Untitled presentation

Postawy Polaków wobec zaborców

Upadek RP był wstrzącem jedynie dla niektórych grup społecznych - większość ludności nie dostrzegała i nie odczuwała tej zmiany.

Wśród działaczy patriotycznych zarysowały się trzy programy działań:

=rezygnacja z walki zbrojnej i skupienie na rozwoju polskiego szkolnictwa i gospodarki w oczekiwaniu na dogodny moment do odbudowy niepodległego państwa polsko-litewskiego.

=wywołanie ogólnopolskiego powstania z udziałem chłopów

=współpraca z rewolucyjną Francją - w celu odzyskania niepodległości

Wkrótce po trzecim rozbiorze powstały pierwsze organizacje konspiracyjne:

- w 1796 r. w Galicji utworzono Centralizację z Walerianem Dzieduszyckim na czele, dążącą do wywołania powstania przy wsparciu Francji i Turcji

-w Warszawie założono Towarzystwo Republikanów Polskich, które współpracował z działaczami emigracyjnymi i planowało podjęcie walki przeciw Prusom.

Legiony Polskie we Włoszech

Po upadku RP większoć emigrantów udała się do Paryża, gdzie powstały dwie organizacje polityczne: umiarkowana Agencja i bardziej radykalna Deputacja (opowiadała się za przebudową społeczną na wzór jakobińskiej Francji.) Ich głównym celem było utworzenie polskich oddziałów u boku Francji.

Sprawujący władzę dyrekotriat był przychylny sprawie polskiej. Początkowo jednak odrzucał pomysły powołania polskiego wojska, ponieważ dążył do zakończenia wojny z mocarstwami rozbiorowymi.

Dopiero rosnące zapotrzebowanie na żołnierzy wywołane ciężkimi walkami z Austriakami we Włoszech, gdzie siłami francuskimi dowodził gen. Napoloen Bonaparte, skłoniło dyrekotriat do wyrażenia zgody na powstanie polskich oddziałów w Republice Lombadzkiej zależnej od Francji.

- w stycznia 1797 r. rząd Republiki Lombardzkiej podpisał z gen. Janem Henrykiem Dąborowskim umowę o utworzeniu Legionów Polskich. W poł. 1797 r. liczyły one już 6,5 tys. żołnierzy.

Szlak bojowy Legionów

W kwietniu 1797 r. legionistów skierowano do walk z Austrią, a po zawarciu pokoju w Campo Formio między Francją i Austrią - do udziału w kampaniach przeciw Państwu Kościelnemu i Króleswtu Neapolu.

W okresie walk Francji z siłami II koalicji antyfrancuskiej (1798-1802) Legiony uczestniczyły w bitwach w północnych Włoszech.

W 1799 r. gen. Karol Kniaziewicz utworzył w Alzacji i Lotaryngii Legię Naddunajską, która w 1800 r. wzięła udział w bitwie pod Hohenlinden.

W 1801 r. Francja i Austria zawarły pokój w Luneville. Od tej pory funkcjonowanie Legionów Polskich i wspieranie dążeń niepodległościowych Polaków stało się dla fancuskich władz problemem.

W 1802 r. 6 tys. polskich żołnierzy wysłano do stłumienia antyfrancuskiego powstania na wyspie Santo Domingo, skąd wróciło zaledwie 300 z nich.

Pozostałe polskie oddziały skierowano na służbę w państwach włoskich, gdzie część żołnierzy doczekała wznowienia walk w 1805 r.

Znaczenie Legionów Polskich

Legiony Polskie nie doprowadziły do odzyskania niepodległości przez RP, ale:

=pozwoliły wykształcić kadrę oficerską, która odegrała dużą rolę w czasach Księstwa Warszawskiego

=potrzymały tradycję walki o niepodległość oraz idee demokratyczne rozbudzone w okresie Sejmu Wielkiego i insurekcji kościuszkowskiej - w Legionach obowiązywała zasada równości wobec prawa, o awansach decydowały zasługi, a nie pochodzenie, nie stosowano kar fizycznych, dewizą legionistów było hasło: Wszyscy ludzie wolni są braćmi;

=dla szeregowych żołnierzy stały sę szkołą rozwijającą postawy obywatelskie, patriotyczne i demokratyczne.

W 1797 r. w okresie formowania Legionów Polskich Józef Wybicki napisał słowa Pieśni Legionów Polskoch we Włoszech, obecnie znanej jako Mazurka Dąbrowskiego i pełniącej funkcję hymnu Polski.

Geneza i ustrój Księstwa Warszawskiego

Zwycięstwa odniesione przez Napoleona w bitwach stoczonych pod Austerlitz oraz pod Jeną i Auerstedt rozbudziły w Polakach nadzieję na odbudowę niepodległego państwa.

U schyłku 1806 r. w Wielkopolsce zaczęły powstawać oddziały powstańcze, które ułatwiły Francuzom wkroczenie do Poznania i Warszawy. Równolegle gen. Jan Henryk Dąbrowski rozpoczął formowanie regularnych oddziałów polskich.

W styczniu 1807 r. Napoleon powołał Komisję Rządzącą jako tymczasowy polski rząd. Na jej czele stanął Stanisław Małachowski, a władzę zwierzchnią nad armią objął książe Józef Poniatowski.

Tworzone pospiesznie polskie wojska wzięły udział w walkach z Prusakami i Rosjanami - m.in. w bitwie pod Frydlandem, po której cesarz Aleksander I został zmuszony do podjęcia rokowań pokojowych.

7 lipca 1807 r. podpisano pokój w Tylży na mocy którego:

- z ziem II i III zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie, a na jego władcę wyznaczono króla saskiego Fryderyka Augusta Wettina

-obwód białostocki wcielono do Rosji;

-Gdańsk stał się wolnym miastem

Księstwo Warszawskie powstało w okresie, gdy Napoleon dążył do ustabilizowania relacji z Rosją. Z tego powodu, w trakcie ustalania granic i nazwy, cesarz Francuzów uwzględnił oczekiwania Aleksandra I - nowe państwo było niewielkie, słabe gospodarczo i militarnie, a w jego nazwie zabrakło odwołań do historycznego określenia państwa polskiego.

Polacy uzawali Księstwo przede wsyzstkim za etap na drodze do odbudowy niepodległego Królestwa Polskiego.

Ustrój Księstwa Warszawskiego

22 lipca 1807 r. Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, która:

=została oparta na konstytucji Francji z 1799 r.

=wprowadzono ustrój monarchii konstytucyjnej i ograniczony trójpodział władzy

=ustanawiała podział administracyjny państwa na sześć departamentów

=ogłoszono, że wszyscy obywatele są wolni i równi wobec prawa

=poszerzała prawa mieszczan - zyskali prawo posiadania ziemi i sprawowania urzędów.

W 1808 r. w Księstwie wprowadzono również kodeks cywilny Napoleona.

Księstwo Warszawskie było państwem niesuwerennym. Decyzje jego włądz na temat polityki zagranicznej i kwestii wojskowych musiały uzyskać akcpetację oficialnych przedstawicieli cesarza Francuzów - rezydentów francuskich.

Organy władzy Księstwa Warszawskiego

Władza ustawodawcza:

Monarcha

-tytuł księcia warszawskiego był dziedziczny w dynastii Wettinów

-posiadał władzę wykonawczą - mianował Radę Stanu i Radę Ministrów

-posiadał władzę ustawodawczą

Zgromadzenie Narodowe

-składało się z izby poselskiej i senatu

- w izbie poselsiej zasiadało 100 posłów - 60 wybranych przez sejmiki szlacheckie, a 40- przez zgromadzenie gminne

- w senacie zasiadało 6 biskupów, 6 wojewodów i 6 kasztelanów

-kształtowało prawo podatkowe, cywilne i karne

Władza wykonawcza

Monarcha - poprzdni slajd

Rada Stanu:

-początkowo pełniła funckję rządu

-później przygotowywała projekty ustaw i pełniła funkcję sądu administracyjnego

Rada Ministrów

-ministrowie byli mianowani przez monarchę i odpowiadali przed nim

-zarządzała państwem pod nieobecność księcia

Władza sądownicza

-niezawisłe sądy

Udział Księstwa Warszawskiego w wojnach napoleońskich

Napoleon traktował Księstwo Warszawskie jako składową siłę swojego imperium, którą samodzielnie zarządzał.

