Introducing 

Prezi AI.

Your new presentation assistant.

Refine, enhance, and tailor your content, source relevant images, and edit visuals quicker than ever before.

Loading…
Transcript

b

Y

X

2

g

m

1

p

Këngët e Kreshnikëve

Robert Preni

&

Iris Bibolli

Përmbajtja

F

1. Hyrje

2. Përhapja gjeografike

3. Krijimi i këngëve

4. Stilistika

5. Elementet mitologjike

6. Rapsoditë kryesore

7. Personazhet

8. Temat

9. Përmbyllje

E

Çka dini për Këngët e Kreshnikëve?

Hyrje

Eposi Shqiptar

D

  • Këngët shqiptare të Eposit të Kreshnikëve janë cikël këngësh epike heroike legjendare.
  • Ato radhiten ndër shtyllat më të rëndësishme artistike të kulturës shpirtërore të shqiptarëve.
  • Eposi i Kreshnikëve është jehonë poetike disa shtresore e jetës së përbashkët (sh.VI-VIII), por edhe e konflikteve disa shekullore ndëretnike, e kacafytjeve dhe e përgjakjeve ilire-shqiptare me ardhësit sllavë të jugut në Iliri (Ballkan).
  • Këto këngë janë ndër eposet e fundit aktive në Evropë në fillim të këtij mijëvjeçari dhe me të drejtë thuhet se e kanë vendin në arealin e epikës botërore.

C

Përhapja Gjeografike

  • Këngët zakonisht janë kënduar në trojet veriore të banuara prej shqiptarëve, sidomos mbi lumin Drini : nga bregdeti veriperëndimor deri në krahinat verilindore, duke përfshirë Krajën, Malësinë e Madhe, Dukagjinin, Nikaj - Merturin, Malësinë e Gjakovës,etj.

  • Këngët e këtij cikli janë kënduar dhe në jug të Drinit, sidomos në Pukë, Lumë e Dibër. Ndonjë subjekt haset dhe në Lezhë, Krujë dhe krahinat veriore të Elbasanidt e të Librazhdit. Nëpërmjet malësoreve, të zbritur që nga fillimi i këtij shekulli e këtej, si edhe te kosovareve të shpërngulur, ato kanë ardhur deri në rrethet Elbasan, Durrës, Lushnjë e Fier.

Krijimi i Këngëve

  • Besohet këngët kreshnike filluan të krijohen dikur pas Kryengritjes së Madhe Ilirie (që ndodhi në vitet 6 – 9 të erës sonë) dhe që vazhduan të krijohen më me intesitet në kohën e dyndjeve sllave.
  • Por, edhe pse në themel janë krijime shumë të lashta, këngët e eposit shqiptar kanë filluar të mblidhen e të studiohen mjaft vonë.
  • Për të shkroi një fragment të shkurtër albanologu i njohur Gustav Majer më 1896.
  • Atë kohë, krahas mbledhjes dhe botimit të këngëve, që ruheshin e kultivoheshin nga rapsodë të njohur, fillojnë edhe studimet për eposin e kreshnikëve.
  • Në fillim ato qenë kryesisht shënime të thjeshta e mbresa, që erdhën duke u thelluar e u zgjeruar disi gjatë viteve '30, për të arritur sot një nivel mjaft të kënaqshëm.
  • Kurorëzimi i gjithë kësaj punë studimore u bë me simpoziumin "Epika heroike shqiptare", (Tirane, 20-22 tetor, 1983), ku morën pjese edhe mjaft studiues të huaj, materialet e te cilëve u botuan të plota në përmbledhësin "Çështje të folklorit shqiptar", vëll. II dhe III (1986).

B

Stilistika

  • Eposi i kreshnikeve përshkohet fund e krye nga ndjenja liridashëse dhe luftime kundër zaptuesëve të tokave të të parëve dhe nga epizmi i rrëfimit.
  • Epizmi na pasqyrohet në madhështinë e heronjve dhe të botës që i rrethon, në përmasat e larta dhe tradhtitë tronditëse, në ndjenjat dhe mendimet e thella, në gjatësinë e këngëve që janë me nga 100, 200, 500 e 1000 vargje.
  • Këngët (pjesët përbërëse të eposit) kanë kryesisht vargj të gjata, pjesa më e madhe janë me dhjetërrokësh të bardhë, pasi ai jep mundësi të gjera shprehëse.
  • Në të njëjtën kohë, në epos janë të pranishme edhe detajet, situatat, trajtimet, intrigimet, dramat, tragjeditë, që bëhen edhe më të realizuara përmes rrëfimit epik.
  • Të gjitha këto e plotësojnë dhe madhërojnë frymën heroike të tij. Heroizmi këtu del spontan, i brendshëm, duke buruar nga domosdoshmëria e rezistencës dhe e përballimi i rreziqeve e vështirësive.

