Gady

Filogeneza gadów

1. Wspólny przodek płazów i

owodniowców żył 350 mln lat

temu, w paleozoiku, w karbonie.

2. Współcześnie żyjące grupy

napisane pogrubioną czcionką.

3. Żółwie należą do anapsyd.

Przystosowania do życia na lądzie

Pierwsze kręgowce, które w pełni przystosowały się do życia na lądzie, a niektóre gatunki przystosowały się wtórnie do życia w wodzie, w tym

krokodyle.

Przystosowania:

• pierwsze owodniowce
• gruba, sucha skóra pokryta wytworami naskórka
• wykształcenie klatki piersiowej
• płuca o gąbczastej budowie
• częściowa przegroda w sercu
• połaczenie czaszki z kręgosłupem za pomocą 1 kłykcia potylicznego
• trzy powieki osłaniające oko

Pokrycie ciała

Wielowarstwowy naskórek:

• warstwa silnie rogowaciejąca
• komórki wypełnione keratyną
• liczne wytwory naskórka
• nieprzepuszczalne dla gazów i wody

Wytwory naskórka

ŁUSKI PAZURY TARCZKI ROGOWE

ROGOWE LISTWY PŁYTY ROGOWE

Pokrycie ciała

WYLINKA

Skóra właściwa

• występują gruczoły zapachowe
• występują komórki barwnikowe
• brak gruczołów śluzowych
• u żółwi i krokodyli skóra właściwa wykształca płyty kostne, które dodatkowo chronią ciało

Naskórek odnawia się w procesie linienia, może

być zrzucany :

• w całości w postaci wylinki - u niektórych węży,
• płatami - u krokodyli i węży.

PŁYTY KOSTNE

Systematyka

Anapsydy

rząd: Żółwie np. żółw błotny

Diapsydy

rząd: Hatterie np. Hatteria (=Tuatara)

rząd: Krokodyle np. krokodyl różańcowy

rząd : Łuskonośne

→ Węże np. żmija zygzakowata

→ Jaszczurki np. jaszczurka zwinka

Występowanie

• Zwierzęta zmiennocieplne, ciepłolubne - nagrzewają ciało dzięki słońcu

• Zamieszkują wszystkie kontynenty oprócz Antarktydy, są ciepłolubne dlatego najwięcej gatunków żyje w strefie między zwrotnikowej.

• Gatunki żyjące w strefie umiarkowanej, w czasie chłodów hibernują.

Układ szkieletowy

Szkielet złożony z:

• czaszki,
• kręgosłupa,
• klatki piersiowej,
• szkieletu pasów
• szkieletu kończyn

Ciało zawieszone na 4 kończynach pięciopalcowych,

kończyny bardziej podsunięte pod tułów niż u płazów.

Gady wodne mają kończyny płetwiaste;

• u krokodyli występują błony pławne,
• a u żółwi morskich kończyny mają postać jednolitych płetw

Palce gadów są zwykle zakończone rogowymi pazurami.

Układ szkieletowy

Budowa kręgosłupa:

• 5 odcinków - szyjny, piersiowy, lędźwiowy,

krzyżowy, ogonowy

• dwa pierwsze kręgi - dźwigacz i obrotnik

• klatka piersiowa - dobrze rozwinięte żebra połączone mostkiem po stronie brzusznej w odcinku piersiowym, między żebrami

mięśnie poprzecznie prążkowane

(wyjątek węże - ich żebra się nie łączą)

OBROTNIK

DŹWIGACZ

Układ szkieletowy

Silnie skostniały, niewiele elementów chrzęstnych.

• kostne podniebienie po raz pierwszy
• chrząstka tylko w okolicy węchowej i słuchowej

Budowa czaszki:

• połączenie z kręgosłupem 1 kłykciem potylicznym
• kość kwadratowa - łączy się stawowo

z żuchwą

• strzemiączko w okolicy słuchowej
• żuchwa złożona z kilku części
• obecność zębów (brak u żółwi)

Układ pokarmowy

Więszość nie-ptasich gadów jest mięsożerna, tylko niektóre grupy są roślinożerne.

Budowa układu pokarmowego.

Układ pokarmowy

Obecność zębów i zębów jadowych.

Układ pokarmowy

Obecność umięśnionego języka :

• język jako narząd zmysłu,
• umożliwia łapanie owadów.

Układ oddechowy

• Budowa układu oddechowego.

• Narządem wymiany gazowej są gąbczaste płuca.

• Dlaczego nie oddychają przez skórę?

Układ oddechowy

Praca płuc aligatora

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f8/X-ray_video_of_a_female_American_alligator_%28Alligator_mississippiensis%29_while_breathing_%28dorsoventral_view%29_-_pone.0004497.s010.ogv/X-ray_video_of_a_female_American_alligator_%28Alligator_mississippiensis%29_while_breathing_%28dorsoventral_view%29_-_pone.0004497.s010.ogv.480p.vp9.webm

Układ krwionośny

• Serce trójdziałowe, przegroda niepełna, a u krokodyla pełna.

• Układ zamknięty.

Układ krwionośny

Dwa krwiobiegi :

• płucny (mały)
• obwodowy (duży).

Układ nerwowy

Mózgowie

• kresomózgowie - 2 pókule, okryte korą
• móżdzek

Rdzeń przedłużony

Układ nerwowy - narządy zmysłów

• Najlepiej rozwiniętym narządem zmysłów są oczy.

• Narządem słuchu i równowagi - ucho wewnętrzne i środkowe.

• Narządem zmysłu u węży jest język.

• Narząd węchu - receptory w jamie

nosowej.

• Narząd Jacobsona w jamie gębowej.