W latach 1808-1812 kontyngent wojsk polskich walczył w Hiszpanii przeciw tamtejszym powstańcom - 1808 r. oddział szwoleżerów wsławił się szarżą pod Samosierrą.

Wojna z Austrią

w 1808 r. Austria wypowiedziała wojnę Francji, a wojska austriackie wkroczyły na terytorium Księstwa Warszawskiego.

19 kwietnia 1809 r. siły dowodzone przez księcia J. Poniatowskiego starły się z Austriakami w nierozstrzygniętej bitwie pod Raszynem.

Następnie Austriacy zajęli Warszawę, a armia Księstwa Warszawskiego uderzyła na Galicję i zajęła m.in. Lublin, Zamość i Kraków.

Dzięki tym działaniom i sukcesom głównych sił Napoleona, które pokonały Austrię pod Wagram do KW włączono 4 departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. Jego obszar powiększył się do 157 tys. km, a liczba ludności wzrosła do 4,3 mln.

Wojna z Rosją (1812 r.)

- w 1812 r. w Księstwie Warszawskim z entzjazmem rozpoczęto przygotowania do wojny z Rosją

-26 czerwca 1812 r. sejm Księstwa proklamował odrodzenie Królestwa Polskiego

- w wyprawie Napoleona na Moskwę uczestniczyło ok. 100 tys. polskich żołnierzy, którzy walczyli m.in. w bitwach pod Smoleńskiem czy Borodino.

Po klęsce Napoleona do Księstwa powróciło ok. 24tys. polskich żołnierzy- część z nich wycofała się wraz z cesarzem Francuzów do Saksonii i w 1813 r. wzięła udział w bitwie pod Lipskiem, w której poległ książę Józef Poniatowski.

W tym okresie terytorium Księstwa Warszawskiego było już okupowane przez wojska rosyjskie.

Znaczenie Księstwa Warszawskiego

Krótki okres funkcjonowania Księstwa Warszawskiego (formalnie istniało w latach 1807-1815) przyczynił się do:

-unowocześnienia polskiego społeczeństwa i administracji;

-rozwoju szkolnictwa - rozbudowano sieć szkół elementarnych, a w 1808 r. utworzono Szkołę Prawa w Warszawie, a w 1809 r. odnowiono Akademię Krakowską

-odrodzenia polskiej kultury i nauki

-ożywienia gospodarki

-ponadto utworzenia Księstwa Warszawskiego:

-przekreślało ustalenia traktatów zaborczych i utorowano drogę do utworzenia w 1815 r. Królestwa Polskiego;

-wzmocniło świadomość narodową i uczucia patriotyczne

-pozwoliło wykształcić polskie kadry dla szkolnictwa i administracji

Postwa Napoleona wobec sprawy Polskiej

Nadzieja na odbudowę niedległego państwa u boku Napoleona i późniejsze losy KW przyczyniły się do powstania mitu napoleońskiego - przekonania o szczególnym, przychylnym stosunku cesarza do Polaków.

Napoleon faktycznie wspierał polskie dążenia, gdy były zbieżne z jego polityką i zamiarami. Sprzyjał formowaniu Legionów Polskich we Włoszech i zgodził się na utworzenie KW, a także sugerował możliwość odrodzenia Królestwa Polskiego.

Jednocześnie, gdy sytuacja tego wymagała, Napoleon rezygnował z obrony interesów polskich sojuszników. Świadczą o tym m.in. wysyłanie żołnierzy Legionów Polskich do tłumienia powstania na Santa Domingo czy dostosowanie granic KW do oczekiwań cesarza Rosji.

Zabór pruski

=Wielkie Księstwo Poznańskie było częścią Królestwa Prus.

=Na czele księstwa stał namiestnik – książę Antoni Radziwiłł.

=Księstwo otrzymało pewien zakres autonomii:

-namiestnik był Polakiem, język polski obowiązywał w szkołach i w sejmie prowincjonalnym,

-o odrębności świadczyły: nazwa, flaga, herb – orzeł pruski z orłem polskim pośrodku i napisy w języku niemieckim i polskim.

=Prowincjonalny sejm postulatowy istniał od 1824 r.

-w jego skład weszło 24 przedstawicieli szlachty, 16 mieszczaństwa i 8 ze stanu chłopskiego,

- zbierał się co 3 lata (pierwszy w 1827 r.)

-mógł opiniować projekty ustaw dotyczące Poznańskiego oraz mógł przekazywać królowi petycje i skargi dotyczące prowincji.

-prawa wyborcze zależały od wysokiego cenzusu majątkowego,

=Władze zadeklarowały poszanowanie praw i języka polskiego oraz dopuszczenie Polaków do urzędów.

=W latach 1815 – 1830 nie podejmowano na szeroką skalę działań wymierzonych w społeczeństwo polskie gdyż chciano pozyskać ludność polską. Odrzucono jednak petycje dotyczące powstania polskiego uniwersytetu, armii i rozszerzenia autonomii.

Wolne Miasto Kraków

=obejmowało obszar 1164 km². Kraków miał status wolnego miasta, państwa neutralnego pod

opieką konferencji rezydentów mocarstw zaborczych,

=otrzymało konstytucję oktrojowaną (1818), która gwarantowała prawa wyborcze ludziom

majętnym i wykształconym,

= władzę ustawodawczą sprawowało Zgromadzenie Reprezentantów, złożone z deputowanych wybieranych przez gminy, przedstawicieli senatu, kapituły i uniwersytetu. By zostać członkiem Zgromadzenia trzeba było: mieć ukończone 26 lat, ukończyć uniwersytet i posiadać nieruchomość. Zgromadzenie zatwierdzało projekty Senatu i uchwalało budżet.

=Funkcję władzy wykonawczej sprawował Senat, na czele którego stał prezes – Stanisław

Wodzicki. Członkowie Senatu byli powoływani przez Uniwersytet Jagielloński, kapitułę

krakowską i Zgromadzenie Reprezentantów.

=Konstytucja gwarantowała polską administrację, oświatę i organy władzy.

=Kraków był jedynym miejscem gdzie swobodnie rozwijała się polska kultura, nauka i sztuka. Stał

się wielkim centrum kulturalnym – działał Uniwersytet Jagielloński, usypano Kopiec Kościuszki,

pochowano na Wawelu księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszkę – uroczystości te

przekształciły się w wielkie manifestacje narodowe.

Królestwo Galicji i Lodomerii – Galicja

= zostało włączone do Cesarstwa Austriackiego; na jego czele stał gubernator mianowany i

odwoływany przez cesarza spośród Austriaków. Zarządzał Galicją przy pomocy Gubernium =

instytucji skupiającej urzędników, rekrutujących się głównie spośród Austriaków i

zgermanizowanych Czechów,

=Galicja uzyskała najmniej praw ze wszystkich ziem polskich:

-w 1817 r. utworzono sejm stanowy zwoływany raz w roku, który miał charakter doradczy, językiem urzędowym był niemiecki, który również był językiem obowiązkowym w szkołach i

sądach,

=Polacy mogli pełnić jedynie niższe urzędy,

=ludność musiała płacić bardzo wysokie podatki i dostarczała rekruta do armii austriackiej,

=obowiązywała cenzura

Królestwo Polskie.