Elementet mitologjike

  • Eposi shqiptar përshkohet edhe nga mendimi poetik legjendar, që gjithnjë i paraprin mendimit poetik historik. Ky tip mendimi specifik brenda eposit të kreshnikëve karakterizohet nga prania e një lënde të gjerë poetike dhe lidhet drejtpërdrejt me poetiken mitologjike.

  • Kjo arrihet përmes një varg figurash mitike, tipike shqiptare, që në epos kanë cilësinë e personazheve artistike: zanat, të lumet e natës, orët, shtojzovallet, gjarpërinjtë që u japin force kreshnikeve ose u shterojnë plagët ; zogjtë që paralajmërojnë ngjarjet ose marrin e shpien amanete; vende të kulteve pagane: Mrizet e Mëdha, Lugjet e Verdha, krojet, pyjet, shpellat; trupat qiellorë që komunikojnë me njerëzit ose "marrin ndore’, Dielli, hëna, yjet; "shpjegimet" e origjinës mitologjike të kreshnikeve (Muji u bë i tille, p.sh., nga që piu "tamel gjini nga zanat) ; lindjet dhe rritjet e mrekullueshme (p.sh. maturimi si kreshnik që në moshën shtatëvjeçarë); ngrafisjet (ngurosjet) dhe çngurosjet e heronjve; vdekjet dhe ringjalljet; metamorfozat e lloj - llojshme fantastike (p.sh. kthimi i njeriut në qyqe) ; mjetet ndihmëse të mrekullueshme ose, siç janë quajtur ndryshe, mjetet magjike (unaza magjike, qumështi i gjirit të nënës, lëngu i luleve, uji që shëron sytë, molla e arte) ; kundërshtaret përbindësha (Arapi i zi, Bajlozi) ; etj.

Rapsoditë kryesore

  • “Martesa e Mujit”
  • “Martesa e Halilit”
  • “Muji e Behuri”
  • “Omeri i ri”
  • “Fuqia e Mujit”
  • “Deka e Omerit”
  • “Ajkuna kjan Omerin”
  • “Martesa e plakut Qefanak”
  • "Fuqia e Halilit"
  • “Kënga e Gjergj Elez Alisë”

Personazhet

(Hyrje)

  • Në ciklin e këngëve tregohen në një farë mënyre bëmat e një familjeje të ndihur nga burrat e gratë e gjithë fisit.
  • Kjo familje është ajo e një lopari, e Mujit nga Klladusha, të vëllait të tij, Halilit, e gruas apo motrës së tij Ajkuna, e të birit Omeri etj.
  • Siç vihet re nuk kemi të bëjmë me familjen e një kryetari të fisit, me ndonjë familje me shkallë fisnikërie mesjetare, por me një familje të thjeshtë barinjsh, ashtu siç janë nga familje barinjsh edhe bashkëluftëtarët e tjerë.
  • Madje, nëse ka shumë elemente që dëshmojnë se kemi të bëjmë me një periudhë të patriarkatit, ka edhe shumë elemente të tjera që të bëjnë të mendosh se jemi në një periudhë më të lashtë, në atë të matriarkatit.

Personazhet

Muji (që quhet edhe Çetobashe Muji, Bylykbashe Muji, Baca Muji) zë në ciklin e Kreshnikëve vendin kryesor. Ai është një mishërim i gjallë i modelit Gjergj Elez Alija; ai na tregon sesi do të ishin, të ç’natyre do të ishin episodet e jetës së Gjergj Elez Alisë po të kishin arritur deri te ne. Trim, i urtë, i matur, baba i dhembshur, vëlla i dashur, bashkëshort i kujdesshëm, ai nuk di të bëjë asnjë lëshim përsa u përket neneve të kanunit të fisit. Muji është mishërim i gjallë, në jetën e tij shoqërore e morale, i kanunit të maleve.

