BAB 9

BAB 9

GEOMORFOLOGI LEMBANGAN SALIRAN

( SUNGAI )

* NORFAZEIRAH BINTI AHMAT YAKUP

* SITI BAZILAH BINTI SAMSUDDIN

Hakisan Galur Dan Larian Air Permukaan

KONSEP LEMBANGAN SALIRAN

- Larian air permukaan ( run-off ) juga disebut Larian Horton. Mengikut Horton, hakisan larian air permukaan merupakan hakisan yg dihasilkan drpda baki air yg tertinggl dipermukaan setelah ditolak dgn yg tersejat ke udara, meresap ke dalam bumi dan yg digunakan oleh tumbuhan selepas kerpasan ( hujan )

Formula larian air permukaan:

Larian air permukaan = jumlah hujan – ( sejatan+susupan+yg diguna oleh tumbuhn)

Baki air yg tertinggal di permukaan mempunyai kuasa untuk menghakis, menghaus, dan memusnahkan partikel-partikel tanah di atas permukaan cerun.

Hakisan larian air berlaku melalui beberapa cara, iaitu larian permukaan (surface run-off) larian sub-permukaan (intra run-off), larian tepu, dan larian air dalam alur-alur kecil (hakisan galur)

FAKTOR – FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KADAR HAKISAN LARIAN AIR PERMUKAAN

• Kawasan Legeh Sungai.
• Terdiri daripada sungai induk yang mempunyai cawangan -cawangannya.
• Disempadani oleh garisan lengeh.
• Berbentuk peringkat.
• Peringkat pertama bersambung dengan sungai induk.
• Peringkat kedua bersambung dengan peringkat pertama dan seterusnya.

CIRI - CIRI LEMBANGAN SALIRAN

a) Peringkat hulu

-> Terdapat banyak alur - alur sungai yang pendek dengan halaju yang tinggi

-> Bersambung antara satu sama lain

-> Pola reranting

b) Peringkat Tengah

-> Halaju arus sungai semakin perlahan

-> Alur mulai melebar dan berliku-liku

Disebab kan perubahan gradian dasar sungai

c) Peringkat hilir

-> Alur semakin sedikit dan alur semakin melebar

->Terdapat banyak beying pasir termendap

khususnya di muara sungai.

LEMBANGAN SALIRAN

3. Hakisan Galir

3. Pengaruh geologi

setempat

Ciri-ciri Profil Rentas Alur Sungai

dari Hulu ke Hilir

A.N.Strahler

4.Pengaruh atau faktor

tumbuh-tumbuhan

• Hakisan galir merujuk kepada alur – alur air yg kekal, bertebing cerun, dan berisi air semasa hujan lebat. Hakisan galir juga bermaksud alur – alur yang menjadi tempat air mengalir.

• Alur – alur lebih besar berbanding dengan gegalur dan lazimnya kekal dalam jangka yg lama. Justeru itu, hakisan galir juga boleh disamakan dengan hakisan sungai.

• Di dalam alur – alur yg besar dan kekal ini berlaku pelbagai jenis mekanisme hakisan sungai sperti hakisan larutan, hidraulik, hakisan lagan, serta hakisan kikisan atau geselan.

Ciri-ciri geologi yg membentuk sesuatu permukaan cerun amat mempengaruhi kadar hakisan larian air permukaan kerana geologi tersebut menentukan kadar susupan ( infiltrasi ) air hujan.

• Susupan merupakan proses larut resap air ke bawah permukaan cerun mengikut masa.
• Terdapar hubungan songsang Antara kadar susupan dengan kadar larian air permukaan iaitu

i) jika kadar susupan tinggi, maka larian air permukaan menjadi rendah

ii) jika kadar susupan rendah, maka larian air permukaan menjadi tinggi

• Hal ini membuatkan batuan yg poros seperti batu pasir yg bersaiz kasar, mempunyai kadar susupan yang tinggi.

• Tanah liat yang mempunyai peratusan liang pori yang sedikit dan bersifat lembut mengurangkan kadar susupan sebaliknya meningkatkan kadar hakisan larian air permukaan

• Namun begitu, bagi batu granit, walaupun liang pori rendah tetapi kadar larian air permukaan yang dihasilkan sedikit dan bersifat keras dan sukar untuk dihakis.

Peringkat Hulu

Profil rentas alur sungai b’bntuk “ V “, b’tebing curam, geometri alur adalh lurus, cawngn sungai pendek dan b’aliran deras. Proses hakisan amat dominan.

Peringkat Tengah

Profil rentas alur sungai b’bntuk “ U “, tebingnya semakin landau, dan alur-alur mula berliku. Keseimbngn antara proses hakisan dengn pemendapan. Di bhagian alur yg b’liku proses hakisan b’laku d’tebing cekung manakala proses pemendapan b’laku d’tebing cembung.

Peringkat Hilir

Alur sungai melebar dan profil rentasnya b’bntuk trapizum dengn tebing yang landau. Geometri alur luas m’buka dan berliku serta bersirat. Proses pemendapan amat dominan d’bahagian hilir sungai.

