СПБ 7-лекция

Сот өндірісі шеңберіндегі бағалау мүліктік даулар тәжірибесінде жиі кездеседі. Төрелік, азаматтық және қылмыстық процестегі бағалаушының мәртебесі туралы мәселе кәсіби ортада, бағалаушылар, заңгерлер және мемлекеттік сот сарапшылары арасында көптеген пікірталастар туғызады. Сондықтан әр түрлі активтердің, мүліктік құқықтардың құнын анықтауға байланысты сот сараптамаларын жүргізу ерекшеліктері өте өзекті.

Сот сараптамасы, Қазақстанның дәстүрлі бағалау қызметіне қарағанда, 70 жылдан астам уақыт бойы жұмыс істеп келеді, революцияға дейінгі уақытта басталған және регламенттелген, мүлдем дербес мамандық болып табылады. Бірақ, активтердің құнын бағалау мәселелері көбінесе даудың мәні болып табылатындықтан, бағалаушы осы топыраққа қадам басып, бірінші кезекте "Қазақстан Республикасындағы сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 20 қаңтардағы № 240-IV Заңын, АІЖК-ні, АӨК-ні немесе ҚІЖК-ні (сарапшы қандай процесте әрекет ететініне байланысты) қатаң сақтауға және ұстануға, сондай-ақ бағалаушы бағалау туралы есептерді орындау кезінде әдетте қолданатын тәсілдер мен әдістерді қатаң және абайлап қолдануға тиіс.

Сонымен, сараптама нәтижесінің форматы тек сарапшылардың қорытындысы болып табылады

• (сараптамалық қорытынды емес,
• бағалау туралы қорытынды емес,
• сараптама жүргізу туралы қорытынды емес, мамандардың қорытындысы емес – сарапшылардың қорытындысынан басқа).

Сараптама нәтижесі-құжат сарапшылардың жазылуынан басталады.

Бұдан кейін үш үлкен бөлім бар, оларды ауыстыруға, шатастыруға, араластыруға немесе түсіндіруге, синонимдермен алмастыруға немесе басқаша өзгертуге болмайды.

• 1. Кіріспе (немесе кіріспе бөлім)
• 2. Зерттеу бөлімі
• 3. Қорытындылар

• Сарапшылардың жазылымында әрдайым өзгермейтін мәтін болады:
• Маған (бізге) (сараптама тағайындау туралы сот ұйғарымында белгіленген сарапшылардың т.а. ә.) ҚР АІЖК 92-бабына сәйкес сарапшының құқықтары мен міндеттері түсіндірілді. ҚР ҚІЖК 352-бабы бойынша көрінеу жалған қорытынды бергені үшін жауапкершілік туралы ескертілді.
• Сарапшылардың қол қою күні

Сарапшылардың жазылымын бере отырып, бағалаушы (сот шешім шығарғаннан кейін ол сарапшы болады, содан кейін бағалаушы сарапшы деп аталады) бағалаудың әдеттегі кезеңдерінен түбегейлі ерекшеленетін барлық процедуралық процедураларды, оның құқықтары мен міндеттерін түсінеді және жауап береді.

Әрі қарай сарапшылардың тікелей қорытындысы басталады

Қорытындының басында міндетті түрде көрсетіледі:

Сараптама басталды: сараптаманың басталу күні мен уақыты.

Сараптама аяқталды: сараптаманың аяқталу күні мен уақыты.

Сарапшы тарапынан біржақты тәртіппен сот ұйғарымында көрсетілген күннен кешіктірмей сараптама тапсыруға жол берілмейтінін атап өткен жөн. Бұл елеулі процедуралық салдарға әкеледі.

Сараптама жүргізу барысында сарапшының мерзімді кейінге қалдыруға бірқатар мүмкіндіктері бар. Бұл, ең алдымен, құжаттарды (немесе қосымша құжаттарды) ұсыну туралы өтінішті сотқа жолдау.

Сараптама жүргізу кезеңі көрсетілгеннен кейін сарапшы кіріспе бөлігінде мыналарды хабарлайды:

• 1. Білімі, диплом бойынша мамандығы, сараптама мамандығы, ғылыми дәрежесі немесе ғылыми атағы, сараптама мамандығы бойынша жұмыс өтілі көрсетіле отырып, сараптама жүргізуге қатысқан сарапшының біліктілігі туралы ақпарат.
• 2. Істің қысқаша мән - жайлары (іс материалдарында, соттың ұйғарымында, сондай-ақ анықтаушының редакциясында-төрелік, қылмыстық немесе азаматтық процесс шеңберінде сарапшының сараптама жүргізуіне қарай жазылған).
• 3. Іс парақтарының санын көрсете отырып, сараптама жүргізу үшін ұсынылған материалдардың тізбесі.
• 4. Оқиға болған жерді қарау хаттамалары, ораманың толық сипаттамасы бар заттай дәлелдемелер (егер ұсынылса), орамдағы жазбалар, қалай мөрленген және т. б.

• 5. Сондай - ақ, сарапшы жіберген қосымша материалдарды ұсыну туралы өтініштер (сұралған құжаттардың толық тізімі келтірілген) және соттың жауабы-сарапшының өтініші бойынша не және бәрі берілген бе. Сондай-ақ, сарапшыға бағаланатын объектіні тексеруге мүмкіндік берілгені немесе берілмегені көрсетіледі.
• 6. Сарапшының алдына қойылған мәселелер тізбесі. Егер зерттеуге ыңғайлы болу үшін сарапшы қойылған сұрақтардың реттілігін өзгертуі қажет болса, сарапшы бұл туралы кіріспе бөлімде жазады, мысалы, "зерттеуге ыңғайлы болу үшін сарапшылар сұрақтарды келесі ретпен қарастырды: 2, 1, 3".
• 7. Пайдаланылған әдебиеттер туралы: сарапшы сараптама жүргізу кезінде пайдаланылған заңнамалық актілерді, оқу және әдістемелік әдебиеттерді көрсетеді. Сарапшы бұл әдеби көздерді Пайдаланылған әдебиет ретінде көрсете отырып, зерттеу бөлімінің мәтіні бойынша осы тізімге сәйкес келетін әдеби дереккөзге сілтеме жасауы керек екенін есте ұстауы керек.

Пайдаланылған әдебиеттер

• Закон Республики Казахстан от 30 ноября 2000 года № 109-II  Об оценочной деятельности в Республике Казахстан (с изменениями и дополнениями по состоянию на 10.12.2015 г.);
• Национальные стандарты оценки РК;
• Закон Республики Казахстан от 20 января 2010 года № 240-IV «О судебно-экспертной деятельности в Республике Казахстан»;
• Кацман В.Е. Основы оценочной деятельности: учебное пособие / В. Е. Кацман. - М. : МФПА, 2010. - 272 с. - (Университетская серия) Экземпляры: всего:1 – ХР (1);
• Грязнова А.Г. Оценка недвижимости: учебник (Гриф)//А.Г. Грязнова, М.А. Федотова - /М.: ФиС, 2010. (ЭБС, ИНФРА-М);
• Кащук И.В. Основы оценочной деятельности: учебное пособие / И.В. Кащук. – Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2010.- 141 с.