Halili (që herë-herë quhet edhe Sokol Halili, Halil aga i ri) është një figurë madhështore e ciklit të Kreshnikëve, deri diku një antitezë, por edhe një plotësim i figurës së vëllait të tij të madh, Mujit. I pashëm, gjaknxehtë e zemërak, Halili nuk është më pak trim sesa i vëllai, mos edhe më shumë; te Halili tiparet e kalorësit mesjetar (i cili dallohej nga shpata, kali dhe e dashura) janë edhe më të theksuara: ai, ashtu siç e kërkonte zakoni kalorësiak, ishte luftëtar dhe kalorës i rrallë dhe dashnor i përsosur. Halili është një nga elementët që lidhet me mjedisin e armiqëve, kryesisht nëpërmjet vajzave të tyre.

Personazhet

Omeri është figura e trimërisë së parakoshme, mishërimi i idesë se kreshniku shqiptar lind trim, ai është kreshnik që në djep dhe për këtë mund të kryejë akte trimërie që në moshë të njomë. Vdekja e këtij kreshniku të vogël, bëhet shkas për këngë të rralla vajtimi, siç është “Vajtimi i Ajkunës”.

Figura e Ajkunës të kujton vende – vende Hekubën trojane, nënë e heroit Hektor, me madhështinë e saj, me heshtjen dhe durimin e saj, me forcën e ndjenjave të saj si nënë. Jo rrallë, burrat e fisit kërkojnë edhe mendimin apo këshillën e saj. Kjo i ka bërë disa studiues të mendojnë se me Ajkunën hasen elemente të matriarkatit.

Personazhet

Muji dhe Halili kanë shokë tridhjetë agallarët e Jutbinës. Këtu fjala aga, kuptohet, nuk ka domethënien e një rangu, por do të tregojë më tepër cilësinë e bartësit të saj, trimërinë e tij, si të thuash tridhjetë trimat e Jutbinës. Këta personazhe janë dhënë kryesisht si tipa e fare pak si karaktere. Kështu, p.sh., Dezdar Osman Aga është mishërimi i ambicies, i karrierizmit; Basho Jona është një plak i urtë, mishërim i neneve të kanunit; njerëz të qetë dhe trima janë kreshnikët si Budaline Tali; plaku Qefanak është një njeri tuaf e qesharak; të tillë tipa janë edhe kreshnikë të tjerë si Musë Qasexhiu, Ali Bajraktari, Lule Frangu etj.

Temat

  • Ne kemi shumë tema në Eposin e Kreshnikëve. Më kryesoret prej këtyre janë: Tema e mbrojtjes së kulles, mbrojtjes së krahinës, mbrotja e bagëtisë, dhe më e rëndëshishmja, mbrotja e familjes. Kemi temën e martesës, martesa me forcë, me pengesa, me dhunë, kemi edhe martesa me miqësi dhe me dashuri. Kemi temën e hakmarrjes, e zënies rob dhe e burgosjes. Nje ndër temat më të rëndëshishme është tema e rivalitetit mes kreshnikëve. Inati, përbuzja dhe xhelozia janë të shpeshta, por keto jane te përkohshme. Kemi dhe temën e tradhëtisë, sidomos tradhëtia e femrës etj.
  • Ruajtjen e traditave të kreshnikëve e hasim edhe në temën kryesore të ciklit. Tema kryesore e eposit shqiptar të kreshnikeve është rezistenca : rezistenca për ruajtjen e trojeve, bjeshkëve, kullotave, shtëpive, nderit e dinjitetit të botës së kreshnikeve, të fisit, të familjes dhe individit. Ne shumicen e rasteve rezistenca e kreshnikeve drejtohet kundër forcave të huaja sllave. Trimëria dhe rezistenca ndaj pushtimit të huaj është një tipar që është ruajtur me fanatizëm ndër shekuj në trevat veriore të Shqipërisë. Si dëshmi të kesaj janë faktet historike të cilat dëshmojnë për heroizmin dhe rezistencen e popullit shqiptar ndaj pushtuesve të huaj. Realiteti historik në të cilin ndodhemi nuk e mundëson shfaqjen e këtyre tipareve megjithatë duhet thënë se tipare si atdhedashuria dhe antipatia ndaj sllaveve janë prezente dhe lehtësisht të dukshme në Shqipërine e sotme.

Fund

Sipas jush cila është rëndësia e kengëve të kreshnikëve në kulturën dhe traditën shqiptare?

Faleminderit për vëmendjen!

A

Learn more about creating dynamic, engaging presentations with Prezi