Królestwo Polskie powstało na kongresie wiedeńskim, dlatego też często zwano je Królestwem

Kongresowym. Rosji przypadła większa część Księstwa Warszawskiego. Pod względem

administracyjnym Królestwo dzieliło się na 8 województw, którymi zarządzały komisje wojewódzkie (ciała kolegialne). Województwa dzieliły się na obwody.

Ustrój Królestwa Polskiego określała konstytucja nadana przez cara Aleksandra I 27.11.1815 r. Zasady konstytucji opracował książę Adam Czartoryski. Zabezpieczały one Królestwu osobny byt państwowy, prawa narodowe i wolnościowe.

Była to tzw. konstytucja oktrojowana.

=Konstytucja nierozerwalnie łączyła Królestwo z Rosją gdyż każdy car rosyjski miał być

jednocześnie królem Polski. Tron miał być więc dziedziczny w rodzie cara rosyjskiego (dynastia

Romanowów),

=Konstytucja nadawała królowi uprzywilejowane stanowisko w państwie. Król:

-posiadał pełnię władzy wykonawczej,

-prowadził politykę zagraniczną państwa,

-był zwierzchnikiem sił zbrojnych,

-posiadał inicjatywę ustawodawczą,

-miał prawo zwoływania i rozwiązywania sejmu,

-miał prawo veta w stosunku do uchwał sejmu,

-mianował wyższych urzędników (ministrów, senatorów) jednak tylko spośród Polaków,

-kierował rządem

-mianował namiestnika Królestwa na czas swojej nieobecności. Pierwszym namiestnikiem

został gen. Józef Zajączek, który pełnił tę funkcję do 1826 r.

-Za akty króla odpowiedzialni byli ministrowie.

Władzę ustawodawczą sprawował dwuizbowy sejm, w skład którego wchodziła izba senatorska i poselska oraz król.

=W senacie zasiadali senatorowie mianowani przez króla (biskupi, wojewodowie i

kasztelanowie) w liczbie nie przekraczającej 64. Senatorem mógł zostać tylko właściciel ziemski.

=W izbie poselskiej zasiadali posłowie szlacheccy i deputowani gmin. Członków izby było

128, w tym 77 posłów wybieranych na sejmikach ziemskich i 51 deputowanych gmin.

-Sejm miał być zwoływany co 2 lata na 30 dni lub w razie potrzeby. Prawa polityczne zależały od cenzusu majątkowego. Na czas obrad sejmowych zagwarantowano posłom nietykalność. Obrady obu izb miały być jawne.

Uprawnienia sejmu:

̶ podejmował decyzje w sprawach powierzonych mu przez króla,

̶ nie posiadał inicjatywy ustawodawczej,

̶ uchwalał budżet i kontrolował rząd,

̶ mógł stanowić o prawie sądowym, podatkach i systemie menniczym,

̶ podejmował decyzje o zaciąganiu do wojska,

̶ wysłuchiwał sprawozdania Rady Stanu o stanie kraju.

Władza wykonawcza była sprawowana przez króla i Radę Stanu.

=Rada Stanu – była głównym organem administracji państwowej. Dzieliła się na Zgromadzenie

Ogólne i Radę Administracyjną.

=Zgromadzenie Ogólne opracowywało projekty ustaw sejmowych i dekretów królewskich,

rozstrzygało spory kompetencyjne między poszczególnymi organami sądowymi i administracyjnymi. Miało głównie charakter doradczy.

=Rada Administracyjna :

̶ w jej skład wchodzili ministrowie oraz ludzie powoływani przez monarchę,

̶ pełniła faktycznie funkcje rządu, gdyż dzieliła się na 5 komisji rządowych: wyznań religijnych i oświecenia publicznego, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i policji, wojny oraz przychodów i skarbu.

̶ wprowadzała w życie postanowienia królewskie lub namiestnika,

̶ był to organ doradczy wobec króla i namiestnika w sprawach, które przekraczały zakres

funkcji poszczególnych ministrów

Konstytucja gwarantowała obywatelom liczne prawa i swobody obywatelskie:

=wolność osobistą,

=nietykalność osobistą i majątkową,

=wolność wyznania,

=wolność słowa i druku,

=równość obywateli wobec prawa (z wyłączeniem Żydów, którzy nie uzyskali praw obywatelskich),

=opiekę prawną zgodnie z zasadą „nikogo nie pozwalamy więzić” – król zachował dla siebie prawo decydowania o bezprawnym uwięzieniu,

=wprowadzono zakaz odbywania kary poza Królestwem.

Obywatelami byli wszyscy oprócz Żydów.

Konstytucja nadawała Królestwu Polskiemu szeroki zakres autonomii gdyż polskie były najważniejsze instytucje:

=polski sejm

=polski rząd i administracja

=polskie wojsko (30 tys. żołnierzy, którymi dowodził brat cara Wielki Książę Konstanty. Powszechna służba wojskowa trwała 10 lat.)

=język polski był językiem urzędowym (car posługiwał się z instytucjami Królestwa w języku francuskim)

=Królestwo miało własny herb - był nim czarny orzeł Cesarstwa Rosyjskiego z białym orłem na piersi.

Jak widać konstytucja określała ustrój Królestwa – była to monarchia konstytucyjna

Gospodarka ziem polskich w pierwszej połowie XIX w.

=Podobnie jak w całej Europie nastąpił wzrost liczby ludności. Dzięki temu na ziemiach polskich pojawiła się tania siła robocza, która przyczyniła się do rozwoju gospodarczego. Rozwój ten nastąpił później niż w Europie Zachodniej ze względu na to, że ziemie polskie były uzależnione od koncepcji gospodarczych państw zaborczych, np. Niemcy traktowały ziemie polskie jak zaplecze surowcowo – rolnicze, a Rosja traktowała zabór rosyjski jak rynek zbytu na towary rosyjskiego przemysłu.

=Poziom rozwoju ziem polskich był zróżnicowany i uzależniony od poziomu gospodarczego państw zaborczych. Najlepiej rozwinięty był zabór pruski, słabiej Królestwo Polskie, a najsłabiej Galicja.

=Poszczególne zabory były traktowane jako odrębne struktury gospodarcze uzależnione od swych metropolii (Rosji, Prus i Austrii). Dzieliły je cła, sieć komunikacyjna i podatki.

Rolnictwo – najważniejsze zmiany to:

=oczynszowanie chłopów – zamiana pańszczyzny na czynsz,

=uwłaszczenie chłopów czyli nadanie im ziemi na własność. Uwłaszczenie przeprowadzono we wszystkich zaborach w różnej sytuacji politycznej (1823 – zabór pruski, 1848 r. – zabór austriacki, 1864 r. – Królestwo Polskie). Przyczyniło się ono do przekształcenia gospodarki naturalnej w gospodarkę towarowo – pieniężną, a to przyczyniło się do ożywienia rynku wewnętrznego. Oprócz tego skutkiem było oparcie rolnictwa o pracę najemną; zwiększyła się również liczba ludzi których można było zatrudnić w przemyśle.

=wprowadzono „nowinki techniczne”: nawozy sztuczne, maszyny rolnicze (żniwiarki, młockarnie, siewniki), zaczęto stosować płodozmian, zwiększono uprawę ziemniaka i buraka cukrowego.



Przemysł:

=wprowadzenie na dużą skalę maszyny parowej w XIX w. do przemysłu włókienniczego,

=rozwój przemysłu wydobywczego (węgla, rudy żelaza, ropy naftowej), hutniczego, a także

przemysłu włókienniczego i maszynowego

=rozwija przemysł przetwórczy płodów rolnych – powstają cukrownie i gorzelnie,

=nastąpił wzrost liczby ludności zatrudnionej w przemyśle,

=rozwój urbanizacji (miast) np. Łodzi, Warszawy

sytuacja gospodarcza Królestwa Polskiego w pierwszej połowie XIX w.

