1
Bu konu başlığında
Eş anlam (Anlamdaş)
- Eş seslilik (Sesteş)
- Zıt anlam ve Yakın anlam
- Somut ve Soyut Anlam
- Genel ve Özel Anlam
- Nitel ve Nicel Anlam
- Yansıma Sözcükler
Alt başlıklarını inceleyeceğiz.
Sözcükte Anlam İlişkileri
Ferhat Artan
Eş anlamlı (Anlamdaş) EŞ sesli (sesteş)
zıt anlamlı Yakın anlamlı
soyut ve somut anlam
genel ve özel anlam
nicel ve nitel anlam
Yansıma sözcükler
EŞ SESLİ
Eş Sesli (Sesteş)
Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı
olan sözcüklerdir.
Eş sesli sözcükler arasında hiçbir anlam ilişkisi
yoktur.
ÖRNEK -I
Yüz
1) Surat (çehre)
2) Sayı
3) Yüzmek (suda yüzmek)
4) Yüzmek (bir şeyin kabuğunu veya derisini yüzmek)
1- Yüzünde sivilceler vardı.
2- Sana tam yüz tane kalem verdim.
3- Yaz tatilim boyunca her sabah yüzdüm.
4- Bisikletten düşünce dirseği yüzülmüş.
ÖRNEK-II
El Çay
1) organ adı 1) bitki
2) yabancı 2) küçük akarsu
1-Elini kapıya çarpmış.
2-Ellerin memleketinde yalnız kalmış.
1- İçtiğimiz çay çok demliydi.
2- Çayın kenarında koşarken suya düştü.
ÖNEMLİ NOT
NOT:
Kar ve kâr, hala ve hâlâ gibi sözcükler eş sesli değildir. Bunların anlamları farklı olduğu gibi, yazılışları da okunuşları da ayrıdır. Oysa bir sözcüğün eş sesli olması tanımda da belirttiğimiz gibi hem yazılış hem okunuş olarak aynı olması demektir.
Eş sesli değil
Bu işteki kârımız gün geçtikçe artıyor.
Bu kış yaşadığımız şehre kar yağacak
Betonu dökmeden önce kumu iyice karmışlar.
Eş sesli
EŞ ANLAMLI
Eş Anlamlı (Anlamdaş)
Yazılışları ve okunuşları farklı, anlamları aynı
olan sözcüklerdir.
ÖRNEKLER
Kıymet-Değer İmkân-Olanak
Yoksul-Fakir Cevap - Yanıt
Acele-İvedi Misafir-Konuk
Sene-Yıl Zelzele-Deprem
Sınav-İmtihan Uçak-Tayyare
ÖNEMLİ NOT
Önemli Not
Bazen eş anlamlı sözcükler bazı cümlelerde birbirinin yerini tutmayabilir.
1- Dün kahvaltıda beyaz peynir yemedim.
Cümlesinde beyaz sözcüğü yerine ak sözcüğünü kullanamayız.
2- Ne kadar da bahtı kara bir delikanlıymış.
Cümlesinde kara sözcüğü yerine siyah sözcüğünü kullanamayız.
ZIT ANLAMLI
Zıt Anlamlı
(Karşıt Anlamlı)
Sözcükler
Birbirine bütünüyle karşıt olan durum ve kavramları ifade eden sözcüklere denir.
ÖNEMLİ NOT - II
NOT:
Bazen bir sözcüğün zıt anlamlısı cümle içerisindeki kullanımına göre değişiklik gösterebilir. Örneğin "açık" sözcüğünün bazı cümlelerde zıt anlamlısı "kapalı" sözcüğü olabilirken bazı cümlelerde ise "koyu" ya da "demli" sözcüğü olabilir.
Zıt Anlamı
Kapıyı lütfen açık tutunuz.
Kapalı
Zıt Anlamı
Koyu
Duvarların rengi epey açık.
Ben çayı hep açık içerim.
Zıt Anlamı
Demli
ÖNEMLİ NOT - I
NOT:
Bir sözcüğün olumsuzu onun karşıt anlamlısı demek değildir. Sözcüğün olumsuzu ile karşıt anlamlısı birbirinden farklı şeylerdir.
Zıt anlamlı DEĞİL
Olumsuz
Birlikte okula gelmiyoruz.
Birlikte okula geliyoruz.
Buradan hemen gidiyoruz.
