ARTI ILIR

ARTI ilir

Shpella e Trenit në rrethin e Devollit, ndodhet në pjesën perëndimore të liqenit të Prespës së Vogël dhe daton nga viti 6000 p.e.s. Shpella e Trenit është studiuar për vlerat e saj historike dhe natyrore. Përveç kolonive të lakuriqëve të natës që janë shumë të rëndësishme, në Shpellën e Trenit gjenden disa specie insektesh dhe jorruazorë të tjerë, karakteristikë e biotopit të shpellës

Historia e artit ilir

Arti ilir në periudhën qytetare

Në periudhën qytetare ilire (shek.V- II p.K.) arti figurativ u zhvillua në një drejtim të ri më të lartë, me teknikë bashkëkohore. U shfaq skulptura ilire prej guri, me shtatore e portrete, e cila paraqiste figura njerëzish me veshje ilire tek ilirët. Modelet më të mira të kësaj skulpture janë zbuluar në trevat e fiseve ilire të amanetëve, bylinëve, taulantëve, japodëve e liburnëve. Përhapje të gjerë mori në të gjithë Ilirinë arti i punimit të terrakotave prej balte, të cilat paraqesin zakonisht kultet e kohës. Edhe arti dekorativ mori një zhvillim të ri, ndonëse u përdor më rrallë. Shfaqjet më të arrira i gjejmë në punimin e enëve prej balte ose prej bronzi dhe në pafat metalike të brezit. Në shek.III-II p.K. ndeshim amfora, kupa dhe enë kozmetike të zbukuruara në reliev me tema mitologjike, erotike ose bimore. Punimet më të njohura janë pafta e brezit e shek.III p.K. e Selcës së Poshtme (Pogradec), ku paraqiten skena luftërash, figura shpendësh e kafshësh, po kështu edhe paftat e Gostilit (në Malin e Zi) në veri të liqenit të Shkodrës.

Kërkimet arkeologjike vërtetojnë se arti ne Shqipëri ka ekzistuar që në periudhën e Neolitit. Një numër i madh qeramikash, zbukurimesh e punimesh në metal, e terakotash që u përkisnin dikur fiseve ilire, janë gjetur në zona të ndryshme të truallit shqiptar. Megjithëse prodhimet e para (enë) krijoheshin më së shumti për përdorim praktik, format zoomorfe, gdhendjet dhe dekoracionet e punuara me kujdes i japin atyre një vlerë të madhe artistike.

Një numër i madh enësh që besohet të jenë krijuar gjatë kësaj periudhe kanë vlera artistike dalluese vendase, që nuk i ndeshim në artin e fqinjëve të tjerë (Helenët, Maqedonët, Romakët). Këto enë të lashta, të zbukuruara me dekoracione e fraktura plastike, hapën rrugë për zhvillimin e skulpturës në Shqipëri, e cila fillimisht u bazua mbi traditën helene të artit (veçanërisht korintike dhe korkyrase). Tipare më të qarta të artit ilir e në veçanti skulpturës u vunë në dukje sidomos me themelimin e disa qyteteve ilire si Bylisi e Amantia, ashtu si edhe me ngulimet helene si Dyrrahu, Apollonia e Orikumi

Arti Ilir

Shpella e Lepenices

Arti Ilir ne parahistori

Nje nder monumentet me te vjetra te piktures qe nihet ne truallin e Shqiperise eshte piktura shkembore e shpelles se Lepenices.Ne sfondin e shkembit mund te verehen 18 figura,skena te stilizuara lineare.Shpella e Lepenicës gjëndet në perëndim të fshatit Lepenicë, Komuna Brataj e rrethit të Vlorës. Përfaqëson një shpellë karstike të formuar në shkëmbinj gëlqerorë. Shpella ka më shumë formën e guvës, por në muret e saj ka vizatime të herëshme me vlera të mëdha arkeologjike. Gjëndet në perëndim të fshatit Lepenicë, komuna Brataj e rrethit të Vlorës. Ka edhe vlera shkencore (gjeomorfologjike), didaktike e turistike

E punuan:

Gjatë periudhës së parahistorise, ilirët kishin të zhvilluar artin dekorativ, artin e zbukurimit me figura gjeometrike të objekteve që ata përdornin. Ai shërbente për hijeshimin e objekteve të përdorimit praktik dhe për zbukurimin e veshjes. Disa nga motivet gjeometrike kanë kuptim botëkuptimor, sepse janë të lidhura me kultet e kohës Në disa treva ilire praktikohej edhe pikturimi i qeramikës. Figurat gjeometrike më të pëlqyeshme kanë qenë trekëndëshi dhe rombi, vijat zigzage, tufat e vijave dhe më rrallë rrethi. Trekëndëshi dhe rombi janë të lidhura me kulte matriarkale, kurse rrethi dhe kryqi i thyer përfaqësojnë diellin.Ky art shquhet për saktësinë e zbatimit të motiveve Arti figurativ ilir prehistorik kufizohej kryesisht në punimin me baltë ose në bronz të figurave të kafshëve, të shpendëve e më rrallë të njerëzve, të cilët kishin me kultet fetare.

Art Haxhimusa

dhe

Leon Jashari