JUZNO POMORAVLJE

Juzna Morava je desna sastavnica Velike Morave. Sliv ove reke je izduzen od juga ka severu. Dolina predstavlja okosnicu drumskog i zeleznickog saobracaja Srbije, Balkanskog poluostrva i Jugoistocne Evrope. Put i zeleznicka pruga od Stalaca, pored Nisa, Leskovca i Vranja, vode ka Skoplju, Solunu i Atini.

Juzno Pomoravlje se na istoku granici sa Bugarskom,a na zapadu sa Kosovom i Metohijom. Na jugu se prostire do Kumanovsko-presevske povije, a na severu se zavrsava kod Stalaca, gde se Juzna Morava sastaje sa Zapadnom Moravom, gradeci Veliku Moravu.

Povrsina Juznog Pomoravlja je 12 115 km .

Juzna Morava sa Binackom Moravom je dugacka 295 km.

Juzno Pomoravlje obuhvata veci broj kotlina, recnih dolina i planina. Najpoznatiji krajevi su: Crna Trava, Vlasina, Krajiste, Binac, Inogoste, Dobric, Poljanica, Jablanica i Toplica.

Okosnicu Juznog Pomoravlja cini dolina Juzne Morave. Ona se sastoji od nekoliko kotlina koje su gusto naseljene i saobracajno dobro povezane, i klisura. Isticu se: Vranjska, Leskovacka i Niska kotlina, i klisure: Grdelicka klisura, Pecenjevacko suzenje i Stalacka klisura.

Kotline i klisure Juznog Pomoravlja okruzene su planinama koje pripadaju Srpsko-makedonskoj masi. Istice se planinski prostor oko Vlasinskog jezera s planinama Vardenik, Besna Kobila i Dukat. U Juznom Pomoravlju su i planine: Cemernik, Streser, Babicka gora, Selicevica i druge. Goljak, Radan, Kukavica, Jastrebac su planine koje se redjaju sa leve strane doline Juzne Morave.

U slivu reke Kosanice, pritoke Toplice, nalazi se geomorfoloski lokalitet Djavolja varos, jedinstven skup zemljanih piramida sa stenovitim blokovima na vrhovima, koji je zakonom zasticen.

Planine Juznog Pomoravlja su izgradjene od krecnjaka, ali i vododrzivih stena. Takva geoloska gradja reljefa od znacaja je za hidrografsku mrezu, pojavu izvora pitke vode, jakih kraskih vrela i termomineralnih izvora.

Klima Juznog Pomoravlja je umereno kontinentalna. Leta su duga i suva, zime prohladne, ponekad snegovite, i to posebno na planinama. Jesen je toplija od proleca i pogodna za rad na njivama u vocnjacima i vinogradima. Godisnja kolicina padavina je od 500-900 mm.

Medju levim pritokama Juzne Morave, posebno se isticu Jablanica, Veternica i Pusta reka. Za razliku od prolecnih visokih vodostaja i velikih proticaja, ove reke tokom toplih letnjih meseci imaju niske vodostaje, male proticaje, a cesto potpuno presuse. Recna korita se pretvore u kamenite, sljunkovite, peskovite i muljem pokrivene povrsine.

Pedoloski pokrivac Juznog Pomoravlja pogodan je za gajenje zitarica, krmnog bilja i duvana. Tamo gde je razvijeno navodnjavanje (okolina Leskovca, Vranja, Nisa, Aleksinca) razvijeno je povrtarstvo.

Sumski pokrivac u Juznom Pomoravlju se odrzao samo u najvisim planinama. Seklo se vise od prirodnog prirasta i novog posumljavanja.

U naseljima Juznog Pomoravlja zivi vise od 1 000 000 stanovnika. Vecina je u gradovima, koji se povecavaju prirodnim prirastajem i doseljavanjem stanovnista iz blizih i udaljenijih seoskih naselja. Proces iseljavanja seoskog stanovnistva najbolje se vidi u pogranicnom planinskom prostoru - danas ima samo po nekoliko stanovnika.

Najvece gradsko naselje Juznog Pomoravlja je Nis. Razvio se pored Nisave, nedaleko od njenog usca u Juznu Moravu. Siri se prostorno, blago zatalasanom, plodnom i saobracajno dobro povezanom kotlinom, koja predstavlja svojevrstan geografski centar Balkanskog poluostrva.

