Sentymentalizm - F.Karpiński

Tematem wiersza jest, oczywiście,

miłość i towarzyszące jej rozterki. Zakochana

Laura nie jest do końca pewna uczuć Filona, czekając na niego zastanawia się, co go zatrzymało, dlaczego nie przychodzi. Jest zazdrosna o Dorynę i obawia się, że to z nią spędza on wieczór, śmiejąc się z jej naiwności. Podobne rozterki dręczą Filona, który ucieka się do podstępu, by po reakcji kochanki poznać jej prawdziwe uczucia. Jednak sytuacja szybko się wyjaśnia, oboje przekonują się o wzajemnym oddaniu, zaś chwila niepewności tylko pogłębia uczucia kochanków. Laura wyraża to wprost: „Teraz mój Filon droższy mi będzie,/ Bo mię już więcej kosztuje”.

Miłość została tu ukazana jako uczucie żywiołowe – kochankowie ulegają szybkim zmianom nastrojów. Laura wybiega na spotkanie podniecona i przepełniona radością, by chwilę później rozważać zdradę Filona. Czekając na niego, wyraża obawę, że coś złego mogło mu się przydarzyć na przemian z gniewem, że mógł ją zdradzić. Kiedy okazuje się, że kochanek cały czas był w pobliżu, znów ogarnia ją ogromna radość i czułość, by w ostatnich wersach rzucić klątwę na wypadek niewierności kochanka.

Sentymentalizm to kierunek umysłowy i literacki w Europie, który trwał od lat 70. XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. Sentymentaliści w centrum zainteresowania stawiali człowieka i jego uczucia, skupiali się na indywidualizmie, wnętrzu. Uważali, że człowiek w procesie cywilizacji utracił podstawowe wartości, dlatego propagowali powrót do natury. Metody poznawania świata według nich to: empiryzm i sensualizm. Dzieło sztuki, zgodnie z zasadami kierunku, powinno mówić o uczuciach, psychice człowieka i przeżywanych przez niego emocjach. Dla nurtu typowe były gatunki: sielanka, powieść sentymentalna.

Laura i Filon

Poeta przedstawia uczucia w sposób

przerysowany (hiperbola). Krótka chwila

niepewności staje się okazją do wielkiej rozpaczy. Podobnie poczucie winy Filona i późniejsza scena pogodzenia się kochanków zostały przerysowane. Wyznania zakochanych pełne są wykrzyknień, westchnień i zaklęć. Wypowiedzi kochanków brzmią patetycznie, szczególnie w zestawieniu z prostotą wiejskiej scenerii.

Poeta stara się pokazać, że miłość jest uczuciem złożonym, daje radość i cierpienie jednocześnie. Podkreśla też jej dwojaką naturę – duchową i zmysłową.

Sielankowy nastrój został osiągnięty m.in. poprzez naśladowanie rytmu poezji ludowej. Regularna budowa nadaje wierszowi melodyjność.

Karpiński, kreując swoich bohaterów, pozostaje wierny XVIII-wiecznej konwencji sielanki. Laura i Filon są jedynie przebrani w pasterskie kostiumy, ale wieśniakami nazwać ich nie sposób. Zdradza ich język, jakim się posługują. Oboje mówią w sposób wyszukany, poetycki. Sceneria miłosnych wyznań przypomina arystokratyczny ogród tylko stylizowany na wieś. Pojawiają się tu typowe atrybuty sielankowego krajobrazu:

letnia noc rozjaśniona blaskiem księżyca,

jawor w środku boru,

dzban malin i wieniec z kwiatów.

Twórcami sentymentalizmu byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii). Nazwa nurtu pochodzi od dzieła Laurence'a Sterne'a "Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy". Przedstawicielami polskiego sentymentalizmu: Franciszek Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin.

Notatka

Człowiek sentymentalny

Akcja rozgrywa się na wsi, na tle przyrody, a jej przedmiotem są rozterki, cierpienia, jakie niesie ze sobą miłość. Uczucia przedstawione są w sposób przerysowany (hiperbola). Wypowiedzi kochanków brzmią patetycznie, szczególnie w zestawieniu z wiejską scenerią.

Poeta stara się pokazać, że miłość jest uczuciem złożonym, daje radość i cierpienie jednocześnie. Podkreśla też jej dwojaką naturę – duchową i zmysłową.

Karpiński, kreując swoich bohaterów, pozostaje wierny XVIII-wiecznej konwencji sielanki. Laura i Filon są jedynie przebrani w pasterskie kostiumy, ale wieśniakami nazwać ich nie sposób. Pojawiają się tu typowe atrybuty sielankowego krajobrazu: letnia noc rozjaśniona blaskiem księżyca, jawor w środku boru, dzban malin i wieniec z kwiatów.

To przykład sielanki sentymentalnej. Akcja utworu toczy się na wsi, jednak daleka jest od wiejskich realiów. Już imiona głównych bohaterów zawarte w tytule wskazują na związki z literaturą sentymentalna. Podobnie język, którym posługują się bohaterowie, nie jest językiem potocznym ani gwarą, ale językiem poetycki.

Sielanka została napisana w formie dialogu dwojga kochanków. Akcja jest prosta. Laura i Filon mają się spotkać pod jaworem. Kochanek przybywa wcześniej i z ukrycia śledzi zachowanie dziewczyny. Ona, podejrzewając go o zdradę, wpada w gniew i zalewa się łzami. Wtedy Filon wychodzi z kryjówki i tłumaczy jej podstęp. Obserwował ją z ukrycia, by przekonać się o jej uczuciu. Zakochana Laura wszystko mu wybacza i kochankowie rozstają się przed świtem pogodzeni.

