Historia do mar de Galiza

Pesca e marisqueo na cultura castrexa

A cultura castrexa extendeuse polo noroeste da Península Ibérica e foi un conxunto de manifestacións culturais. Desenvolveuse durante a Idade de Bronce e a Idade do Ferro.

A exprexión característica é o castro que eran poboados amurallados onde os clans realizaban a súa vida.

A influencia romana comézase a notar no século II, e máis tarde deriva na cultura Galaico-romana.

Os concheiros

Os concheiros son acumulacións de cunchas e espiñas dos peixes, moluscos e equinodermos que os castrexos integraban nas súas dietas (atópanse nos castros costeiros). Constitúen unha gran fonte de información xa que entre estos restos podemos atopar utensilios de pesca como anzóns e poutadas ou pequenas áncoras, que nos facilitan información sobre os métodos que empregaban. Tamén se atopan restos de especies de medio e gran tamaño que non só se encontran nas costas.

Métodos de conserva de alimentos

Un dos métodos rudimentarios de conseva era mediante o emprego do sal que recollían nas costras dos lagos salgados ou na beiramar. Aínda que o máis utilizado, que tamén era o máis sinxelo, era "o afumado", que consistía en abrir os animais e colgalos en secadoiros.

Castro Baroña

Castro Neixón

Monte Facho

Santa Tegra

Pesca e marisqueo na Gallaecia Romana

Gallaecia Romana

Gallaecia foi o nome que aisgnaron os romanos ao territorio do noroeste da Península Ibérica no século IV. Este comprendía a actual Galiza, parte de Asturias e León e ata a desembocadura no río Douro no actual Portugal.

Terras do ouro

Os romanos consideraban Galiza a terra do ouro xa que habían grandes xacementos deste. Chegaron incluso a desviar cursos dos ríos para explotalos (as Médulas de León).

Tamén apreciaban moito o ecosistema das rías onde instalaron a industria da salazón.

Salazón

Factoría romana de Marqués de Valladares (Vigo).

Factoría de salazón en Nerga (Cangas).

Factoría de salazón en Bueu (restos de factorías + ánforas)

Factoria de salazón en Noville (Murgados)

É un método de conserva empregado polos romanos. O peixe era destripado e cortado en grandes trozos cúbicos ou trinagulares con varios cortes para facilitar a penetración do sal. Estos trozos gardábanse en

grandes cubas donde se mezclaban coa cantidade de sal correspondiente. Deixábanse macerar durante 20 días e despois retirábanse e gardábanse en ánforas.

Garum Romano

É unha salsa de pescado feita con vísceras fermentadas. Empregábase para darlles un sabor salgado aos alimentos. Os principais ingredientes son viño, vinagre, sangue, auga, pimento e aceite. Estaba considerado un elemento afrodisíaco.

Portosín

O porto de Portosín acarrea unha gran importancia xa que concentra a maior flota de cerco. Captúranse especies populares como a caballa, a sardiña e o xurelo, ademais intervén activamente nas campañas do bonito e da anchoa do Cantábrico.

Todas estas capturas están etiquetadas coa marca "Azul de Portosín", que foi creada para recoñecer o produto de Portosín e agora estase a mellorar a súa difusión para que os consumidores a asocien co produto deste porto.

Galiza, unha terra que mira ao mar

Os fomentadores cataláns

A comezos da idade contemporánea chegaron a Galicia varias masas de cataláns que remataron por instalarse nas Rías Galegas, reorganizando así a actividade pesqueira. Foron coñecidos como fomentadores e fortemente criticados polo pobo, polos gobernadores anteriores (os gremios e a Igrexa) e incluso por algúns ilustrados como Sarmiento, debido ás malas artes e enganos que empregaban para aproveitarse da sinxeleza da xente do mar galega.

Podemos dicir que Galiza é unha terra que mira ao mar porque ten moitos quilómetros de costa e consta cunha importante economía da pesca e marisqueo.

A paisaxe galega caracterízase polas rías, que son vales fluviais inundados polo mar. A súa orixe encóntrase na erosión da

O marisqueo en Galiza

Salvador Masso Palau

Masso, fomentador de orixe catalá, é o fundador do almacén de salgadura de Bueu (Pontevedra) e comeza a introducir novas técnicas de conserva que superan ás medievais, como a conserva de folla de lata e aceite (procedentes da Bretaña francesa). Este novo método de conserva convírtese no número un de Galiza.

Os fomentadores cataláns establecéronse en Vigo, xa que este porto non estaba suxeito ás autoridades gremiais ou eclesiásticas coma o resto dos portos galegos. Nese ambiente comerciábase librementecoa sardiña.

Cando estalou a crise do sector conserveiro na Bretaña francesa os franceses fundaron con fomentadores como Masso sociedades para producir conservas e logo envialas a Francia. Mais estass conservas son moi ben recividas internaconamente os fomentadores rompen as sociedades a lánzanse a novos mercados con marca propia.

