za klauzulę abuzywną nie może być uznane postanowienie:
- jednoznacznie określające główne świadczenia stron (określone przez essentialia negotii), w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli sformułowanie ich w umowie nie budzi wątpliwości.
- indywidualnie uzgodnione z Konsumentem (gdy miał wpływ na treść postanowienia)
Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto się na fakt indywidualnego uzgodnienia powołuje, zatem głównie przedsiębiorcy.
Skutkiem uznania klauzuli za niedozwoloną jest
fakt, iż nie wiąże ona konsumenta.
-> w pozostałej części umowę uważa się za ważną.
incydentalna:
- należy do typowych kompetencji sądów, które rozpatrują indywidualną sprawę
- orzeczenie wydane przez sąd wiąże tylko i wyłącznie strony danej sprawy
Podmioty uprawnione do wniesienia powództwa o uznanie klauzuli za niedozwoloną:
- każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem;
- organizacja pozarządowa, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów;
- powiatowym (miejski) rzecznik konsumentów;
- Prezes Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
- zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach UE do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
Sąd kompetentny: Sąd Okręgowy w Warszawie, który jest równocześnie sądem ochrony konkurencji i konsumentów.
Jeżeli powództwo zostanie uwzględnione, sąd w sentencji wyroku przytacza treść klauzuli abuzywnej uznanej za niedozwoloną.
Wyrok sądu ma skutek wobec osób trzecich, jednak dopiero od momentu wpisania uznanej za niedozwoloną klauzulę do specjalnego JAWNEGO REJESTRU, PROWADZONEGO PRZEZ PREZESA URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW.
Sąd zarządza publikację każdego wyroku w sprawie o uznanie klauzuli za niedozwoloną w Monitorze Krajowym i Gospodarczym.
Od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, prawomocny wyrok odnosi również skutek wobec osób trzecich, zakazane jest więc korzystanie z niego przez przedsiębiorcę w stosunkach z kontrahentami.
Obowiązek jednoznacznego formułowania postanowień określających główne świadczenia stron.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 2011-09-07, VI ACa 142/11
Przepis art. 3851 § 1 KC nie dopuszcza możliwości uznania za klauzulę niedozwoloną postanowień określających główne świadczenia stron tylko wówczas, gdy zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. W zgodzie z zasadą transparentności i przy poszanowaniu zasady autonomii woli stron, ustawodawca uznaje, że reguły ochrony interesów konsumenta powinny ustąpić wobec jednoznacznie określonego zamiaru stron co do ukształtowania tych podstawowych elementów zobowiązania. Ograniczenie zakresu zastosowania tej przesłanki negatywnej odpowiada przekonaniu, że każdy podmiot zawierający umowę (także konsument) powinien mieć świadomość wiążącego charakteru takiej przedmiotowo istotnej klauzuli (nawet, gdy ta jest dla niego rażąco niekorzystna), jeżeli brak wątpliwości co do skutku prawnego zamierzonego przez strony. Ocena ich skuteczności będzie więc dokonywana na podstawie ogólnej regulacji.
Powaga rzeczy osądzonej w sprawach o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone.
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2011-09-16, I CSK 676/10
Prawomocny wyrok oddalający powództwo o uznanie danego postanowienia wzorca umowy za niedozwolone nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej w sprawie z powództwa innego uprawnionego podmiotu, niebędącego stroną poprzedniego procesu, o uznanie za niedozwolonego tego samego postanowienia wzorca umownego.
Przyjęcie postanowień wzorca umowy w drodze indywidualnego uzgodnienia.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 2011-04-06, I ACa 232/11
Okoliczność, iż konsument znał treść danego postanowienia i rozumiał je, nie przesądza o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Konieczne byłoby wykazanie, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego.
Przyjęcie takiego wpływu byłoby możliwe przede wszystkim wówczas, gdyby konkretny zapis był z nim negocjowany.
