СПБ 14-лекция

Егер сот сараптамасы мемлекеттік немесе мемлекеттік емес сот-сараптама мекемесінде жүргізілсе, сарапшының немесе сарапшылар комиссиясының қолдары осы мекеменің мөрімен куәландырылады. Жеке сарапшының қолы сот сараптамасын тағайындаған адамның немесе органның қалауы бойынша да куәландырылуы мүмкін.

Бұдан әрі сараптамаға келіп түскен материалдар, оларды жеткізу тәсілі, сарапшының рұқсатына шығарылған мәселелер санамаланады. Сарапшы өз бастамасы бойынша шешетін мәселелер де қорытындының кіріспе бөлігінде келтіріледі. Егер сараптама комиссиялық, кешенді, қосымша немесе қайталама болса, бұл қорытындының кіріспе бөлігінде көрсетіледі, онда алдыңғы сараптамалар қашан және кім жүргізгені, сарапшылар қандай қорытындыға келгені және қайталама немесе қосымша сараптаманы тағайындау негіздері жазылады.

Сарапшының рұқсатына шығарылатын мәселелер кіріспе бөлігінде олардың тұжырымын қандай да бір өзгертпестен келтіріледі. Егер сарапшы олардың кейбіреулері (ішінара немесе толығымен) өзінің арнайы білімінен асып кетеді деп санаса немесе осы сұрақтарға жауап беру үшін арнайы білім қажет болмаса, ол мұны қорытындыда атап өтеді

Қорытындының зерттеу бөлімінде әдетте егжей-тегжейлі сипатталған:

• сараптамаға ұсынылған объектілердің орам түрі, оның тұтастығы, деректемелері;
• осы объектілердің және салыстырмалы үлгілердің жай-күйі;
• оның әдістемесін, белгілі бір әдістерді қолдану шарттарын сипаттайтын кезеңдер бойынша зерттеу процесі.

Зерттеу негізінде анықталған белгілерге ғылыми түсінік беріледі және бұл сипаттама логикалық тұрғыдан негізделіп, түпкілікті қорытындыға келуі керек.

Қорытындының соңғы бөлігінде қорытындылар жазылады, яғни сараптаманың шешілуіне қойылған сұрақтарға жауаптар беріледі

Қандай да бір мәселені шешу мүмкін болмаған кезде сарапшы қорытындының зерттеу бөлігінде бас тарту себептерін көрсетуге тиіс. Сұрақтар қойылмаған және сарапшы сараптамалық бастама шеңберінде келтіретін мән-жайлар туралы қорытындылар қорытындының соңында жазылады.

Сараптамалық қорытындылар сенімділік бойынша категориялық және ықтимал (болжамды) болып бөлінеді.

Категориялық қорытынды - бұл оның өмір сүру жағдайларына қарамастан, факт туралы сенімді қорытынды, мысалы, өсиеттегі қолтаңбаны Н. категориялық теріс, мысалы, жүргізушінің жаяу жүргіншіні қағып кетуіне жол бермеу үшін техникалық мүмкіндігі жоқ деген қорытынды болуы мүмкін.

1. Сарапшы өзіне қойылған міндеттерді шешуде Құзыретті ме және ол өз құзыретінен тыс шықпады ма? Жеке сарапшы сараптама жүргізген кезде оны таңдауды сот жүзеге асырады және сот сарапшысының құзыреті туралы мәселе ол тағайындалған кезде шешіледі. Рас, бұл жағдайда сараптама тағайындау кезінде күмән туғызбаған сарапшының құзыреттілігі қорытындымен танысқан кезде оларды тудыруы мүмкін. Жоғарыда біз жеке сарапшылардың құзыреттілік деңгейін анықтау қиынырақ екенін атап өттік. Сарапшының "Сот сараптамасы" мамандығы бойынша жоғары білімі және "сот сарапшысы" біліктілігі немесе қандай да бір түрдегі сараптама жүргізу құқығына ведомстволық біліктілік куәлігі болған кезде жағдай жеңілдейді. Сараптаманы сот-сараптама мекемесінде жүргізген кезде сарапшыны таңдауды мекеме басшысы жүзеге асырады, сондықтан қорытындыны бағалау кезінде сарапшының құзыреттілігіне көз жеткізу қажет.

2. Процестік заңда санамаланған негіздер бойынша қарсылық білдірілуге жататын адам сараптама жүргізбеді ме?

3. Сараптама тағайындау және жүргізу кезінде процеске қатысушылардың құқықтары сақталды ма?

4. Салыстырмалы зерттеу үшін үлгілерді алу және тиісті хаттамада белгілеу кезінде процестік тәртіп бұзылған жоқ па?

5. Сарапшының қорытындысының процедуралық нысаны сақталған ба және оған қажетті барлық мәліметтер бар ма?

2. Заттай дәлелдемелер мен үлгілердің түпнұсқалығы, олардың зерттеулер жүргізу үшін жарамдылығы және қорытынды беру үшін жеткіліктілігі бағалануға жататын кезде зерттелген заттай дәлелдемелер мен үлгілердің түпнұсқалығы мен жеткіліктілігін тексеру. Зерттеу үшін үлгілердің жарамдылығы мен жеткіліктілігі сараптамалық зерттеудің пайдаланылатын әдістері тұрғысынан айқындалады. Біз бұл позицияны мысал арқылы көрсетеміз.

