67
Faleminderit
Ku e hasim?
Alumini është metal i lehtë, i cili është element përbërës i korës
së tokës, kjo do të thotë se alumini gjendet edhe në ujë, pemë, perime, erëza dhe çaj. Megjithatë, sasitë e aluminit me origjinë natyrore janë aq të ulëta, sa që nuk mund të shkaktojnë dëme te njeriu. Mirëpo, sa i përket aluminit në kozmetikë dhe ushqim atë mund ta gjejmë në deodoranta, pastën e dhëmbëve dhe kremra të ndryshme të lëkurës
Efektet pozitive
Efektet negative
Perdorimi I aluminit ne mjekesi eshte I njohur qe ne boten
e lashte, ku perberjet e aluminit perdoreshin per te ndaluar gjakdedhjet. Sot, alumini perdoret ne trajtimin e ulcers se stomakut, ne trajtimin e semundjeve te melcive, ne berjen e vaksinave me efektive, ne prodhimin e deordoranteve , etj. Duhet permendur se shume barna krijohen nga alumini.
Ky metal, qe eshte quajtur “metali I mrekullive”, na
ndihmon te rrisim rezistencen ndaj baktereve e
gjithashtu ndihmon ne pastrimin e ujit te pijshem.
Sipas një studimi të bërë në Gjermani, është zbuluar
se sasia e përdorimit të aluminit nga njerëzit, është tre herë më e madhe se që duhet të jetë, dozat e mëdha
të tij dëmtojnë sistemin nervor dhe embrionet.
Ndërsa, sa i përket kancerit të gjirit ende nuk është e
sigurt se a është alumini shkaktarë apo indikator
për këtë sëmundje edhe pse sasi të
jashtëzakonshme të aluminit janë gjetur
në indet kancerogjene të gjirit dhe në
trurin e pacientëve të prekur nga
sëmundja Alzheimer.
Alumini
- Alumini eshte perfaqesues I elementeve te grupi III A . Eshte elementi me I prhapur ne koren e tokes,ne trajten
e alumino-silikateve dhe boksideve. Sasia e tij arrin ne masen 8.1 % te kores se tokes.Ne krahasim me metalet e grupit IA dhe IIA , alumin shfaq veti metalike me te dobeta. Pra, ai shfaq veti metalike, amfotere dhe jometalike.
Perftimi
Në natyrë bakri ndodhet në gjendje elementare
(i pastër deri 99%), si mineral, oksid dhe sulfur.
Industrialisht bakri fitohet duke u nisur nga sulfuret:
Cu2S, CuFeS2 etj.Në fillim sulfuret nxehen në furra
(formohet SO2, që Përdoret për prodhimin e acidit
sulfurik)derisa shkrijnë. Bakri i fituar në këtë mënyrë
nuk është ende i pastër. Ai pastrohet më vonë me
rrugë elektrolitike.
- Alumini është një metal i argjendtë në të bardhë dhe i punueshëm, anëtar i grupit të borit, prej elementeve
kimike. Ai ka simbol Al ; me numër atomik 13.
Ai nuk është i tretshëm në ujë në
rrethana normale
Kuriozitete
Perdorimi
Pas hekurit dhe aluminit, bakri është metali që përdoret
më së shumti. Bakri perdoret edhe për prodhimin e lidhjeve
metalike si: tunxhi (bakër dhe zink), bronxi (bakër dhe kallaj) dhe disa lidhje metalike speciale. Në përbërjet kimike bakri mund të jetë në gjendjen e oksidimit +1 dhe +2. Gjendja +1 oksidohet lehtë. Ajo është e qendrueshme
vetëm në përbërjet e patretshme si: CuCl, Cu2O dhe në
përbërjet komplekse. Gjendja e oksidimit +2 është më e
zakonshmja. Joni Cu2+ ngjyros në të kaltër tretësirat ku
ndodhet. Sulfati i bakrit CuSO4 përdoret në bujqësi si
dezinfektant
Bakri eshte metali I pare I perdorur nga njeriu per te prodhuar vegla dhe arme te ndryshme. Sende prej bakri (unaza, byzylyke, gjerdane), jane gjetur dhe eshte thene se I datojne vitit 8700 p.e.s.
Vetite fizike
Bakri eshte metal me ngjyre te kuqerremte, percjell mire rrymen elektrike, telezohet dhe petezohet. Eshte percjellesi i trete me I mire I elektricitetit pas argjendit dhe arit.
Vetite fizike
Vetite kimike
Bakri eshte metal pak aktiv. Vepron me oksigjenin ne temperature te larte dhe jep oksidet e bakrit Cu2O
dhe CuO. Me nxehje vepron me halogjenet,
si psh me klorin Cl2. Bakri kur vepron me
acidet nuk cliron asnjehere hidrogjen,
meqenese eshte metal pak aktiv.
Alumini eshte metal I lehte me ngjyre te bardhe ,
I bute, peercues I mire I nxehtesise dhe
elektricitetit.
Vetite kimike
Alumini eshte I qendrueshem ne kushte atmosferike( ajer e lageshtire), sepse vishet me nje shtrese te holle okside, qe e mbron ate nga oksidimi I metejshem. Me ngrohje alumini vepron me shume jometale dhe sustanca te perbera, si psh Cl,O2 dhe HCl.
