Period of Active Revolution

Period of Active Revolution

Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog

Andres Bonifacio

Spanish Period

Itong Katagalugan, na pinamamahalaan nang unang panahon ng ating tunay na mga kababayan niyaong hindi pa tumutulong sa mga lupaing ito ang mga Kastila, ay nabubuhay sa lubos na kasaganaan, at kaginhawaaan. Kasundo niya ang mga kapit-bayan at lalung-lalo na ang mga taga-Japon, sila’y kabilihan at kapalitan ng mga kalakal, malabis ang pagyabong ng lahat ng pinagkakakitaan, kaya’t dahil dito’y mayaman ang kaasalan ng lahat, bata’t matanda at sampung mga babae ay marunong bumasa at sumulat ng talagang pagsulat nating mga Tagalog. Dumating ang mga Kastila at dumulog na nakipagkaibigan. Sa mabuti nilang hikayat na diumano, tayo’y aakayin sa lalong kagalingan at lalong imumulat ang ating kaisipan, ang nasabing nagsisipamahala ay nangyaring nalamuyot sa tamis ng kanilang dila sa paghibo. Gayon man sila’y ipinailalim sa talagang kaugaliang pinagkayarian sa pamamagitan ng isang panunumpa na kumuha ng kaunting dugo sa kani-kanilang mga ugat, at yao’y inihalo’t ininom nila kapwa tanda ng tunay at lubos na pagtatapat na di magtataksil sa pinagkayarian. Ito’y siyang tinatawag na “Pacto de Sangre” ng haring Sikatuna at ni Legaspi na pinakakatawanan ng hari sa Espana.

Buhat nang ito’y mangyari ay bumubilang na ngayon sa tatlong daang taon mahigit na ang lahi ni Legaspi ay ating binubuhay sa lubos na kasaganaan, ating pinagtatamasa at binubusog, kahit abutin natin ang kasalatan at kadayukdukan; iginugugol natin ang yaman, dugo at sampu ng tunay na mga kababayan na aayaw pumayag na sa kanila’y pasakop, at gayon din naman nakipagbaka tayo sa mga Insik at taga-Holandang nagbalang umagaw sa kanila nitong Katagalugan.

Ngayon sa lahat ng ito’y ano ang sa mga ginawa nating paggugugol ang nakikitang kaginhawahang ibinigay sa ating Bayan? Ano ang nakikita nating pagtupad sa kanilang kapangakuan na siyang naging dahil ng ating paggugugol! Wala kudi pawang kataksilan ang ganti sa ating mga pagpapala at mga pagtupad sa kanilang ipinangakong tayo’y lalong gigisingin sa kagalingan ay bagkus tayong binulag, inihawa tayo sa kanilang hamak na asal, pinilt na sinira ang mahal at magandang ugali ng ating Bayan; iminulat tayo sa isang maling pagsampalataya at isinadlak sa lubak ng kasamaan ang kapurihan ng ating Bayan; at kung tayo’y mangahas humingi ng kahit gabahid na lingap, ang nagiging kasagutan ay ang tayo’y itapon at ilayo sa piling ng ating minamahal ng anak, aswa at matandang magulang. Ang bawat isang himutok na pumulas sa ating dibdib ay itinuturing na isang malaking pagkakasala at karakarakang nilalapatan ng sa hayop na kabangisan.