=Sytuacja gospodarcza Królestwa Polskiego w chwili jego powstania nie była dobra. Rolnictwo było oparte głównie na handlu zbożem, którego eksport ciągle się zmniejszał co odbijało się niekorzystnie na sytuacji finansowej właścicieli ziemskich.

Minister skarbu książę Franciszek Ksawery Drucki – Lubecki podjął się wydobycia Królestwa z kryzysu.

=Polityka gospodarcza księcia Druckiego - Lubeckiego:

-otworzył dla polskiej produkcji rosyjski rynek zbytu, szczególnie po zniesieniu ceł z Rosją w 1822 r.,

-zwiększył i bezwzględnie ściągał podatki,

-wprowadził podatki pośrednie,

-rozwinął monopole państwowe: tytoniowy, solny i wódczany,

- stosował cła protekcyjne (ochronne) wobec wyrobów krajowych; uzyskał ulgi celne dla towarów wytwarzanych w kraju,

-dbał o rozwój polskiego przemysłu włókienniczego, metalowego, cukrowniczego,dbał o rozwój górnictwa,

-1828 r. – założył Bank Polski, który emitował monetę i kierował licznymi zakładami przemysłowymi,

-współtworzył Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, które udzielało kredytów polskim właścicielom ziemskim,

-zainicjował budowę Kanału Augustowskiego, który połączył ziemie Królestwa z Bałtykiem, z

pominięciem portów pruskich.

Rolnictwo:

-upowszechnienie oczynszowania chłopów,

-zaczęto wprowadzać do uprawy rośliny okopowe i przemysłowe, do których zaliczamy:

ziemniaki, buraki cukrowe.

Przemysł - okręgi przemysłowe:

-Okręg warszawski – rozwijał się przemysł: metalurgiczny – produkcja szyn dla rozwijającej

się kolei, maszynowy – produkcja wagonów, kolejowych, maszyny rolnicze,

-Zagłębie Dąbrowskie – okolice Dąbrowy Górniczej – rozwijał się przemysł: hutniczy i

wydobywczy

-Okręg łódzki – Łódź, Pabianice, Zgierz – rozwijał się przemysł: włókienniczy

-Zagłębie Staropolskie – Kielecczyzna – rozwijał się przemysł: hutniczy, wydobywczy

sytuacja gospodarcza w zaborze pruskim w pierwszej połowie XIX w.

-Rolnictwo – rozwijało się prężnie głównie w Wielkopolsce i na Pomorzu, które były krainami rolniczymi. Przeprowadzono tam uwłaszczenie chłopów:1823 – uwłaszczenie chłopów w Wielkopolsce; objęto nim gospodarstwa, które istniały przed I rozbiorem i które posiadały siłę pociągową – 2 woły plus narzędzia do orki;

1836 – uwłaszczono gospodarstwa, które miały minimum 25 mórg ziemi (ok. 6,4 ha),1850 – nadano ziemię małorolnym.

-Uwłaszczenie to sprzyjało wielkim właścicielom, którzy uzyskali znaczne odszkodowania i je zainwestowali we własne folwarki, a także bogatym chłopom. Powstały dość duże, silne gospodarstwa chłopskie. Część chłopów zasiliła szeregi robotników.

-Na ziemiach zaboru pruskiego wprowadzono mechanizację rolnictwa, uprawę ziemniaków, buraków cukrowych itp.



- Przemysł – był najlepiej rozwinięty spośród wszystkich trzech zaborów. Głównym ośrodkiem przemysłowym był Górny Śląsk.

=Okręg Górnośląski – rozwijał się przemysł wydobywczy – węgla kamiennego, rudy żelaza, cynku i ołowiu oraz przemysł hutniczy (metalurgiczny);

=Pomorze i Wielkopolska – rozwinął się przemysł spożywczy: gorzelnictwo, młynarstwo, cukrownictwo oraz przemysł maszynowy – fabryki maszyn rolniczych w Poznaniu, Grudziądzu, Tczewie, Szczecinie.

sytuacja gospodarcza w zaborze austriackim w pierwszej połowie XIX w.

-Rolnictwo – charakteryzowało duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych i przeludnienie. Do

1848 r. nie uregulowano kwestii uwłaszczenia chłopów.



-Przemysł – przemysł w Galicji nie mógł konkurować z Czechami. Najlepiej rozwinięty był Śląsk

Cieszyński, który był jednym z najważniejszych okręgów przemysłowych Austro – Węgier.

Rozwijał się:

=wydobywczy - soli kamiennej w Wieliczce i Bochni; węgla kamiennego na Śląsku Cieszyńskim, w Zagłębiu Chrzanowskim,

=włókienniczy – Bielsko,

=hutniczy – Śląsk Cieszyński.

-sytuacja ekonomiczna Rzeczypospolitej Krakowskiej

=Rolnictwo – 1846 r. oczynszowanie chłopów

=Przemysł – Kraków ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła; pod miastem rozwinął się przemysł

wydobywczy i hutniczy.

Kultura na ziemiach polskich 1815 – 1830.

-przywiązanie do kultury narodowej – kultura polska była ponad zaborowa – utwory literackie

polskich wieszczów, wystawiane sztuki łączyły elity wszystkich zaborów. Uroczyście obchodzono

święta narodowe, organizowano uroczystości związane ze znanymi postaciami / bohaterami

narodowymi, rocznice ważnych wydarzeń historycznych.

-spór klasyków z romantykami – spór pokolenia doby oświecenia z młodymi twórcami

romantycznymi dotyczył sztuki, literatury, filozofii, architektury, obyczajów i stosunku do polityki.

-prywatne instytucje dbały o rozwój polskiej kultury i nauki, rozwijano badania nad literaturą i

historią polską:

=Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie – zabór austriacki,

=Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu – zabór pruski,

=Muzeum księżnej Izabeli Czartoryskiej w Puławach – Królestwo Polskie (zabór rosyjski),

=Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie – Królestwo Polskie (zabór rosyjski),

Oświata na ziemiach polskich 1815 – 1830

=w Królestwie Polskim – o rozwój oświaty dbał minister spraw religijnych i oświecenia publicznego Stanisław Kostka Potocki. Językiem obowiązkowym był język polski.

-w 1816 r. w Warszawie car utworzył uniwersytet,

-prężnie rozwijały się szkoły podstawowe (ludowe) oraz średnie,

-wydawano polskie wydawnictwa i czasopisma;

=na ziemiach zabranych przez Rosję

-rozwijał się Uniwersytet Wileński,

-bardzo duże znaczenie miało liceum w Krzemieńcu – miało rangę szkoły wyższej;

= w zaborze pruskim

-nie było polskiego uniwersytetu; studenci studiowali w Berlinie lub we Wrocławiu,

- językiem obowiązującym w szkołach Wielkiego Księstwa Poznańskiego był język polski, a na pozostałych ziemiach język niemiecki;

=w Rzeczypospolitej Krakowskiej

-funkcjonował Uniwersytet Jagielloński z wykładowym językiem polskim,

-rozwijało się prężnie polskie szkolnictwo;

=w Galicji

-utworzono Uniwersytet Lwowski z łacińskim językiem wykładowym, wkrótce zastąpionym językiem niemieckim,

-w szkołach podstawowych i średnich obowiązywał język niemiecki.

Opozycja legalna = sejmowa = kaliszanie, posłowie z województwa kaliskiego – na ich czele stali bracia Wincenty i Bonawentura Niemojowscy. Żądali:

=przestrzegania konstytucji; piętnowali wszystkie jej naruszenia,

=popierali monarchię konstytucyjną,

=propagowali wolność osobistą, wolność słowa i wyznania oraz swobodę działalności

gospodarczej,

=rozszerzenia praw i swobód obywatelskich,

=przyspieszenia oczynszowania chłopów,

=krytykowali rząd,

=jednocześnie sprzeciwiali się wszelkim metodom rewolucyjnym; byli przeciwni działalności

konspiracyjnej.