Alumini vepron me baza te forta dhe formon kriperat
perkatese, ,qe quhet aluminate, dhe cliron hidrogjen.
Perberjet me te rendesishme te aluminit jane
oksidi I aluminit Al2O3 dhe suflafi I aluminit.
Al(OH)3
Al2O3
Bakri
Hekuri
Hekuri eshte element I perhapur ne koren e tokes dhe perben 5% te mases se saj Mineralet e tij jane ne trajten e oksideve si hematiti Fe2O3, magnetiti Fe3O4 , dhe piriti Fe2S.
Bakri është një element kimik i cili në sistemin periodik gjendet me simbolin Cu dhe ka numrin rendor 29.
Është një metal i periodës së 4 në grupin e 11 të sistemit periodik. Emri kuprum rrjedh prej fjalës cyprium "mineral nga ishulli i Qipros". Bakri gjendet ne nayre I lidhur me squfurin S ne trajten e mineraleve te kalkopiritit dhe kalkozines.
Fakte dhe kuriozitete
- Në trupin e njeriut ai merr pjesë me 0,008 % të masës, dhe gjendet kryesisht në gjak. Sasia e hekurit në gjakun e njeriut do të mjaftonte për një gozhde.. Kjo sasi kur lidhet me oksigjenin merr ngjyrë të kuqe, kjo është arsyeja që gjaku i njeriut të ketë këtë ngjyrë, të përafërt me ngjyrën e ndryshkut (tek hekuri në natyrë)
- Hekuri është materiali me i përdorshëm ne industri. Ne furrnalta ai përpunohet dhe shndërrohet ne materiale te ndryshme. Hekuri mund te kthehet ne çelik kështu qe i përmirëson vetitë e tij.
- Përfitimi dhe përpunimi i xeherorit të hekurit është
bërë që në vitin 3000 p.e. sonë, në Misir
(Egjipti i sotshëm).
Vetite fizike
Hekuri eshte metal me ngjyre te bardhe, petezohet, telezohet.
Ka veti magnetike ,percjell mire rrymen elektrike dhe nxehtesine. Përdoret në formë të legurave si çelik kur kombinohet me karbonin por mund të kombinohet me kromin, manganin etj. Ka gjendje agregate te ngurte,dhe dendesia e tij eshte 7.874.
Vetite kimike
Nga pikpamja kimike hekuri eshte metal mesatarisht aktiv. Ai formon oksidin (II) FeO, oksidin (III) Fe2O3, oksidin (VI) FeO3. Oksidi me valence te ulet FeO sillet si oksid bazik, Fe2O3 sillet si amfoter,
ndersa FeO3 si oksid acid. Hekuri nuk eshte I qendrueshem ndaj
agjenteve atmosferike : oksigjenit, lageshtires. Ai formon okside
ne trajte ndryshku
- Ne temperature te larte, Fe vepron me oksigjenin e ajrit dhe formon oksidin e hekurit (III):
4Fe + 3O2 = 2Fe2O3
- Vepron me klorin dhe squfurin dhe formon kripera:
2Fe + 3Cl2 = 2FeCl3
Fe + S = FeS
- Vepron me tretesira te holluara te acideve per te formuar kripera e per te cliruar hidrogjen.
Fe + 2HCl = FeCl2 + H2
Komponimet Kimike
• Pothuaj 90 % e sasise se metaleve te rafinuara e te perpunuara qe ne perdorim sot, eshte hekur.
• Hekuri eshte elementi I katert –me shume pjesemarres ne ndetimin e tokes- me nje sasi te pergjithshme deri ne 4.6 %.
• Hekuri eshte nje element I rendesishem I nje klase
meteoritesh te quajtur Siderites.
• Nje kolone a shtylle hekuri e ndetuar rreth vitit 400, ekziston akoma sot e pacenuar dhe e pa-gerryer, edhe pse eshte ekspozuar ndaj faktoreve klimaterike. Ajo ndodhet ne Delhi te Indise, eshte 7.25 m e gjate dhe ka
nje diameter prej 40 cm. Mendohet se eshte e afte te
rezistoje per shkak te miksimit unik te
komponenteve e metaleve perberes te saj.
Hekuri në natyrë nuk mund të gjendet në gjendje kimike të pastër. Komponimet e hekurit që hasen në natyrë janë xehet apo mineralet të cilat janë okside, karbonate dhe sulfare te hekurit. Xehet më të rëndësishme janë hematiti Fe2O3, magnetiti Fe3O4, sideriti FeCO3, dhe piriti FeS2. Përdoret për shkatërrimin e dëmtueseve te bimëve, ne mjekësi, ne industrinë tekstile etj
Pse gjaku ka ngjyre te kuqe?
A ia keni bere ndonjehere vetes kete pyetje? Rezulton se gjaku
ka ngjyre te kuqe pikerisht per shkak te reaksionit qe ndodh
midis hekurit ne trupin tone dhe oksigjenit.Ai ka kete ngjyre
per shkak te menyres me te cilen lidhjet kimike
midis hekurit dhe oksigjenit reflektojne driten.