Даулы әке болу туралы іс бойынша стерильді дәке сулықтарға генетикалық сараптама жүргізу үшін баланың, ананың және болжамды әкенің 1 мл сұйық қаны жағылды. Содан кейін үлгілер ауада кептіріліп, жауапты тұлғалардың қолдарымен, мөрлердің бедерлерімен бекітілген және түсіндірме жазбалармен жабдықталған қағаз конверттерге салынып, сараптамаға жіберілді. Үлгілерді мұндай алу олардың түпнұсқалығына күмән туғызбайды, ал зерттеу әдістемесі тұрғысынан оларды сараптама жүргізу үшін әбден жарамды және жеткілікті етеді.

3. Сараптамалық әдістеменің ғылыми негізділігін және оны осы нақты жағдайда қолданудың заңдылығын бағалау өте қиын, өйткені судья, әдетте, зерттеуге қатысты Білім саласындағы маман емес. Осы жағдайларда ұсынылған әдістеме және оны қолданудың мүмкін нәтижелері туралы мәліметтерді ол көптеген анықтамалық және әдістемелік әдебиеттерден алады. Әдебиет үнемі жаңарып отырады, ал сараптамалық практиканы ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етуді әзірлеу және жетілдіру жаңа әдістердің бұрын жарияланған әдістерге жиі қайшы келетіндігіне әкеледі. Сараптама жүргізуге қатысты және әртүрлі қызметтер шығаратын әдістемелік нұсқаулар көбінесе нашар үйлеседі. Әдістемелерді сынақтан өткізу және енгізу әлі де ведомствоаралық деңгейде жеткілікті түрде жүргізілмейді. Барлық осы жағдайлар сараптамалық әдісті қолданудың ғылыми негізділігі мен заңдылығын бағалауды айтарлықтай қиындатады. Жағдай, алайда, қолданыстағы үлгілік сот-сараптамалық әдістемелердің көбірек санын біріздендіру және стандарттау, әдістемелер атластарын жасау шамасына қарай жақсы жаққа өзгеруде.

4. Қорытындының толықтығы мен жан-жақтылығын тексеру және бағалау сізге мынаны бағалауға мүмкіндік береді:

• сараптамаға ұсынылған барлық объектілер зерттелді, қойылған сұрақтарға жауаптарды тұжырымдау үшін қажетті және жеткілікті диагностикалық және сәйкестендіру белгілері анықталды;
• қазіргі заманғы ғылым мен сот-сараптама практикасында ұсынылған әдістер мен әдістемелер пайдаланылды;
• сарапшы алдына қойылған барлық сұрақтарға дәлелді жауаптар берді немесе сұрақтардың біріне жауап беруден бас тартуды негіздеді;
• сараптамалық қорытындыда зерттеудің барысы мен нәтижелері толық және жан-жақты сипатталған, тиісті иллюстрациялық материал қоса берілген.

Сараптамалық зерттеудің толық болмауы қосымша сараптама тағайындау немесе жауап алу үшін негіз болып табылады

5. Сараптамалық зерттеу барысы мен нәтижелерінің логикалық негізділігін бағалау сараптамалық зерттеу сатыларының реттілігін, осы реттіліктің логикалық негізділігін, аралық нәтижелермен сараптамалық қорытындылардың логикалық негізділігін талдау арқылы жүргізіледі. Әдебиеттерде сараптамалық қорытындыларда кездесетін формальды логикалық қателер келтірілген, мысалы:

• қорытынды сарапшы жүргізген зерттеудің логикалық салдары болып табылмайды:
• бір тақырып бойынша сарапшылардың қарама-қайшы тұжырымдары келтірілген;
• қорытынды ішкі қарама-қайшы;
• сарапшының қорытындысы жеткілікті түрде дәлелденбеген. Басқа логикалық қателер анықталуы мүмкін.

• 6. Сараптамалық зерттеу нәтижелерінің осы азаматтық іске қатыстылығын тексеру (яғни, олардың дәлелдемелік мәні), бұл арқылы дәлелдеу нысанасымен және сот ісін жүргізу мақсаттарына қол жеткізу үшін анықталуы қажет істің өзге де мән-жайларымен байланысы түсініледі. Сараптамалық зерттеу нәтижелерінің оны бағалау кезінде қатыстылығын тексеру сарапшы белгілеген фактінің дәлелдеу нысанасына немесе іс үшін өзге де елеулі мән-жайлардың қатарына кіретінін және сарапшы жасаған тұжырымдар бұл фактіні анықтауға, дәлелдеуге мүмкіндік беретінін анықтаудан тұрады.
• 7. Сарапшы тұжырымдарының іс бойынша қолда бар дәлелдемелерге сәйкестігін тексеру, яғни сараптамалық қорытындыны басқа дәлелдемелермен бірге Бағалау.

Пайдаланылған әдебиеттер

• Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы 2000 жылғы 30 қарашадағы № 109-II Қазақстан Республикасының Заңы (10.12.2015 ж. жағдай бойынша өзгерістермен және толықтырулармен);
• ҚР Ұлттық бағалау стандарттары;
• "Қазақстан Республикасындағы сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 20 қаңтардағы № 240-IV Заңы»;
• Кацман В.Е. Основы оценочной деятельности: учебное пособие / В. Е. Кацман. - М. : МФПА, 2010. - 272 с. - (Университетская серия) Экземпляры: всего:1 – ХР (1);
• Грязнова А.Г. Оценка недвижимости: учебник (Гриф)//А.Г. Грязнова, М.А. Федотова - /М.: ФиС, 2010. (ЭБС, ИНФРА-М);
• Кащук И.В. Основы оценочной деятельности: учебное пособие / И.В. Кащук. – Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2010.- 141 с