Actualmente as conservas convertéronse nun artículo común, económico e de mellor calidade. Ademais a día de hoxe as conservas galegas caracterízanse polos selos de calidade e denominación de orixe.

A industria conserveira nace para abastecer as frontes das dúas guerras mundiais, mais co paso dos anos o seu uso extendeuse aos fogares. Aumentouse a variedade de productos enlatados, melloráronse as técnicas de conserva e engadíronse novos métodos que facilitan o seu uso como as anellas ou o abre-fácil.

Marisqueo de baixura

Panorama actual da conserva galega

Aproveitando as subidas e baixadas de mareas en zonas próximas á costa realízase ese tipo de marisqueo. Consiste na extracción de especies como o berberecho a ameixa e a navalla.

desembocadura dos grandes ríos galegos, o que daba lugar a profundos vales fluviais que foron inundados polo océano Atlántico.

Rías Baixas

As rías altas son de menor profundidade e tamaño xa que son o resultado da simple inundación dos vales fluviais.

Subzonas:

·Costa da morte: ría de Camariñas e ría de Corme e Laxe.

·Golfo Ártabro: ría de Coruña e a ría de Ferrol.

·Mariña lucense: ría de Viveiro, do Barqueiro e de Ribadeo.

Rías Altas

Son as máis profundas debido a que están atravesadas transversalmente por unha profunda foxa tectónica, de 200 km de largo sentido norte-sur, 2km de ancho sentido leste-oeste. Esta foxa chámase Depresión Meridiana Galega.

Rías galegas

A pesca

A ría, un ecosistema privilexiado

Lévase a cabo nas augas da ría onde as alteracións do ecosistema son menores e proveñen da existencia das bateas (cultivo de mexilón, ostra e vieira) Estas explotacións transforman os fondos mariños de area en fondos limosos pouco osixenados.

Marisqueo de altura

Consideramos as rías galegas un ecosistema privilexiado debido as favorables condicións de calado e abrigo que permiten o desenvolvemento dunha gran biodiversidade mariña, a extraordinaria concentración de plancton e o fenómeno de afloramento. Todas estas características fan ao ecosistema galego

Afloramento das rías galegas

Consiste na chegada dunha corrente inferior de ACNA (Auga Central NorAtlántica) cargada de nutrientes, que arrastra a auga superficial do lado oriental do Atlántico en dirección SO. Deste xeito compénsase a perda da auga morna, xa que a ACNA ascende dende as profundidades e vai penetrando nas rías.

Este fenómeno é o responsable do enfriamento da auga no mes de Agosto.

A pesca de altura

Realízase lonxe da costa nos caladoiros internacionais (sobresaen o marroquí e os sahariano).

Empréganse barcos de grandes dimensións dispostos coas novas e avanzadas tecnoloxías. Péscanse grandes peixes como a merluza e o bacallau e descargan as capturas nos grandes portos galegos.

Destaca o porto de Vigo que chegou a contar coa maior flota pesqueira privada de altura do mundo (Pescanova).

A pesca artesanal de baixura

Así é como se coñece a pesca realizada preto das costas, en barcos de poucas dimensións con tecnoloxías artesanais.

Descargan as súas capturas nas lonxas dos portos de baixura importantes (Muros, Vilagarcía e Ribeira).

Actualmente estas capturas están descendendo considerablemente debido á sobrepesca nos caladoiros internacionais.

único no mundo, sendo o segundo productor mundial de mexilón, e a conserveira galega das primeiras do mundo.

Consecuencias económicas

Grazas a riqueza natural do mar galego, Galiza posiciónase nos primeiros postos de producción pesqueira da UE e incluso mundial.

A mediados do s.XX comezouse a desarrollar o cultivo de moluscos como o mexilón e os berberechos e nas últimas décadas esta lista amplíase con novas especies.

Toda esta industria xera milleiros de empregos directos e indirectos.

Pesca na Idade Media na ría de Muros e Noia

Historia

Muros aparece nos escritos por primeira vez en 1986 como Puebla del Muro. Xa que o rei Sancho IV concédelle privilegios para favorecer a pesca.

Historia da conserva

Os bretóns xa visitaran Noia para saqueala. Pero a presencia máis definida deuse en 1115 polos piratas normandos. Instaláronse na Creba e arrasaron durante 6 meses a comarca.

Para evitar esta situación Fernando II ordena emplazar a vila nunha zona máis protexida da ría, no lugar donde se xuntan o río Tambre, o Tállara e o Traba.

O 9 de abril de 1168 emplázse a vila de Noia no lugar da actualidade.