Warunki uznania klauzuli umownej za niedozwoloną.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 2011-01-20, VI ACa 519/10
1. Dla uznania klauzuli za niedozwoloną, zgodnie z przepisem art. 385[1] § 1 KC, poza kształtowaniem praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, musi ona rażąco naruszać jego interesy. Nie jest więc wystarczające ustalenie nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy (sprzeczność z dobrymi obyczajami), lecz konieczne jest stwierdzenie prawnie relewantnego znaczenia tej nierównowagi (rażące naruszenie interesów konsumenta).
2. Jak wyraźnie wynika z brzmienia przepisu art. 385[3] in principio KC, sformułowany przez ustawodawcę katalog 23 postanowień nie zawiera klauzul niedozwolonych, nie jest więc ani zamkniętą, ani otwartą ich listą. Przepis stanowi natomiast, że wątpliwości co do uznania określonej klauzuli za niedozwoloną należy w przypadku postanowień wymienionych w pkt 1-23 rozstrzygać przez ich kwalifikację jako niedozwolonych postanowień umownych. Chodzi o wątpliwości, jakie mogą się zrodzić podczas oceny postanowień umowy lub wzorca w świetle przesłanek określonych w przepisie art. 385[1] KC. Ustanowiona w art. 385[3] KC reguła interpretacyjna nie może być w żaden sposób pomocna dla rozwiania wątpliwości w zakresie istnienia lub braku indywidualnego uzgodnienia albo jednoznacznego sformułowania postanowień. Stąd słuszny jest wniosek, że chodzi o wątpliwości przy ocenie sprzeczności określonej klauzuli z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta.
art. 3853 KC
W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:
1) wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
2) wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
3) wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,
4) przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
5) zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
6) uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
7) uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,
8) uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,
9) przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
10) uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
11) przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,
12) wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,
13) przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,
14) pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
15) zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,
16) nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,
17) nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,
18) stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,
19) przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
20) przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,
21) uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,
22) przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,
23) wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.
Klauzule abuzywne
(niedozwolone postanowienia umowne)
Konstytucja RP
art. 76
Kodeks cywilny
3
Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa.
1
- 385
385
Dyrektywa Rady nr 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r.
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.
Środki eliminacji skutków niedozwolonych postanowień umowych:
1
Pozaprawne sposoby przeciwdziałania klauzulom abuzywnym:
Ochrona cywilnoprawna:
- akcje edukacyjne uświadamiające konsumentom ich prawa, nagłaśniające problematykę klauzul abuzywnych,
- wydawanie przez uprawnione do tego organy broszur informacyjnych
- podejmowanie mediacji w sporach pomiędzy przedsiębiorcami oraz konsumentami.
art. 385
§ 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
§ 2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.
§ 3. Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
§ 4. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
abstrakcyjna:
Administracyjne środki ochrony:
Sankcje zawarte w kodeksie wykroczeń:
- wprowadzone ustawą z dnia 5 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, przewidującej szereg dotkliwych sankcji, w tym o charakterze finansowym.
Art. 138b
§ 1. Kto, będąc zobowiązany na mocy orzeczenia sądu do zaniechania wykorzystywania lub do odwołania zalecenia stosowania ogólnych warunków umów albo wzoru umowy, nie stosuje się do tego obowiązku, zawierając w umowie niedozwolone postanowienia umowne, podlega karze grzywny.
§ 2. Jeżeli orzeczenie sądu, o którym mowa
w § 1, dotyczy przedsiębiorcy niebędącego osobą fizyczną, odpowiedzialność przewidzianą
w § 1 ponosi osoba kierująca przedsiębiorstwem lub osoba upoważniona do zawierania umów
z konsumentami.
Z ORZECZNICTWA
Przesłanki uznania klauzuli za niedozwoloną:
1) treść, która kształtuje prawa i obowiązki konsumenta (słabszej strony umowy) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami:
- odwołanie do ocen uzasadniających reguły moralne znajdujące swoje źródło w wartościach powszechnie akceptowanych i obiektywnie pojmowanych.
2) treść, która rażąco narusza interesy konsumenta:
- obejmując oprócz interesu ekonomicznego także kwestie związane z niewygodą organizacyjną, mitręgą, stratą czasu, nierzetelnością traktowania, wprowadzenia w błąd, naruszenia prywatności konsumenta.