• czuły,
• patrzy na świat przez pryzmat miłości,
• powinien analizować własne przeżycia,
• powinien kochać przyrodę,
• powinien bywać na łonie natury.

Cechy stylu sentymentalnego

• nasilenie pierwiastka uczuciowego,
• poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,
• w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,
• stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości,
• nastroje religijne, smutek i melancholia,
• wprowadzenie uczuć litości i empatii,
• wprowadzenie folkloru,
• naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej.

Karpiński, opisując miłość dwojga ludzi,

posłużył się sielanką. Zobrazował uczucie do

Justyny poprzez prosty aczkolwiek pełen emocji

monolog liryczny, w którym zza prostych zdań wyłania się uczucie pełne czułości i oddania. Utwór charakteryzuje się regularna budową stroficzną, w którym każdy wiersz ma 7 głosek, brak w nim wyszukanych środków stylistycznych – autor ogranicza się do epitetów („słodkie wieczory”, „pasterz niebaczny”), wykrzyknień, stosuje również apostrofy do nieobecnej Justyny. Całe dzieło utrzymane jest w nastroju sentymentalnym, spokojnym oraz nawiązuje do twórczości ludowej na co wskazuje

również tytuł – pieśń pasterska.

Przypomnienie dawnej miłości

Franciszek Karpiński (1741-1825) - polski poeta epoki oświecenia, pamiętnikarz, dramatopisarz, tłumacz, publicysta, moralista, twórca i główny przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce. W gimnazjum (kolegium jezuickie) w Stanisławowie odbył dwuletni kurs retoryki i filozofii. Na uniwersytecie we Lwowie do uzyskania tytułu doktora filozofii i nauk wyzwolonych oraz bakałarza teologii. Półtora roku kształcił się w Wiedniu. W wieku 40 lat wydał pierwszy tomik wierszy (Zabawki wierszem). W 1783 wyjechał do Warszawy. Została mu zlecona opieka nad biblioteką Czartoryskich. Był uczestnikiem obiadów czwartkowych u króla. W latach 1785–1818 przebywał na dworze Branickich w Białymstoku, gdzie napisał Pieśni nabożne (Kiedy ranne wstają zorze, Wszystkie nasze dzienne sprawy, Bóg się rodzi i inne). Zabrzmiały one po raz pierwszy w starym kościele farnym, a wydane zostały w klasztorze oo. Bazylianów w Supraślu w 1792.

Notatka

Wiersz "Przypomnienie dawnej miłości"

autorstwa Franciszka Karpińskiego jest wspomnieniem oraz rozmyślaniem nad tym co było i co jest pomiędzy podmiotem lirycznym oraz jego miłością Justyną. Za pomocą epitetów oraz metafor "Ja" liryczne opisuje tęsknotę za ukochaną oraz gniew jaki ich łączy po upływie czasu. Obecny jest sentymentalizm, który przejawia się w ukazywanych uczuciach, intymnościach oraz w opisie przyrody. W wierszu tym widoczny jest również wpływ literatury ludowej okazujący się poprzez prostotę formy, konsekwentne kojarzenie przeżyć ludzkich ze światem natury oraz śpiewność. Składa sie on z siedmiu zwrotek czterowersowych, w których występują rymy naprzemianległe. Zastosowane zostało również

pytanie retoryczne oraz wykrzyknienia.

Dzieło Franciszka Karpińskiego ukazuje miłość podmiotu lirycznego do Justyny. Podmiot liryczny wspomina spotkania ze swoją miłością, nieprzespane noce spędzone razem nad potokiem. Kiedy nie mogą już być razem, podmiot liryczny poddaje się biernie losowi o którym mówi „gniewny” i to właśnie jego obwinia o koniec ich związku.

Istotną rolę odgrywa tu również natura, która współgra z uczuciami i położeniem kochanków. Zakochani spotykają się w lesie, pod jaworem, który staje się pewnego rodzaju symbolem ich miłości. To na jego korze obydwoje znaczą swoje imiona. Niemniej jednak gdy muszą się rozstać, odzwierciedla się to również w naturze: las zarasta, a znaki na ich drzewie zostają wycięte przez pasterza. Narrator cierpi z tego powodu, tęskni za Justyną, ale jest

pasywny i nie walczy o nią.

Twórczość

Karpiński był zafascynowany kulturą ludu. Tłumacząc psalmy, przywiązywał dużą wagę do jasnego i czytelnego języka. Krytykował przekłady Kochanowskiego za rozwlekłość, niezgodność z oryginałem i zbyt częste nawiązywanie do mitologii.

Był twórcą nurtu sentymentalnego w liryce polskiej. Tworzył:

• sielanki (Laura i Filon)
• wiersze miłosne (Do Justyny. Tęskność na wiosnę)
• dumy
• elegie
• wiersze patriotyczne (Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, Pieśń dziada sokalskiego)
• pieśni religijne, które stały się bardzo popularne (Kiedy ranne wstają zorze; Wszystkie nasze dzienne sprawy; Zróbcie mu miejsce, Pan idzie z nieba; Bóg się rodzi – moc truchleje; Nie zna śmierci Pan żywota)

Sentymentalizm - F.Karpiński