Za swoją działalność zostali poddani represjom – nie dopuszczono ich do udziału w obradach

sejmowych w 1825 r., zostali objęci aresztem domowym.

Organizacje konspiracyjne

Towarzystwo Filomatów ((jawny) -1817-Wilno -Tomasz Man, Adam Mickiewicz. Cel samokształceniowy i literacki, pielęgnowanie przyjaźni, patriotyzmu, cnoty.

Związek Filaretów (tajny) -1820 -Wilno - Podnoszenie poziomu oświaty; hasło „Ojczyzna, Nauka, Cnota”. Celem ostatecznym było wychowanie światłego pokolenia obywateli.

Wolnomularstwo Narodowe-1818 –1820-Warszawa.-Walerian Łukasioski-Program mało precyzyjny.-Hasło „utrzymania

narodowości”.

Towarzystwo Patriotyczne -1821 –1828-Warszawa-Walerian Łukasiński, Seweryn Krzyżanowski- Wzorowany na

karbonariuszach: przyłączenie ziem zabranych do Królestwa Polskiego, walka o przestrzeganie konstytucji, umacnianie postaw

niepodległościowych.

Spisek w Warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty -1828 Warszawa -p. por. Piotr Wysocki-Wywołanie powstania narodowego

Geneza powstania listopadowego.

Na wybuch powstania listopadowego złożyły się tak czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne.

= czynniki wewnętrzne:

-łamanie konstytucji Królestwa przez cara Aleksandra I, a później Mikołaja I,

-szerzyła się legenda Napoleona i bardzo wówczas modny bonapartyzm,

-nieurodzaj 1830 r. spowodował drożyznę. Stan gospodarki Królestwa ulegał pogorszeniu. Wzrost cen i bezrobocia spowodował wzrost niezadowolenia biedoty, która była bardzo podatna na hasła rewolucyjne,

-młodzież działająca w organizacjach konspiracyjnych pragnęła odzyskania niepodległości,

-bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania było to, że policja carska wpadła na trop spisku w

szkole podchorążych piechoty.

=czynniki zewnętrzne:

-sukces rewolucji lipcowej we Francji, odłączenie się Belgii od Królestwa Niderlandów, a także

uzyskanie niepodległości przez Grecję dały nadzieję na pomyślne rozwiązanie sprawy polskiej,

-obawa, że wojska polskie zostaną użyte do tłumienia powstania w Belgii. Polacy nie chcieli

tłumić ruchów narodowowyzwoleńczych. Jednocześnie wymarsz wojsk polskich spowodowałby

oddanie kraju całkowitej kontroli Rosjan.

Przebieg powstania.

3 grudnia 1830 r. Rada Administracyjna przekształciła się w Rząd Tymczasowy, który wyznaczył datę zwołania sejmu na 18.12.1830 r. Rząd 5.12. powierzył funkcję dyktatora generałowi Józefowi Chłopickiemu. Był to żołnierz napoleoński, który nie chciał zerwania z caratem. Dzięki przejęciu władzy zaprowadził porządek i natychmiast wysłał delegację na rozmowy z carem. Chłopicki nie podjął żadnych ofensywnych działań, wręcz opóźniał zbrojenia licząc na polubowne załatwienie kwestii spornych.

18 grudnia 1830 r. rozpoczął obrady sejm, który pod wpływem nastrojów ludu warszawskiego

ogłosił powstanie za narodowe. Niestety rozmowy z carem zakończyły się niepowodzeniem – car

Mikołaj I nie zgodził się na żadne ustępstwa i nakazał natychmiastowe złożenie broni, groził karą

dla buntowników. Informacja o fiasku rozmów dotarła do Warszawy w połowie stycznia 1831 r.

Przekształcenie powstania w wojnę polsko – rosyjską – styczeo 1831 r.

Nastroje w Warszawie zmieniły się pod wpływem odmownej odpowiedzi cara. Coraz więcej osób

opowiadało się za prowadzeniem dalszej walki. Sejm podjął uchwałę o detronizacji cara Mikołaja I – powstanie przerodziło się w wojnę polsko – rosyjską. Sejm na czele z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim. Sejm mianował naczelnego wodza (dyktatora), miał więc bezpośredni wpływ na prowadzenie wojny. Chłopicki podał się do dymisji, a nowym dyktatorem został gen. Mikołaj Radziwiłł.

Kalendarium wojny polsko – rosyjskiej – 1831 r.

05.02. – wkroczenie armii rosyjskiej pod dowództwem feldmarszałka Iwana Dybicza w granice Królestwa Polskiego

14.02. – zwycięstwo wojsk polskich bitwie pod Stoczkiem (dowodził gen. Józef Dwernicki).

17.02. – zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Dobrem.

19.02. – zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Wawrem.

24/25.02. – bitwa pod Grochowem, szczególnie zacięte walki o tzw. Olszynkę Grochowską (armią

polską dowodził gen. Józef Chłopicki). Obie armie poniosły straty. Bitwa ostatecznie nie przyniosła jasnego rozstrzygnięcia.

26.02. – trzecim dyktatorem powstania zostaje gen. Jan Skrzynecki.

marzec – wybucha powstanie na Litwie.

III/IV – ofensywa wojsk polskich przeciwko wojskom feldmarszałka Iwana Dybicza. Jej autorem był gen. Ignacy Prądzyński.

31.03. – zwycięstwo armii polskiej w bitwie pod Dębem Wielkim.

11.04. – rozbicie rosyjskiego korpusu w bitwie pod Iganiami. Wojskiem polskim dowodził gen. Ignacy Prądzyński. Skutkiem tej bitwy było przerwanie rosyjskich linii komunikacyjnych i odcięcie armii rosyjskiej od zaplecza.

26.05. – klęska wojsk polskich pod Ostrołęką (dowodził gen. Jan Skrzynecki). Bitwa ta była punktem

zwrotnym w wojnie – Rosjanie przejęli inicjatywę.

04.07. – początek ofensywy rosyjskiej feldmarszałka Iwana Paskiewicza.

17 – 21.07.– wojska rosyjskie przekroczyły Wisłę, przy biernej postawie gen. Jana Skrzyneckiego i podeszły pod Warszawę od zachodu (tzw. manewr Paskiewicza).

11.08. – Nowym dyktatorem został gen. Henryk Dembiński.

17.08. – Sejm powierzył funkcję naczelnego wodza gen. Janowi Krukowieckiemu, który jednocześnie przejął funkcję premiera rządu z ogromną władzą. Próbował negocjacji z feldmarszałkiem Paskiewiczem, których ten nie podjął.

06.09. – atak rosyjski na fortyfikacje warszawskie. Obrona Woli przez gen. Józefa Sowińskiego.

08.09. – podpisanie aktu kapitulacji Warszawy, którą opuściły wojska polskie i Rząd Narodowy. Gen. Krukowiecki został pozbawiony dowództwa.

23.09. – ostatnie posiedzenie sejmu. Posłowie ogłosili zawieszenie powstania. Większość z nich udała

się na emigrację.

09.10. – kapitulacja twierdzy Modlin.

21.10. – kapitulacja Zamościa. Upadek powstania bez formalnej kapitulacji.

Przyczyny upadku powstania.

-Najważniejszą przyczyną upadku powstania była przewaga militarna Rosjan. Przeciwko 50 tys.

armii polskiej skierowano siły liczące 130 tys.

-Polacy nie potrafili dowodzić wielkimi grupami wojsk. Tylko nieliczna część oficerów brała udział w

wojnach napoleońskich. Ci byli głównie przeciwni powstaniu. Reszta wykształcona w Królestwie

Polskim nie posiadała wystarczającego doświadczenia by walczyć z całą armią.