Pola Saliran

• Jenis dan ketebalan tumbuh-tumbuhan semula jadi juga mempengaruhi kadar hakisan larian air permukaan

• Tumbuh-tumbuhan berfungsi untuk menutup dan melindungi cerun daripada ditimpa air hujan

• Contohnya hutan primer yang berkanopi tebalserta berlapis-lapis.

• Kadar susupan yang tinggi mengurangkan kadar hakisan permukaan.

• Akar banir yang timbul dipermukaan cerun berfungsi untuk menyekat pergerakan larian air permukaan secara mendatar, mengurangkan halaju, dan seterusnya meresap ke dalam tanah.

• Mempunyai litupan tumbuh-tumbuhan yang nipis dan pokok yang berketinggian seragam serta tidak berlapis-lapis. ( hutan berlukar )

• Tumbuh-tumbuhan di hutan sekunder tidak mampu menjalankan cegatan silara yang baik terhadap titisan air hujan.

Jenis-jenis Hakisan Permukaan Cerun

1. Hakisan Percikan Air Hujan

2. Hakisan Galur

1.Kuantiti hujan dan bentuk hujan

mengikut masa

• Bermula dengan titisan air hujan yang menimpa tanih
• Mempunyai tenaga kinetik dan tenaga potensi melonggarkan struktur tanih dan mencungkil partikel – partikel tanih.
• Tenaga- tenaga yang dimiliki oleh titisan-titisan hujan ini berbeza-beza berdasarkan saiz titisan, halaju titisan yang turun, serta kelebatan titisan.
• Jika titsan huajn besar, halajunya tinggi dan hujannya lebat maka, tenaga kinetic dan potensi untuk mencungkil partikel-partikel tanih adalah kuat
• Kesan setiap titsan hujan terhadap tanih berlaku dalam keadaan pencungkilan, partikel tanih, melonggar dan merosakkan ikatan antara butiran
• Percikan boleh bertindak sebagi agen pengangkutan seperti bentuk muka bumi yang terhasil akibat hakisan percikan ialah menara tanih

Hakisan Permukaan Cerun

2. Pengaruh faktor kecerunan

• Konsep antara hakisan galur dengan hakisan larian permukaan hampir sama. Sifat hakisan larian air permukaan merujuk kpd hakisan di kawasan permukaan cerun yg lebih meluas.
• Di dalam gegalur berlaku proses hakisan permukaan b’sama-sama dgn limpahan air yang luas.
• Galur ialah satu unit alur yg paling kecil terbentuk di atas permukaan cerun dan bersifat sementara.
• Kewujudan gegalur berubah- ubah dari semasa ke semasa, contoh gegalur yg terbentuk di tepi cerun bukit yg telah di potong atau di tarah.

• Satu generalisasi yg mungkin dapat diterima umum ialah “semakin banyak hujan maka kadar hakisan larian air permukaan air semakin tinggi.
• Bagi air larian jenis tepu dan aliran intra kuantiti, air yg bnyak tidak semestinya menambahkan kuasa hakisan, sebaliknya kuasa hakisan semakin berkurang.
• Faktor bentuk hujan mengikut masa pula merujuk kepada hujan lebat dalam jangka masa singkat dan hujan perlahan dalam jangka yang lama.
• Hujan perlahan m’hasilkan kadar hakisan larian air permukaan yg lemah, manakala kadar hakisan yang dihasilkan hujan lebat pula adalah tinggi.

Proses penghausan yang berlaku di permukaan bumi akibat daripada tindakan agen – agen yang bergerak (air mengalir, angina dan ombak )

Terjadi kerana wujud tenaga kinetik dan geseran semasa agen-agen hakisan bergerak meneruni permukaan bumi

• Faktor cerun melibatkan dua elemen, iaitu cerun curam, dan cerun landai.
• Untuk cerun curam, semakin curam sudut cerun maka halaju larian air permukaan semakin tinggi dan pada masa yg sama kadar hakisan semakin giat.
• Bentuk cerun juga mempengaruhi kadar hakisan. Mengikut R.E Horton, cerun cekung biasanya mengalami kadar hakisan yg kuat berbanding dgn cerun cembung.
• Hal ini demikian kerana, sudut tuju larian air permukaan bagi cerun cekung lebih tepat berbanding dengn cerun cembung.

PERBEZAAN KONSEP HAKISAN

Agen-agen hakisan menentukan jenis proses hakisan di permukaan bumi. Iaitu

Hakisan air, angin, salji, glasier dan manusia

Hakisan Geologi

Hakisan Tanih

• Proses yang berlaku dalam keadaan semula jadi ( persekitaran yang belum di ganggu oleh manusia )
• Berlaku secara perlahan – lahan dan mengambil masa yang lama serta melibatkan keseluruhan permukaan bumi .

• Hakisan yang berpunca daripada manusia yang mengganggu keadaan semulajadi alam sekitar
• Berlaku di permukaan tanih apabila muka bumi terdedah kepada aktiviti manusia