Ngayon wala nang maituturing na kapanatagan sa ating pamamayan; ngayon lagi nang gingambala ang ating katahimikan ng umaalingawngaw na daing at pananambitan, buntong-hininga at hinagpis ng makapal na ulila, bao’t mga magulang ng mga kababayang ipinanganyaya ng mga manlulupig na Kastila; ngayon tayo’y nalulunod na sa nagbabahang luha ng Ina sa nakitil na buhay ng anak, sa pananangis ng sanggol na pinangulila ng kalupitan na ang bawat patak ay katulad ng isang kumukulong tinga, na sumasalang sa mahapding sugat ng ating pusong nagdaramdam; ngayon lalo’t lalo tayong nabibiliran ng tanikalang nakalalait sa bawat lalaking may iniingatang kapurihan. Ano ang nararapat nating gawin? Ang araw ng katuwiran na sumisikat sa Silanganan, ay malinaw na itinuturo sa ating mga matang malaong nabulagan, ang landas na dapat nating tunguhin, ang liwanag niya’y tanaw sa ting mga mata, ang kukong nag-akma ng kamatayang alay sa atin ng mga ganid na asal. Itinuturo ng katuwiran, na wala tayong iba pang maaantay kundi lalo’t lalong kaalipinan. Itinuturo ng katuwiran, lalo’t lalong kaalipustaan at lalo’t lalong kaalipinan. Itinuturo ng katuwiran, na huwag nating sayangin ang panahon sa pag-asa sa ipinangakong kaginhawahan na hindi darating at hindi mangyayari. Itinuturo ng katuwiran ang tayo’y umasa sa ating at huwag antayin sa iba ang ating kabuhayan. Itinuturo na katuwiran ang tayo’y magkaisang-loob, magkaisang isip at akala at nang tayo’y magkaisa na maihanap ng lunas ang naghaharing kasamaan sa ating Bayan.

Panahon na ngayong dapat na lumitaw ang liwanag ng katotohanan; panahon nang dapat nating ipakilala n tayo’y may sariling pagdaramdam, may puri, may hiya at pagdadamayan. Ngayon panahon nang dapat simulan ang pagsisiwalat ng mga mahal at dakilang ani na magwawasak sa masinsing tabing na bumubulag sa ating kaisipan; panahon na ngayong dapat makilala ng mga Tagalog ang pinagbuhatan ng kanilang mga kahirapan. Araw na itong dapat kilalanin na sa bawat isang hakbang natin y tumutuntong tayo at nabibingit sa malalim na hukay ng kamatayan na sa ati’y inuumang ng mga kaaway.

Kaya, O mga kababayan, ating idila ang bulag na kaisipan at kusang igugol sa kagalingan ang atin glakas sa tunay at lubos na pag-asa na magtagumpay sa nilalayong kaginhawahan ng bayan tinubuan.

Katungkulang Gagawin Ng Mga Anak Ng Bayan

‘Decalogo’ na sinulat ni Andres Bonifacio

Ang ‘10 Kautusan’ Ng Katipunan

Ang mga nasa, isinalin mula sa wikang Castila ni Hermenegildo Cruz, Noviembre 1922

I. Ibigin mo ang Diyos ng buong puso.

II. Pakatandaang lagi na ang tunay na pag-ibig sa Diyos ay siya ring pag-ibig sa Tinubuan, at iyan din ang pag-ibig sa kapwa.

III. Itanim sa iyong puso na, ang tunay na kahalagahan ng puri’t kaginhawahan ay ang ikaw’y mamatay dahil sa ikaliligtas ng

Inang-Bayan.

IV. Lahat ng iyong mabuting hangad ay magwawagi kapag ikaw’y may hinahon, tiyaga, katwiran at pag-asa sa iyong inaasal at ginagawa.

V. Pag-ingatan mo, kapara ng pag-iingat sa sariling puri, ang mga pasya at adhikain ng KKK.

VI. Katungkulan ng lahat na ang nabibingit sa malaking kapahamakan sa pagtupad ng kanyang tungkulin ay iligtas,sukdulang ikapariwara ng sariling buhay at kayamanan.

VII. Ang kaugalian natin sa ating sarili at sa pagtupad ng ating tungkulin ay siyang kukunan ng halimbawa ng ating kapwa.

VIII. Bahaginan mo ng iyong makakayanan ang sino mang mahirap at kapus-palad.

IX. Ang sipag sa paggawa na iyong ikabubuhay ay siyang tunay na sanhi ng pag-ibig, pagmamahal sa sarili, sa iyong asawa’t mga anak, sa iyong kapatid at mga kababayan.