-Duży wpływ na wynik powstania miał brak wiary we własne siły i upolitycznienie powstania. Obóz

konserwatywny, w skład którego wchodziła część wyższych oficerów, dążył do porozumienia z

carem i opóźniał działania militarne.

- Liczono na pomoc państw zachodnich jednak spodziewana pomoc mimo akcji dyplomatycznej nie nadeszła.

-Armia polska oddała inicjatywę w ręce rosyjskie. Jedynie plany generała Ignacego Prądzyńskiego

zakładały uderzenie (ofensywę) na armię rosyjską. Plany te zresztą się powiodły.

-Za jeden z głównych powodów historycy uznają fakt, iż powstania nie poparły wszystkie warstwy

społeczeństwa. Określa się powstanie mianem powstania szlacheckich rewolucjonistów gdyż

władze powstańcze liczyły głównie na patriotyzm szlachty. To znacznie zmniejszało szanse na

powodzenie tym bardziej, że chłopi stanowili większość społeczeństwa polskiego.

Konsekwencje powstania listopadowego.

-zniesiono konstytucję z 1815 r.; na miejsce konstytucji Królestwu Polskiemu w 1832 r. nadano

Statut Organiczny, który obowiązywał do 1841 r. Zachowywał on odrębność administracyjną

Królestwa dzięki zachowaniu Rady Administracyjnej,

-armia polska uległa likwidacji, a żołnierzy polskich siłą wcielono do armii rosyjskiej,

-Królestwu Polskiemu narzucono obowiązek dostarczania rekruta do armii rosyjskiej,

-w Królestwie wprowadzono stan wojenny i okupację,

-przestępstwa polityczne miały sądzić trybunały wojskowe,

-członków sprzysiężenia podchorążych, Sejmu, Rządu Narodowego skazano na śmierć (zaocznie)

lub zesłano na Syberię. Wielu z nich udało się uniknąć śmierci dzięki emigracji,

-skazańcom i emigrantom skonfiskowano majątki,

-zamknięto Uniwersytet Warszawski i Towarzystwo Przyjaciół Nauk,

-polskie szkolnictwo podporządkowano ministerstwu w Petersburgu i ograniczono liczbę szkół

średnich,

-wywieziono w głąb Rosji cenne zbiory biblioteczne,

-rozpoczęto budowę cytadeli warszawskiej i twierdz w Modlinie i w Dęblini

-wprowadzono rosyjski system monetarny i karny,

-wprowadzono cenzurę,

-nałożono na Królestwo wysoką kontrybucję,

-nałożono wysokie cło na towary produkowane w Królestwie,

-w 1837 r. województwa zamieniono na gubernie,

-namiestnikiem Królestwa został feldmarszałek hrabia Iwan Paskiewicz, który stłumił

powstanie, za co otrzymał tytuł księcia warszawskiego,

-represje dotknęły również Litwę, Białoruś i Ukrainę – ziemie zabrane:

=zamknięto tam Akademię Wileńską i Liceum w Krzemieńcu,

=represjonowano kościół katolicki (zamknięto większość klasztorów),

=skonfiskowano 3 tys. majątków należących do powstańców, a 50 tys. rodzin przesiedlono w

głąb Rosji.

Znaczenie powstania.

Znaczenie powstania listopadowego było olbrzymie. Powstanie polskie zapobiegło interwencji

zbrojnej cara na zachodzie Europy. Dzięki temu nie zdławiono rewolucji belgijskiej i francuskiej.

Słowo „Polak” stało się symbolem walki o niepodległośd w całej Europie. Niestety klęska powstania spowodowała olbrzymie represje tak w zaborze rosyjskim i pruskim, represje na niespotykaną dotąd w Europie skalę. Ponownie zjednoczyły się Rosją, Prusy i Austria do walki z dążeniami niepodległościowymi Polaków.

Ograniczono suwerenność Wolnego Miasta Krakowa. Jednocześnie powstanie pobudziło świadomośd narodową Polaków. Prawie przez rok istniało suwerenne państwo polskie. Popowstaniowa emigracja polska wiodła prym w Europie Zachodniej.

Wyemigrował kwiat polskiej młodzieży, która tworzyła i rozwijała się we Francji, Belgii czy Anglii. Jednocześnie powstanie umiędzynarodowiło sprawę polską, dzięki czemu nie zapomniano o doli Polaków.

Działaność polityczna Wielkie Emigracji

Początkowo starano się utworzyć organizację, która zrzeszałaby wszystkich emigrantów polistopadowych. W tym celu powstały:

=Komitet Tymczasowy Emiracji - założony w 1831 r. przez Bonawenturę Niemojewskiego

=Komitet Narodowy Polski utworzony w tym samym roku przez Joachima Lelewela.

Wkrótce wśród emigrantów widoczne stały się podziały polityczne, które wynikały z różnic w poglądach na temat:

-przyczyn klęski powstania listopadowego

-metod prowadzenia dalszej walki o niepodległość

-ustroju przyszłego państwa

Kluczową rolę polityczną odgrywały dwa obozy polityczne: utworzone w 1832 r. Towarzystwo Demokratyczne Polskie -TDP i środowisko skupione wokół księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, określane od nazwy jego rezydencji Hotel Lambert.

TDP było największą organizacją emigracyjną - liczyło ponad 2 tys. członków i miało charakter zbliżony do nowoczesnych partii politycznych: posiadało własny program - Wielki Manifest, organ prasowy - Demokracja Polski oraz strukturę z wybieranymi corocznie władzami. Dzięki aktywności emisariuszy RDP utrzymano również kontakt z działaczami na ziemiach polskich.

Hotel Lambert opierał się głónie na osobistych działaniach dyplomatycznych księcia Czartoryskiego. Sprawą polską starano się zainteresować rządy Wielkiej Brytanii i Francji, sojuszników do walki z Rosją szukano też w Turcji.

Mniejszą rolę odegrałt inne ogranizacje polityczne:

=Młoda Polska

=Gromady Ludu Polskiego

Zjednoczenie Emigracji Polskie, które działało w latach 1837-1846 i dzięki bardzo ogólnikowym założeniom programowym skupiło ok. 2 tys. członków.

Znaczenie działań politycznych podejmowanych przez emigrantów stopniowo malało. Za symbliczny koniec Wielkiej Emigracji uznaje się 1861 r. kiedy zmarli książe Adam Jerzy Czartoryski i Joachim Lelewel.

Najważniejsze stronnictwa i ich programy

Holtel Lamber -

Znaczenie Wielkiej Emigracji

Klęska powstania listopadowego skłoniła do emigracji także najwybitniejszych twórców epoki.

Od 1831 r. Paryż stał się głónym ośrodkiem polskiej sztuki romantycznej. Tworzyli tam m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Norwid oraz Fryderyk Chopin.

W stolicy Francji działał także Andrzej Towiński - twórca koncepcji polskiego mesjanizmu, głoszącej, że cierpienia zniewolonego narodu polskiego miały zbawić ludzkość.

W 1837 r. ustanowiono nowy podział administracyjny - dawne województwa przemianowano na gubernie.

W 1839 r. w administracji rządowej wprowadzono język rosyjski, a od lat 40. zaczęto wdrażać rosyjski system monetarny, kodeks karny oraz system miar i wag.

W 1839 r. rozpoczęto również rusyfikację oświaty - ustanowiono warszawski okręg naukowy, który podlegał rosyjskiemu ministerstwu oświaty, nie wznowiono działaności Uniwersytetu Warszawskiego, Istytutu Politechnicznego i Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Represje popowstaniowe uderzyły też w gospodarkę Królestwa i jego finanse:

-w1831 r. wprowadzono wysokie cła na towary sprowadzane z Rosji do KP;

-Królestwo musiało wypłacić Rosji wysoką kontrybucję - 22 mln rubli i utrzymać 100-tys. armię okupacyjną.