Arzobispado de Santiago

Ata aquel momento estas vilas dependían de forma directa do rei. Mais pasan as mans do Arzobispado compostelano no ano 1298 e convirteos en portos estratexicos, tanto por valor comercial como pesqueiro.

Foi o Arzobispado o que protexeu Muros, daquela un porto con moita importancia a nivel peninsular, dos ataques musulmáns e normandos construindo unha muralla (principios do séc.XIV).

Concurso de Napoleón

A Idade Moderna

Gremio de Mareantes

Nas vilas de Muros e Noia desenvolveuse un forte Gremio de Mareantes formado polos veciños da vila que eran pescadores e tratantes do mar.

Chegou a ser un dos gremios máis importanates do Reino de Galicia.

O emperador Napoleón axudou ao nacemento das conservas, xa que fixo un concurso en 1795. Ofrecía un premio de 12.000 francos para aquel que inventara unha forma de manter os alimentos frescos durante períodos prolongados.

O gañador foi Nicolás Appert, que cocía a carne e embotellabaa herméticamente en botes de cristal.

Sardiñas arencadas

Explendor da pesca da sardiña (sXVI)

A conserva na guerra

A gran crise da Idade Moderna (sXVII)

As sardiñas, de pilha, conseguíanse empregano unha técnica de salgadura non tradicional. Empregábanse grandes pías onde se realizaba un curado masivo das sardiñas durante bastantes días. Logo poñíanse nos toneis difinitivos con capas intermedias de sal e un prensado con pedras (nas pedregueiras).

Empregando esta técnica aforrábase sal e era un método adecuado para a sardiña que viaxaba ao Mediterráneo, xa que era máis sabororsa eaguantaban mellor a calor.

O declibe deste séc. débese a que a actividade pesqueira galega estaba baixo o control dos gremios (Cofradía de Mareantes de Pontevedra) ou pola Igrexa (Mitra compostelana). De feito a vila de Noia era coñecida como ''Porto de Compostela'' debido ao poder que o arceobispo de Santiago tiña sobre o porto.

Este modelo económico gremial mantívose e someteu á actividade pequeira a ríxidas normas medievais e obsoletas.

Por iso a actividade pesqureira de Galiza non prosperaba dende o

No séc. XVI a pesca da sardiña floreceu espectacularmente en portos do litoral occidental galego (Noia, Muros,...) Mentres que no séc. XVII sofre unha profunda decadencia que se manifesta na case desaparición dos cercos e no declive demopgráfico de vilas como Noia ou Pontevedra.

Dende que se inventou a conserva nos tempos de Napoleón empregouse no ámbito militar. As latas facilitaban o almacenamento de grandes cantidades de comida no menos espacio posible sen que se estropeara. Isto deu solución á preocupación histórica tanto dos exercitos como dos marinos.

1795

punto de vista económico. Perdeu bastante importancia comparado con outras potencias europeas máis avanzadas, que xa comenzaban a dominar as rutas marítimas entre o mar do Norte e Castela (Holanda e Inglaterra).

Os portos do Norte non estaban sometidos a este modelo gremial ou feudal, por iso acabaron prosperando económicamente asentando as bases dunha futura economía burguesa capitalista da Idade Contemporánea.

1810

Momento de maior dinamismo mercantil de Galiza. O eixe principal da economía era a pesca de baixura da sardiña. Comerciaban a sardiña arencada en toneis con portos do litoral da Prnínsula Ibérica (Costa andaluza, cantábrica e mediterránea).

O porto de Vigo como excepción

Conserva de folla de lata

2013

Este porto non estaba suxeito a ningunha autoridade, nin gremial nin eclesiástica. Isto facilitou a creación dunha protobutguesía litorial, un grupo de mercaderes galegos que podían comerciar libremente coa sardiña.

Este contexto de maior liberdade fixo que no séc. XVIII os fomentadores cataláns se

Peter Durand patentou en 1810 o recipiente elabora con folla de fandres basandose no descubrimento de Appert. Presentaba algunha vantaxes: facilidad para condución do calor, lixereza, resistencia, etc. Pero tamén tiña algunhas desvantaxes, este recipiente comezouse a utilizar no ámbito militar e os soldados empregaban navallas, disparos de fusil, baionetas e incluso pedras para poder abrilos. Ademáis estas latas tiñan chumbo nas xuntas e pronto apareceron os primeiros intoxicados.

Tras modificacións as latas non tardaron en comercializarse en tiendas de forma habitual. A raíz de esto todo a tecnoloxía que envolve as latas de conserva avanzou rapidamente conseguindo grandes hitos, como envasar nos tempo de abundancia de alimentos ou transportar os alimentos de forma adecuada a puntos lonxanos.

achegasen ao porto de Vigo. Isto foi unha acción clave para o futuro desenvolvemento da costa galega na Idade Contemporáneo.

Historia do mar de Galiza