Układ wydalniczy

• Zanercza (nerki ostateczne) → moczowody → kloaka → pęcherz moczowy (tylko u żółwi i jaszczurek).

• Gady żyjące na lądzie wydalają mocno zagęszczony mocz półpłynnej postaci, którego głównym składnikiem jest kwas moczowy.

• Gady żyjące w wodzie rozcieńczony mocz, którego składnikiem jest amoniak i mocznik.

• Mocz może być izoosmotyczny lub hipoosmotyczny.

Układ wydalniczy

Układ rozrodczy

• Rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy,

który zaznacza się w okresie godowym.

• Samce gadów ( z wyjątkiem hatteri) mają

narząd kopulacyjny.

• Zapłodnienie wewnętrzne.

Układ rozrodczy

Wykształcenie błon płodowych:

• owodnia - tworzy środowisko wodne
• omocznia - gromadzi produkty przemiany

materii

• kosmówka - pośredniczy w wymianie

gazowej

Pęcherzyk żółtkowy - jest magazynem

substancji odżywczych

Układ rozrodczy

Większość jajorodna.

Jaja są:

• miękkie i skórzaste u węży i jaszczurek,
• twarde i wapienne u krokodyli.

Rozwój prosty, młode gady po wykluciu stają szybko samodzielne

(do wyjątków należą krokodyle - opiekują się jajami i młodymi).

Układ rozrodczy

Komórka jajowa bogate w

żółtko - telolecytalne, czyli żółtko

znajduje się na jednym z biegunów

komórki.

Bruzdkowanie częściowe tarczowe:

• podziały dotyczą tylko tarczki

zarodkowej

• nie dochodzi do brzegu tarczy,
• nie dotyczy żółtka.

Gady w Polsce

żmija zygzakowata

zaskroniec

- żmija zygzakowata

- zaskroniec

- wąż eskulap

- gniewosz plamisty

wąż eskulap

gniewosz plamisty

Gady w Polsce

jaszczurka zwinka

jaszczurka zielona

- jaszczurka zwinka

- jaszczurka zielona

- jaszczurka żyworodna

- padalec (brak odnóży)

- żółw błotny

żółw błotny

jaszczurka żyworodna

padalec

Znaczenie w przyrodzie

Stanowią pożywienie dla innych zwierząt.

Jad węży służy do m.in. produkcji surowic.

Regulują liczebność zwierząt, głównie gryzoni i owadów.

Ciekawostki

Prawie dwie trzecie węży nie jest jadowita. Tylko około 500 gatunków węży jest jadowitych, z których tylko 30-40 uważa się za szkodliwe dla ludzi. W Australii jadowite węże stanowią większość.

Rodziny węży jadowitych:

• Vipeidae
• Elapidae
• Colubridae
• Atractaspididae

Najbardziej jadowite węże świata

1. Kobra królewska - najdłuższy jadowity wąż świata (5,7 m)

2. Mamba czarna - wąż posiadający najszybciej działającą toksynę, która w przypadku nie podania surowicy, zabija w 30 min.

3. Tajpan pustynny - najbardziej jadowity wąż świata (LD50 - 0,01 mg/1kg), przy wstrzykiwaniu 110 mg neurotoksyny.

Wąż eskulapa, owinięty wokół prostego kija, stanowi symbol medycyny.

Ciekawostki o krokodylach

Determinacja płci rozwijających się w jajach młodych krokodyli zależy od temperatury otoczenia. Krokodyle nie mają chromosomów płci.

Krokodyle zaczynają się komunikować jeszcze przed wylęgnieciem się, taka wczesna komunikacja pomaga im wylęgać się jednocześnie.

Ciekawostki

Anomalie genetyczne, które wystąpiły u żółwi:

• albinizm,
• policefalia (jedno ciało, więcej niż jedna głowa),
• bliźniaki syjamskie (połączone ciało 2 organizmów).

Kameleony mają zdolność zmiany barwy:

• nie dostosowują swojej barwy do barwy otoczenia,
• ich barwa zmienia się wraz ze zmianą stanu fizycznego i emocjonalnego,
• jest formą komunikacji z innymi osobnikami,
• na kolor również wpływa natężenie światła oraz temperatura .

Ciekawostki

U niektórych gadów występuje oko ciemieniowe :

• utracone w procesie ewolucyjnym trzecie oko,
• występujące zwłaszcza u prymitywnych gadów, np. u hatterii,
• pierwotnie było w pełni wykształconym trzecim okiem położonym w otworze znajdującym się pomiędzy kośćmi ciemieniowymi.

Funkcje oka ciemieniowego pozostają niejasne :

• może być wykorzystywane do absorpcji promieni ultrafioletowych do produkcji witaminy D3,
• do określania cyklu światło-ciemność ,
• pomocy w termoregulacji.

Zadania

1. Dlaczego gady nie prowadzą wymiany gazowej przez

skórę?

2. Jakie nowe elementy pojawiły się w układzie

pokarmowym?

3. Dlaczego mimo pełnej przegrody krew natlenowana

z odtlenowaną miesza się ze sobą w sercu krokodyla?

4. Czemu służy narząd Jacobsona?

5. Jaki narząd wydalniczy posiadają gady? I co wydalają?

Źródła

https://epodreczniki.pl/a/gady---mistrzowie-przetrwania-w-suchym-srodowisku/D1C7YooNc

"Embriologia" - Z. Grodziński, Cz, Jura, H. Krzanowska, H. Szarski

"Biologia Campbella" - Reece, Urry, Cain, Wasserman, Minorsky, Jackson

"Biologia na czasie 1 , zakres rozszerzony " - Guzik, Jastrzębska, Kozik, Matuszewska, Pyłka-Gutowska, Zamachowski