-mieszkańców Warszawy zmuszono do sfinansowania budowy Cytadeli - twierdzy wzniesionej w latach 1832-1834, która umożliwiała ostrzał maista.

Represje popowstaniowe uderzyły również w ludniość ziem zabranych - uczestnikom powstania skonfiskowano majątki, szlachtę zaściankową pozbawiony przywilejów, 50 tys. rodzin przesiedlono w głąb Rosji, zamknięto Uniwersytet Wileński i LicemnKrzemienickie, skonfiskowano majątki klasztorów katolickich, a w 1839 r. zlikiwdowano Kościół unicki.

Postawy Polaków wobec represji

Upadek powstania, masowa emigracja i dotkliwe represje sprawiły, że życie polityczne zamarło - nieliczne próby działań konspiracyjnych były szybko rozbijane przez carskie władze.

Pomimo represji podejmowano wysiłki w celu potrzymania rozwoju gospodarczego państwa:

= 1845 r. oddano do użytku pierwszy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, łączący Warszawę z Zagłębiem Dąborowski;

=bogate ziemiaństwo zaczęto modernizować własne gospodarstwa - znoszono pańszczyznę, wprowadzano płodozmian, nowinki techniczne i nowe uprawy.

Zabór pruski

Powstanie listopadowe przyczyniło się do pogorszenia sytuacji Polaków zamieszkujących zabór pruski:

-osoby bezpośrednio zaangażowane w walki lub w organizację pomocy powstańcom skazano na kary więzienia i konfiskaty dóbr;

-ograniczono autonomię Wielkie Księstwa Poznańskiego - w 1831 r. zawieszono urząd namiestnika (sprawowany dotąd przez Antoniego Radziwiłła).

W latach 1830-1840 nadprezydentem prowincji zodstał Edward Flotwell, który zaczał wdrażać politykę germanizacji:

-w 1832 r. jedynym językiem urzędowym został niemiecki

-Polaków usuwano ze stanowisk publicznych

-przyspieszono proces uwłaszczenia chłopów

-prowadzono akcje zwiększające osadnictwo niemeickie.

Postawy Polaków i początki pracy organicznej

W odpowiedzi na działania pruskich władz w środowiskach patriotycznych podjęto wysiłki w celu umocnienia polskiej gospodarki, kultury i oświaty. Przyświecała temu idea pracy organicznej - przeświadczenie, że rozwój narodu wymaga troski o wszystkie warstwy społeczne.

Zaczęto zakładać stowarzyszenia ziemian - w 1835 r. w Gostyniu powstało Kasyno, bibliteki wiejskie, czasopisma - Przewodnik Rolniczo-Przemysłowy i stowarzyszenia samopomocowe - w 1841 r. utworzono Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Młodzieży.

Centrum polskiego życia gospodarczego i kulturalnego stał się budynek Bazaru, mieszący m.in. hotel, sklepy i kluby, wzniesiony w Poznaniu w latach 1839-1841 z inicjatywy Karola Marcinkowskiego.

Do najważniejszych działaczy należeli także: Jan Koźmian, gen. Dezydery Chłapowski i Hipolit Cegielski - założycie fabryki maszyn rolniczych i wydawca polskich gazet.

Powstanie krakowskie (1846) i rabacja galicyjska

Pomimo represji już w latach 30. zaczęły powstawać nowe organizacje konspiracyjne.

W 1839 r. dzięki staraniom emigracyjnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego w Poznaniu założona zostałą Centralizacja Poznańska z Karolem Libeltem i Jędrzejem Moraczewskim na czele.

Centralizacja próbowała zorganizować trójzaborowe powstanie, ktre miało wybuchnąć 22 lutego 1846 r. Jednak władze pruskie dowiedziały się o tych planach i aresztowały czołowych działączy - m.in. Kudwika Mierosławskiego wyznaczonego na dowódcę powstania.

Ostatecznie walki wybuchły tylko w Galicji. Do największych starć doszło w Krakowie, ale lokalne zrywy miały miejsce taże m.in. w Sanoku i w Chochołowie na Podhalu.

Nocą z 20 na 21 lutego powstańcy w Krakowie ostrzelali wojska austriackie.

22 lutego 1846 r. utworzono Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej. Tego samego dnia powstańcy ogłosili manifest do Narodu Polskiego, w którym pojawiły się wezwania do walki z zaborcami oraz zapowiedzi zniesienia różnic stanowych i pańszczyzny.

27 lutego jeden z przywódców powstania Edward Dembowski zorganizował procesję, któa miała nakłonić chłopów do poparcia zrywu. Jej uczestnicy zostali ostrzelani przez Austriaków, a sam Dembowski zginął.

4 marca Kraków skapitulował, a niewielka grupa powstańców zostałą internowana w Prusach.

Nieudany zryw doprowadził do zniesienia autonomi Rzeczypospolitej Krakowskiej, którą wcielono do Austrii.

Rabacja galicyjska

Do upadku powstania krakowskiego przyczyniły się włądze austriackie, które na wieść o planach konspiratorów umiejętnie roznieciły antagonizmy pomiędzy szlachtą a chłopami. W efekcie chłopi nie tylko nie poparli powstania, lecz także sami uderzyli na dwory szlacheckie.

Na czele zrywu określanego jako rabacja galicyjska, stanął Jakub Szela. W brutalnych atakach zginęło ok. 1000 osób, zniszczono takżę ok. 500 dworów.

Po upadku powstania władze austriackie doprowadziły do stłumienia wystąpień chłopskich i wbrew obietnicom nie zniosły pańszczyzny.

Wiosna ludów na ziemiach polskich

Represje po powstaniu listopadowym i klęska powstania krakowskiego sprawiły, że w okresie Wiosny Ludów działania podjęli jedynie mieszkańcy zaboru pruskiego i austriackiego.

Wiosna Ludów w zaborze pruskim

20 marca 1848 r. w Poznaniu powołano Komitet Narodowy, który dążył do przywrócenia autonomii Wielkiego Księśtwa Poznańskiego.

Władze pruskie obawiały się wówczas wojny z Rosją, dlatego król Prus spotkał się z polską delegacją i zapowiedział pewne ustępstwa.

Polacy zaczęli powoływać własne władze i jednostki wojskowe, na których czele stanął zwolniony z więzienia Ludwik Mierosławski. Wkrótce ryzyko wojny z Rosją została zażegnane, a Prusacy przystąpiły do ograniczenia praw przyznanych Polakom.

11 kwietnia zawarto ugodę w Jarosławcu, która przewidywała zmniejszenie polskich oddziałów do 3 tys. żołnierzy w zamian za przyznanie autonomii części Wielkopolski.

Dalsze poczynania włądz pruskich doprowadziły do wybuchu walk - siły Mierosławskiego zwyciężyły w potyczkach pod Miłosławiem i Sokołowem, ale ze względu na przewagę wojsk pruskich 9 maja Polacy musieli skapitulować.

Po stłumieniu wystąpień Wielkie Księstwo Poznańskie pozbawiono resztek autonomii i przekształcono w Prowincję Poznańską.

Wiosna Ludów w Galicji

Pod wpływem wydarzeń w Wiedniu 17 i 19 marca doszło do masowych demonstracji w Krakowie i we Lwowie, co skłoniło austriackie władze do uwolnienia więźniów politycznych.