Pored Nisa, veca gradska naselja Juznog Pomoravlja su: Vranje - poznato po industriji duvana, namestaja, metalnih predmeta i tradicionalnim manifestacijama, Leskovac -nekada najveci centar tekstilne industrije Srbije, poznat po gastronomskim turistickim manifestacijama, Vlasotince -srediste vinogradarsko-povrtarskog kraja i Aleksinac - ima razvijenu konfekciju i proizvodnju delova za automobilsku industriju.

Povoljan saobracajan polozaj Juznog Pomoravlja i davno izgradjene saobracajnice, omogucile su naseljavalje i privredni razvoj.

Planinski deo Juznog Pomoravlja se stocarski i zemljoradnicki. Na malim njivama stanovnistvo uzgaja gotovo sve kulture neophodne za zivot. Pored oranica, ima vinograda (Vlasotince, Leskovac) i vocnjaka (Grdelica, Predejane).

U kotlinama je razvijenjo gajenje povrca, koje se prodaje na pijacama. Po proizvodnji povrca poznate su okolina Leskovca i Aleksinca.

Industrijski objekti su uglavnom u gradskim naseljima. U Leskovcu se proizvode lekovi i kozmetika, u Vucju - tekstil, u Vranju - namestaj i cigarete.

U Juznom Pomoravlju je u proslosti bilo razvijeno rudarstvo. Kod Preseva i na Besnoj Kobili ima ruda olova i cinka, a u Krivoj Feji i Mackatici, kod Surdulice, ima molidbena. U okolini Aleksinca eksploatise se mrki ugalj. Elektricna enegija proizvodi se u sistemu hidroelektrana "Vrla".

Vranjska Banja se razvila u dolini Banjske reke, na nadmorskoj visini od 420 m. Od Vranja je udaljena 9 km. Odlikuje se izvorima hipertermalne vode (20-34°C) po cemu je na prvom mestu medju banjama Srbije. Velika cesma, Sumporoviti, Gvozdjeviti, Mesoviti i Vruci izvor daju vodu temperature od 50-96°C.

Bujanovacka Banja je u dolini Juzne Morave, 2 km od Bujanovca i 13 km juzno od Vranja. Razvila se na nadmorskoj visini od 395 m. Ima izvore lekovite vode, temperature od 32-43°C.

Niska Banja je turisticki centar duge tradicije. Njegovu lekovitu vodu koristili su Rimljani. Nalazi se 10 km od Nisa, na nadmorskoj visini od 250 m. Temperatura lekovite vode je od 12-38°C.

Najznacajniji privredni, upravni, turisticki i kulturni centar Juznog Pomoravlja, ali i Ponisavlja, je Nis. Ovde su razvijeni: masinska industrija, duvanska industrija, proizvodnja tekstila, konfekcije, trikotaze, elektronskih uredjaja, bele tehnike, kucnih aparata i prehrambenih artikala.

Nis je prepoznatljiv po filmskom festivalu glumackih ostvarenja i svecanostima koje se odrzavaju u tvrdjavi.

Slicni su i manji gradovi - Leskovac i Vranje. U Vranju se nalazi muzej Bore Stankovica.

Tokom vremena u Juznom Pomoravlju su nastajali brojni kulturno-istorijski spomenici i po vaznim dogadjajima su se isticala mnoga mesta.

Pored ostataka Caricinog grada, koji se nalazi nedaleko od Lebana, prepozljivi su arheoloski nalazi letnjikovca Medijane, nedaleko od Nisa. Ovde se rodio i boravio rimski imperator Konstantin Veliki cija je prestonica bila u Naisu (preteca Nisa). U Nisu se nalazi Cele-kula, jedinstven spomenik u svetu.

Banje i mineralni izvori

Najznacajniji privredni,upravni,turisticki i kulturni centri

Privredne odlike

Polozaj, velicina, prostiranje i podela

Aleksinac

Leskovac

2

Stanovnistvo i naselja

Kulturno-istorijske znamenitosti

Caricin grad

Vranje

Medijana

Prirodne odlike

Leskovacka kotlina

Grdelicka klisura

Stalacka klisura

Niska kotlina

Vranjska kotlina

Vlasinsko jezero

Cemernik

Djavolja varos

Jablanica

JUZNO POMORAVLJE

Milica Nikolic, Milan Stankovic, Mirjana Pejcic, Marija Markovic