Zıt Anlamlı
ÖRNEKLER
Kuru - Yaş Çalışkan - Tembel
Açık - Kapalı Siyah - Beyaz
Gitmek - Gelmek Verimli - Çorak
Düşmek - Kalkmak Aydınlık - Karanlık
Soru - Cevap Yüksek - Alçak
Yakın Anlamlı Sözcükler
YAKIN ANLAMLI
Türkçede bazı sözcükler aynı anlama gelmese bile aralarında anlam olarak yakınlık bulunabilir.
Saç-Baş Sakal-Bıyık Darılmak-Küsmek
Kul - Köle Beğenmek-Hoşlanmak
ÖZEL VE GENEL ANLAM
Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler
Genel Anlam: Ortak özellikleri bulunan kavram ya da varlıkları toplu olarak belirten sözcüklerdir.
Özel Anlam: Kavram ya da nesneleri tek ve özel olarak düşündüren sözcüklerdir.
Genel ve Özel Anlam - I
Genel ve Özel Anlam
"Çocuk" sevgiyle yetişir.
"Balık" suda yaşar.
Yukarıdaki cümlelerde tüm çocuklar ve balıklar kastedilmiş.
"Çocuk" dün akşam çok ağladı.
Bu "balık" benim için çok önemli.
Yukarıdaki cümlelerde sadece belirli bir çocuktan ve bir balıktan bahsedilmiş.
Genel ve Özel Anlam - II
Genel ve Özel Anlam
Sözcükler kapsam bakımından da genelden özele ya da özelden genele sıralanabilir.
Varlık - Canlı - Bitki - Ağaç - Çam - Fıstık Çamı
Genelden özele
Sınıftan Yükselen Sesler - Gençlik romanı - Roman - Edebiyat
Özelden genele
NİTEL VE NİCEL ANLAM
Nicel Anlamlı Sözcükler: Sayılabilen ve ölçülebilen durumları karşılayan sözcüklerdir.
Nitel Anlamlı Sözcükler: Bir kavramın veya nesnenin sayılamayan ve ölçülemeyen özelliklerini karşılayan sözcüklerdir.
Örnekler ve Notlar
Nitel Nicel
m
Ağır, büyük, uzun, geniş...
(santimetreden ölçülebilirliği hatırlayabiliriz.)
güzel, iyi, faydalı, gereksiz, şirin...
NOT: Nicel ve nitel anlamlar sözcüğün cümle içindeki kullanımına göre değişebilir.
Örneğin,
Bu çanta çok ağır. Cümlesindeki "ağır" sözcüğü nicel anlamlıyken
Çok ağır sözler söylemiş. Cümlesindeki "ağır sözcüğü nitel anlamlıdır.
SOMUT VE SOYUT ANLAM
Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler
Somut Anlamlı Sözcükler: Varlıklarını duyu organlarımızdan en az herhangi biri ile algılayabildiğimiz kavram ve olguları karşılayan sözcüklerdir.
Soyut Anlamlı Sözcükler: Beş duyudan herhangi biri ile algılayamadığımız ancak varlığını akıl yoluyla kabul ettiğimiz kavram ve durumları karşılayan sözcüklerdir.
Örnekler
SOMUT SOYUT
ASA
Kalem, atom, ısı, ses, rüzgâr, yüzmek, su, vazo...
İyilik, hüzün, aşk, ruh, rüya, sevinç, öfke mutluluk...
YANSIMA SÖZCÜKLER
Doğadaki cansız varlıkların, hayvanların, makinelerin çıkardığı seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklere yansıma denir.
İnsanlara Özgü Yansıma Sözcükler:
» Hapşu, hapşırık, hapşırmak
» Horr, horultu, horlamak
Canlı ve Cansız Varlıklara Ait Yansıma Sözcükler:
» Şırıl, şırıltı, şırıldamak » Hav, havlamak
» Hışır, hışırtı, hışırdamak »Gıdak, gıdaklamak
» Gıcır, gıcırtı, gıcırdamak »Cıvıl, Cıvıldamak
» Çatır, çatırtı, çatırdamak »Miyav, miyavlamak
Makine ve Araçlara Ait Yansıma Sözcükler:
» Pat, patlamak
» Vın, vınlamak
» Zırr, zırıltı
Örnekler ve Notlar
NOT: Yansıma sözcükler ikileme görevinde de kullanılabilir.
İçeriden tıkır tıkır sesler geliyor.
Çaydanlıktaki su fokur fokur kaynıyor.
Dikkat!!! Hayvanların çıkardığı, sesler de yansıma sözcüktür. Bu sesleri anlamlı sözcüklerle karıştırmamalıyız.
Kuşların cıvıltısı beni neşelendirir. Parkta kuşlar ötüyor.
yansıma yansıma değil