W Krakowie utworzono Komitet Narodowy i zaczęto formować oddziały gwardii Nardowej, natomiast działacze ze Lwowa sformuowali adres do cesarza z postulatami:

=zwołanie sejmu;

=poszerzenie swobód politycznych i religijnych

=polonizacja administracji, sądów i szkolnictwa

=likiwdacja pańszczyzny i poddaństwa;

=zniesienie cenzury

22 kiwetnia, aby zniechęcić chłopów do współpracy ze szlachtą, Gubernato Galicji Franz von Stadion ogłosił zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów - a chłopi otrzymali uprawianą ziemię na własność, a spłatę odszkodowań wzięło na siebie państwo. Dodatkowo utrzymano też serwituty, czyli prawo chłopów do korzystania z dworskich pastwisk i łąk.

Do końca kwietnia władzom udało się spacyfikować największe miasta i rozwiąć ustanowione wcześniej instytucje.

W okresie Wiosny Ludów widoczne stały się taże dążenia emancypacyjne Rusinów (Ukraińców) - formuowała je utworzona 2 maja we Lwowie Główna Rada Ruska.

Ostatecznie u schyłku 1848 r. w Galicji wprowadzono stan oblężenia, który trwał do 1854 r. i przyniósł nasilenie polityki germanizacyjnej.

Skutki wystąpień

Wiosna Ludów na ziemiach polskich przyniosła:

=uwłaszczenie chłopów w Galicji

=porzucenie idei walki zbrojnej przez działaczy z zaboru pruskiego, którzy skupili się odtąd na działaniach gospodarzych i oświatowych

=likwidację resztek autonomii Wielkiego Księstwa Poznańskiego

=wzmocnienie polskiej świadomości narodowej, na Pomorzu Gdańskim i Górnym Śląsku;

=powstanie ukraińskiego ruchu narodowego

Polacy w europejskiej Wiośnie Ludów

Hasła Wiosny Ludów były bliskie polskim działaczom emigracyjnym, dlatego wielu z nich zaangażowało się w walki prowadzone w innych krajach (hasło: za naszą i waszą wolność):

=gen. Józef Bem brał udział w walkach w Wiedniu, a następnie z sukcesem dowodził wojskami węgierskimi

=gen. Henryk Dembiński był naczelnym wojsk węgierskich

=gen. Ludwik Mierosławski przewodził rewolucyjnej armii badeńskiej

=gen. Wojciech Chrzanowski dowodził wojskami Piemontu w wojnie z Austrią.

Adam Mickiewicz utworzył w Rzymie Legion Polski, który miał walczyć o wyzwolenie Włoch, a następnie wesprzeć powstanie węgierskie, co się jednak nie udało.

Od 1860 r. w Warszawie organizowano manifestacje patriotyczne (pierwsza z nich towarzyszyła pogrzebowi wdowej po gen. Józefie Sowińskim). W trakcie jedej z nich wojsko ostrzelało tłum i zabiło pięć osób - w kraju ogłoszono wówczas żałobę narodową, a na znak oddania sprawie narodowej zaczęto nosić czarne stroje i biżuterię patriotyczną.

Pomimo prób załagodzenia stosunków przez cara liczba manifestacji rosła - w jednej z nich 8 kwietnia 1861 r. rosyjskie wojska zabiły ok. 100 osób. Dodatkowo na wsi wybuchły niepokoje wywołane przez wieści o uwłaszczeniu rosyjskich chłopów (na początku marca 1861 r. )

Ze względu na napiętą sytuację 13 października 1861 r. władze wprowadziły w KP stan oblężenia.

Ograniczenie możliwości legalnych działań przyczyniło się do ożywienia ruchu spiskowego i wykrystalizowanie podziału na dwa obozy polityczne:

= czerwoni - dążyli do szybkiego wywołania powstania, opowiadali się za reformami społecznymi (uwłaszczeniem chłopów) i w 1861 r. powołali tajny Komitet Miejski;

=biali - byli przeciwni waolce zbrojnej i pospiesznym reformom społecznym, a w 1861 r. powołali Dyrekcję Krajową (z Leopoldem Kronenbergiem i Edwardem Jurgensem na czele).

W 1862 r. car podjął kolejną próbę uspokojenia nastrojów:

=nowym namiestnikiem Królestwa został życzliwy Polakom brat cara wielki książe Konstanty Mikołajewicz;

=urząd naczelnika rządu cywilnego objął Aleksander Wielopolski, który doprowadził m.in. do polonizacji administracji, oczynszowania chłopów, równouprawnienia Żydów, reformy systemu edukacji (polonizacja szkolnictwa, obnienie opłat, otwarcie w Warszawie Szkoły Głównej pełniącej funkcję uniersytetu).

Pomimo tych ustępstw w 1862 r. "czerwoni" powołali Komitet Centralny Narodowy (KCN), którego celem było przygotowanie powstania.

Wieści o planowanym zrywie sprawiły, że 6 października 1862 r. Aleksander Wielopolski wydał zarządzenie o brance - przymusowym poborze do armii rosyjskiej. Tym razem miał on zostać przeprowadzony według imiennych list, tak aby wyeliminować najbardziej radykalnych zwolenników powstania.

Branka ogłoszona przez Aleksandra Wielopolskiego rozpczęła się nocą z 14 na 15 stycznia 1863 r. i skłoniła czerwonych do rozpoczęcia powstania w momencie, gdy nie było ono jeszcze właściwie przygotowane.

22 stycznia 1863 r. Komitet Centralny wydał Manifest, w którym ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i proklamował wybuch powstania w nocy z 22 na 23 stycznia.

Rząd opracował dwa dekrety uwłaszczeniowe, na mocy których:

= ziemia uprawiana przez chlopów stała się ich własnością bez konieczności jej wykupu;

=szlachta miała otrzymać odszkodowanie ze skarbu państwa;

=bezrolnym uczestnikom powstania obiecano ziemię z dóbr narodowych.

Nocą z 22 na 23 stycznia liczne, ale niewielkie i słabo uzbrojone oddziały powstańców uderzyły na rosyjskie garnizony w mniejszych miastach Królestwa. Ataki te zakończyły się w większości niepowodzeniem, nie udało się także zająć Płocka, który początkowo wyznaczono na siedzibę władz powstania.

Z powodu ogromnej dysproporcji sił walki od początku przybrały charakter wojny partyzanckiej - oddziały powstańcze uderzyły jedynie na mniejsze jednostki rosyjskie i unikały większcy bitew.

Pierwsi dyktatorzy powstania - Ludwik Mierosławski i Marian Langiewicz - nie odnieśli zdecydowanych sukcesów militarnych, dlatego władzę nad zrywem przejął pozostający w konspiracji Rząd Narodowy (przystąpili do niego również "biali").

Rząd Narodowy stworzył sorawne państwo podziemne, które miało struktury terenowe, prasę, system poboru podatków, wydawano dekrety i wyroki sądowe, a także utrzymywało stsunki dyplomatyczne z Europą Zachodnią.

Sprawa polska na arenie międzynarodowej

Działania powstańców cieszyły się szerokim poparciem w Europie - życzliwie odnosili się do nich liberałowie, środowiska lewicowe, ale także katolicy z Francji i Austrii.

W ramach pomocy dla powstania zbierano datki o organizowano wiece, do KP ruszyli także ochotnicy m.in. z Węgier, Francji i Włoch. Po stronie Polaków stanęło także ok. 250 żołnierzy rosyjskich.

Wsparcia Rosji udzieliły z kolei Prusy, które uszczelniły swoje granice, aby powstrzymać przekazywanie pomocy dla powstańców, a 8 lutego 1863 r. podpisały z Rosją konwencję Alvenslebena, dotyczącą współpracy w zwalczaniu polskiego zrywu.

W odpowiedzi Wielka Brytania, Francja i Austria skierowały do cara noty, w ktorym proponowały program "sześciu punktów" zakładający: amnestię, zwołanie przedstawcielstwa narodowego, uznanie języka polskiego za urzędowy, spolszczenie administracji, złagodzenie zasad poboru i wolność wyznania. