Copy of Космекендилер

Қосмекенділер немесе Амфибиялар (лат. Amphіbіa) – хордалылар типі, омыртқалылар тип тармағының бір класы.

Қосмекенділердің көптеген типтерінің өмір сүруі суға тікелей байланыста болады. Олар бұрынғы девонда балықтардан ажырап кетіп, жердегі аңдармен балықтардың арасындағы хайуанаттардың ішіне айналып кеткен. Осы уақыттағы қосмекенділер денелерінің көлемдері 2-3 сантиметрден 1,8 метрге дейін жетеді. Терісі жұмсақ, тықыр, көптеген кілегей бездерінің сөлімен әрдайым ылғалданады және тері арқылы сан алуына ауа газдарымен су алмасу процестерін жүргізеді.

Қосмекенділердің шығу тегі

Қосмекендiлердiң сумен тығыз байланысы, сонымен қатар олардың дернәсiлдерiнiң құрылысы мен тiршiлiк етуi, бұл жануарлардың балықтан шыққандығын көрсетедi. Өлiп бiткен қосмекендiлердiң тас болып қалған қалдықтары табылған. Олардың терiсi қабыршақты болған, ал бассүйегi үлкен және саусаққанат балықтың бассүйегiне ұқсас болған.

Көне қосмекендiлер, көне саусаққанат балықтардан, шамамен 300 миллион жыл бұрын шыққан. Қосмекендiлердiң ата-тектерi, кiшкене күнмен күштi жылынатын суларда тiршiлiк еткен. Мұндай суларда оттегi аз араласқандықтан, балықтар ауа жұтуын туғызған, ал кейiннен олар өкпемен тыныс алуға көшкен. Саусаққанатты балықтардың аяқтарының қаңқалары, қосмекендiлер аяқ сүйектерiнiң орналасуына ұқсас болды. Құрғаған сулардан олардың басқа жерге жорғалауы, олардың жұп қанаттарының құрлықты аяқтардың пайда болуына алып келдi.

Қосмекенділердің даму

Орта палеозойда девонда нағыз құрлықты өсiмдiктер пайда болды; дәл осы кезеңде құрлықты омыртқасыздар, соның iшiнде жәндiктер де пайда болды. Құрлықты омыртқасыздардың пайда болуы (болашақ қосмекендiлер қорегi), омыртқалы жануарлардың құрлыққа шығуына алып келдi. Буынаяқтылар және құрлықты омыртқалылар, таскөмiр дәуiрi кезеңiнде айрықша гүлдендi. Осы кезеңнiң кiшiгiрiм көлшiктерiнiң сулы өсiмдiктерi мен жағалаудағы өсiмдiктерi өркендеуде. Осының нәтижесiнде суда оттегi азая бастады. Бұл күйде атмосфералы ауамен тыныс алуға көшкен балықтар тиiмдi жағдайда болды. Дәл осы судағы тыныс алу мүшелерiнiң шығуын анықтаған, судағы оттегiнiң жетiспеушiлiгi, омыртқалылардың құрлыққа шығуын және қазiргi амфибиялардың ата – тегiнiң шығуын дайындады. Тiршiлiк етудiң бұл кезеңiнде, қоректiң құрлықта үлкен қоры, құрлықта омыртқасыздар зияны және жаңа ортадағы бәсекелестiктiң жоқтығы болды.

ҚОСМЕНКЕНДIЛЕРДIҢ КӨБЕЮI

Көбеюi. Бақалар, қыс бойы су түбiнде ұйықтап, көктемдегi күннiң алғашқы сәулелерiнен оянып, көбеюге кiрiседi.

Аталықтары қатты құрылдайды. Жасыл бақаларда (көлдi және көлшiктi) дауыс ерекше резонаторларды – ауыз қуысынан ауамен үрленетiн және ауыз бұрышының арт жағында орналасқан желқабызды күшейтедi. Қоңыр бақаларда резонаторлар мойын терiсi астында орналасқан.

Аналықтары суда, балық уылдырығына ұқсас, уылдырық қалдырады. Аталықтар оған, құрамында сперматозоидтары бар сұйықтықты шашады. Бiрнеше уақыт өткеннен соң, әр уылдырық қабығы iсiп мөлдiр, iркiлдеген қабатқа айналады, оның iшiнен жұмыртқа көрiнiп тұрады.

ҚОСМЕКЕНДIЛЕРДIҢ МАҢЫЗЫ

Қосмекендiлер ересек кезiнде көбiнесе тiрi қорекпен қоректенедi. Олар көптеген орман және ауыл шаруашылықтарының зиянкестерiн, адам және жануарлар ауруларын қоздыратын тасымалдаушылары-насекомдарды жояды. Кейбiр қосмекендiлер, мысалы құрбақалар қараңғыда және түнгiсiн тiршiлiк еткендiктен, күндiзгi құстарға кездеспейтiн жалаңаш шырыштарды және басқа да зиянкестердi жояды. Қосмекендiлердiң өздерi көптеген омыртқалылар-балық, бауырымен жорғалаушылар, құстар, кейбiр аңдарға қорек болады. Кейбiр елдерде қосмекендiлер саны, әсiресе бақалар өлшеусiз аулау салдарынан қатты азайып кеттi. Бiздiң елде қосмекендiлердi жоюға заңды түрде тиым салынған.

Даму кезеңдерінің сатысы

Create your own layout and change colors

Өкілдері

Өкілдері