ештеңке керек емес дейді. Кейіннен ол минералдық қоректену теориясын ашады.

Жан Батист Буссенго өсімдіктер азотты, бұршақ тұқымдастардан басқасы топырақтан алады және оны өздері сол заттармен байытады деген. Ол Тэер мен Соссюрды, Шпренгель мен Шюблерді, Буссенго мен Либихті "олар топырақтың өнімділігі тәуелді құбылыстарға мән бермеген" деп сынайды.

1771жылы М.И.Афонин топырақтардың топтамасын жазау туралы ұсыныс айтады. Соган байланысты алғаш болып Севергин жасайды. Ол әртүрлі губерниялардан 54 жыртылған топырақ үлгілерін аттары мен сипаттамасын жазып береді. 1865ж бұл топтама А.И.Ходиевтің айтуы бойынша толықтырыған.

В.В Докучаев өз зерттеулерін отаны Ресейден бастаған.Ол Ресейден көптеген топырақтарды зерттей аламыз есептеген.Оның топырақ генетикасын зерттеуі Петербургтік жаратылыстану университетіне түскеннен кейін басталған.

Швед химигі және минерологы Й.Я.Берцелиус өсімдіктің гумустық қоректенуін қолдады.Берцелиус, К.Шпренгеь,Г.Мульдер және 20-30жылдардағы ғалымдардың тәжірибелік жұмыстарында мынадай гумустық заттар бөлініп алынды: сілтілік ортада еритін-гумин қышқылы,гумустық көмір, крендік және апокрендік қышқылдар және суда еритін көптеген тұздар.Мулдер 20жыл аралығы бойы осы схеманы дәлелдеп келген. Ол сонымен қатар гумустың құрамында қарапайым органикалық қышқылдардың бар екендігін табыды: сірке, құмырсқа қышқылы және т.б. 1890ж. Булле, 1855ж. Малагути көміртектерді қышқылдармен өңдей отырып, гумус тәрізді заттар тапқан. Бұл ақпаратттар Берцелиус "Химия оқулығында" жазған. Мульдер өзінің жұмыстарының нәтижелерін "Химия пахотного слое" деген оқулығында жазады.