X. Parusahan ang sinumang masamang tao’t taksil, atpurihin ang mabubuting gawa. Dapat mong paniwalaan na ang tinutungo ng KKK ay mga biyaya ng Diyos; na ano pa’t ang mga ninasa ng Inang-Bayan, ay mga nasahin din ngDiyos.

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa

ni Andres Bonifacio

Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya

sa pagka-dalisay at pagka-dakila

gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa?

Alin pag-ibig pa? Wala na nga, wala.

Ulit-ulitin mang basahin ng isip

at isa-isahing talastasing pilit

ang salita’t buhay na limbag at titik

ng isang katauhan ito’y namamasid.

Banal na pag-ibig pag ikaw ang nukal

sa tapat na puso ng sino’t alinman,

imbit taong gubat, maralita’t mangmang

nagiging dakila at iginagalang.

Pagpuring lubos ang nagiging hangad

sa bayan ng taong may dangal na ingat,

umawit, tumula, kumatha’t sumulat,

kalakhan din nila’y isinisiwalat.

Walang mahalagang hindi inihandog

ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop,

dugo, yaman, dunong, tiisa’t pagod,

buhay ma’y abuting magkalagot-lagot.

Bakit? Ano itong sakdal nang laki

na hinahandugan ng buong pag kasi

na sa lalong mahal kapangyayari

at ginugugulan ng buhay na iwi.

Ay! Ito’y ang Inang Bayang tinubuan,

siya’y ina’t tangi na kinamulatan

ng kawili-wiling liwanag ng araw

na nagbibigay init sa lunong katawan.x

Sa kanya’y utang ang unang pagtanggol

ng simoy ng hanging nagbigay lunas,

sa inis na puso na sisinghap-singhap,

sa balong malalim ng siphayo’t hirap.

Kalakip din nito’y pag-ibig sa Bayan

ang lahat ng lalong sa gunita’y mahal

mula sa masaya’t gasong kasanggulan.

hanggang sa katawan ay mapasa-libingan.

Ang na nga kapanahon ng aliw,

ang inaasahang araw na darating

ng pagka-timawa ng mga alipin,

liban pa ba sa bayan tatanghalin?

At ang balang kahoy at ang balang sanga

na parang niya’t gubat na kaaya-aya

sukat ang makita’t sasa-ala-ala

ang ina’t ang giliw lampas sa saya.

Tubig niyang malinaw sa anak’y bulog

bukal sa batisang nagkalat sa bundok

malambot na huni ng matuling agos

na nakaa-aliw sa pusong may lungkot.

Sa kaba ng abang mawalay sa Bayan!

gunita ma’y laging sakbibi ng lumbay

walang ala-ala’t inaasam-asam

kundi ang makita’ng lupang tinubuan.

Pati na’ng magdusa’t sampung kamatayan

waring masarap kung dahil sa Bayan

at lalong maghirap, O! himalang bagay,

lalong pag-irog pa ang sa kanya’y alay.

Kung ang bayang ito’y nasa panganib

at siya ay dapat na ipagtangkilik

ang anak, asawa, magulang, kapatid

isang tawag niya’y tatalikdang pilit.

Datapwa kung bayan ng ka-Tagalogan

ay nilalapastangan at niyuyurakan

katwiran, puri niya’t kamahalan

ng sama ng lilong ibang bayan.

Di gaano kaya ang paghinagpis

ng pusong Tagalog sa puring nalait

at aling kaluoban na lalong tahimik

ang di pupukawin sa paghihimagsik?

Saan magbubuhat ang paghihinay

sa paghihiganti’t gumugol ng buhay

kung wala ring ibang kasasadlakan

kundi ang lugami sa ka-alipinan?

Kung ang pagka-baon niya’t pagka-busabos

sa lusak ng daya’t tunay na pag-ayop

supil ng pang-hampas tanikalang gapos

at luha na lamang ang pinaa-agos

Sa kanyang anyo’y sino ang tutunghay

na di-aakayin sa gawang magdamdam

pusong naglilipak sa pagka-sukaban

na hindi gumagalang dugo at buhay.

Mangyari kayang ito’y masulyap

ng mga Tagalog at hindi lumingap

sa naghihingalong Inang nasa yapak

ng kasuklam-suklam na Castilang hamak.

Nasaan ang dangal ng mga Tagalog,

nasaan ang dugong dapat na ibuhos?

bayan ay inaapi, bakit di kumikilos?

at natitilihang ito’y mapanuod.

Hayo na nga kayo, kayong ngang buhay

sa pag-asang lubos na kaginhawahan

at walang tinamo kundi kapaitan,

kaya nga’t ibigin ang naaabang bayan.

Kayong antayan na sa kapapasakit

ng dakilang hangad sa batis ng dibdib

muling pabalungit tunay na pag-ibig

kusang ibulalas sa bayang piniit.

Kayong nalagasan ng bunga’t bulaklak

kahoy niyaring buhay na nilant sukat

ng bala-balakit makapal na hirap

muling manariwa’t sa baya’y lumiyag.

Kayong mga pusong kusang (pugal)

ng dagat at bagsik ng ganid na asal,

ngayon magbangon’t baya’y itanghal

agawin sa kuko ng mga sukaban.

Kayong mga dukhang walang tanging (lasap)

kundi ang mabuhay sa dalita’t hirap,

ampunin ang bayan kung nasa ay lunas

sapagkat ang ginhawa niya ay sa lahat.

Ipaghandog-handog ang buong pag-ibig

hanggang sa mga dugo’y ubusang itigis

kung sa pagtatanggol, buhay ay (mailit)

ito’y kapalaran at tunay na langit

HULING PAALAM NI DR. JOSE RIZAL

ni Andres Bonifacio

12 pantig bawat taludtod

Ito ang pagkasalin ni Andres Bonifacio sa sariling wika ng tulang Ultimo Adios ni Dr. Rizal na nasulat sa wikang Kastila

1

Pinipintuho kong Bayan ay paalam

lupang iniirog ng sikat ng araw,

mutyang mahalaga sa dagat Silangan

kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw.

2

Masayang sa iyo'y aking idudulot

ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;

maging maringal man at labis alindog

sa kagalingan mo ay akin ding handog.

3

Sa pakikidigma at pamimiyapis

ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip;

walang agam-agam, maluwag sa dibdib,

matamis sa puso at di ikahapis.

4

Saanman mautas ay di kailangan,

sipres o laurel, liryo ma'y putungan,

pakikipaghamok at ang bibitayan

yaon ay gayundin kung hiling ng Bayan.

5

Ako'y mamamatay ngayong namamalas

na sa silanganan ay namamanaag

yaong maligayang araw na sisikat

sa likod ng luksang nagtabing na ulap.

6

Ang kulay na pula kung kinakaylangan

na maititina sa iyong liwayway,

dugo ko'y isabog at siyang ikinang

ng kislap ng iyong maningning na ilaw.

7

Ang aking adhika sapol magkaisip

nang kasalukuyang bata pang maliit

ay ang tanghalin ka at minsang masilip

sa dagat Silangan hiyas na marikit.

8

Natuyo ang luhang sa mata'y nunukal,

taas na ang noo't walang kapootan,

walang bakas kunot ng kapighatian

gabahid mang dungis niyang kahihiyan.

9

Sa kabuhayan ko ang laging gunita

maningas na aking ninanasa-nasa

ay guminhawa ka ang hiyaw ng diwa

paghingang pananaw ngayong bigla-bigla.

10

Ikaw'y guminhawa laking kagandahang

ako ay malugmok at ikaw'y matanghal,

hininga'y malagot, mabuhay ka lamang,

bangkay ko'y masilong sa 'yong kalangitan.

11

Kung sa libingan ko'y tumubong mamalas

sa malagong damo mahinhing bulaklak,

sa mga labi mo'y mangyaring ilapat,

sa kaluluwa ko halik ay igawad.

12

At sa aking noo nawa'y iparamdam

sa lamig ng lupa ng aking libingan

ang init ng iyong paghingang dalisay

at simpy ng iyong paggiliw na tunay.

13

Bayaang ang buwan sa aki'y ititig

ang liwanag niyang lamlam at tahimik,

liwayway bayaang sa aki'y ihatid

magalaw na sinag at hanging hagibis.

14

Kung saka-sakaling bumabang humantong

sa krus ko'y dumapo kahit isang ibon,

doon ay bayaang humuning hinahon

at dalitin niya payapang panahon.

15

Bayaan ang ningas ng sikat ng araw

ula'y pasingawin noong kainitan,

magbalik sa langit nang buong dalisay

kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.

16

Bayaang sinuman sa katotong giliw

tangisan maagang sa buhay pagkitil;

kung tungkol sa akin ay may manalangin

idalangin Bayan yaring pagkahimbing.

17

Idalanging lahat yaong nangamatay,

nangagtiis hirap na walang kapantay,

mga ina naming walang kapalaran

na inihihibik ay kapighatian.

18

Ang mga nabao't pinapangulila,

ang mga bilanggong nagsisipagdusa,

dalanginin namang kanilang makita

ang kalayaang mong ikagiginhawa.

19

At kung sa madilim na gabing mapanglaw

ay lumaganap na doon sa libinga't

tanging mga patay ang nangaglalamay,

huwag bagabagin ang katahimikan.

20

Ang kanyang hiwaga'y huwag gambalain

kaipala'y dinig doon ang taginting,

tunog ng gitara't salteryo'y magsaliw,

ako, Bayan, yao't kita'y aawitin.

21

Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat

at wala nang kurus at batong mabakas,

bayaang linangin ng taong masipag,

lupa'y asarulin at kanyang ikalat.

22

Ang mga buto ko ay bago matunaw

mauwi sa wala at kusang maparam,

alabok ng iyong latak ay bayaang

siya ang bahalang doo'y makipisan.

23

Kung magkagayon na'y aalintanahin

na ako sa limot iyong ihabilin

pagkat himpapawid at ang panganorin,

mga lansangan mo'y aking lilibutin.

24

Matining na tunog ako sa dinig mo,

ilaw, mga kulay, masamyong pabango,

ang ugong at awit, paghibik sa iyo,

pag-asang dalisay ng pananalig ko.

25

Bayang iniirog, sakit nyaring hirap,

Katagalugan kong pinakaliliyag,

dinggin mo ang aking pagpapahimakas;

diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat.

26

Ako'y patutungo sa walang busabos,

walang umiinis at berdugong hayop;

Pananalig doo'y di nakasasalot,

si Bathala lamang doo'y haring lubos.

27

Paalam, magulang at mga kapatid,

kapilas ng aking kaluluwa't dibdib,

mga kaibigan bata pang maliit,

sa aking tahanang di na masisilip.

28

Pagpasalamatan at napahinga rin,

pa'lam estrangherang kasuyo ko't aliw,

paalam sa inyo, mga ginigiliw,

mamatay ay siyang pagkakagupiling.

The End

Newspaper during The Revolution

In the effort of the revolutionists to spread to the world their longings for their country, many newspapers were put up during the revolutionary period. They were:

• Heraldo De La Revolucion
• La Independencia
• La Republica Pilipina
• La Libertad

Jose Palma

- He become popular because of his Himno Nacional Filipino ( The Philippine National Anthem) which was set to music by Julian Felipe.

- He joined the revolution against the Americans together with Gregorio del Pilar, the youngest Filipino general who died during the revolution.

Aside from the National Anthem, here are his other works:

1. MELANCOLICAS (Melancholies) A collection of his poems

2. DE MI JARDIN ( In my Garden): A poem expressings one's longings for his sweetheart.

Reporters:

• Paul Bryan Maniling
• Phope Lansang
• Patrick Borbon

Apolinario Mabini

- Known in literature ad history as the Sublime Paralytic and the Brains of the Revolution

- Because he was born of a poor family he had to work in order to study. He become known at Letran and UST because of his sharp memory and the simple clothes he use to wear

- Become the right hand of Emilio Aguinaldo.

- His contributions to literature were writings on government, society, philosophy and politics.

Here are some of his works:

1. EL VERDADERO DECALOGO ( The true decalogue or Ten Commandments): This was his masterpiece and his aim here was to propagate the spirit of nationalism

2. EL DESARROLLO Y CAIDA DE LA REPUBLICA FILIPINA (The rise and Fall of the Philippine Republic)

3. SA BAYANG PILIPINO (To the Filipino Nation)

4. Pahayag (News)

EMILIO JACINTO

was a intelligent assistant of Andres Bonifacio in the establishment of the Katipunan. He is called the Brains of the Katipunan. He edited Kalayaan (freedom) a Katipunan newspaper. Bonifacio withdrew his writing of the Kartilya in deference to Jacinto's work as secretary of the Katipunan. His Kartilya was the one followed by the members of the Organization. Here are few of his writings:

1. Kartilya the Katipunan (A primer book on the Katipunan)

2. Liwanag at Dilim (Light and Darkness). A collection of essays on the different subjects like freedom, work, faith, government, love of country

3. A MI MADRE (To My Mother) A touching ode to his mother

4. A LA PATRIA (To my Country): His masterpiece.

Andres Bonifacio

Who is Andres Bonicafio?

Andres Bonifacio

• Best known as the Father of Filipino Democracy
• Father of the Katipunan he led in establishing the KATAAS-TAASAN, KAGALANG-GALANGAN KATIPUNAN NG MGA ANAK NG BAYAN (KKK)
• He was a voracious reader and among those he loved to read which aroused his revolutionary spirit were the NOLI and the FILI of Rizal.
• He established the Katipunan which triggered the spirit of freedom especially when Rizal was banished to Dapitan, Mindanao.
• Better known as the Great Revolutionary

He is also a writer who wrote things which paved the way for the revolution and which also become part of our literature. Among his works were:

• Ang dapat mabatid ng mga tagalog
• Katungkulang gagawin ng mga anak ng bayan
• Pag-ibig sa tinubuang lupa
• Huling paalam

KKK (Kataas-taasan, kagalang-galanagan Katipunan ng mga anak ng bayan)

• The Tagalog word "katipunan," literally meaning 'association', comes from the root word "tipon," a Tagalog word meaning "gather together" or "society."
• KKK was a Philippine revolutionary society founded by anti-Spanish Filipinos in Manila in 1892,
• The society was initiated by Filipino patriots Andrés Bonifacio, Teodoro Plata, Ladislao Diwa, and others on the night of July 7, when Filipino writer José Rizal was to be banished to Dapitan.

La Liga Filipina

Jose Rizal returned to the Philippines and proposed the establishment of a civic organization called “La Liga Filipina.” On July 3, 1892, the following were elected as its officers:

Ambrosio Salvador, president:

Agustin dela Rosa, fiscal;

Bonifacio Arevalo, treasurer; and Deodato Arellano, secretary.

Rizal functioned as its adviser.

The objectives of the propagandists were to seek reforms and changes like the following:

▪ Recognition of the Philippines as a province of Spain

▪ Equal status for both Filipinos and Spaniards

▪ Philippine representation in the Spanish Cortes

▪ Secularization of Philippine parishes

▪ Recognition of human rights

La Liga Filipina aimed to:

▪ Unite the whole country

▪ Protect and assist all members

▪ Fight violence and injustice

▪ Support education

▪ Study and implement reforms

Historical Background

La Liga Filipina had no intention of rising up in arms against the government; but the Spanish officials still felt threatened.

La Liga Filipina's membership was active in the beginning; but later, they began to drift apart.

La Soladaridad (Newspaper)

- The Filipinos did not get the reforms demanded by the propagandists.

- The government turned deaf ears to these petitions

- The church and government become more oppressive to the Filipinos.

- The good intention of Spain were reversed by the friars who were lording it over in the Philippines

- Because of this, not a few of the FIlipinos affiliated with the La Liga Filipina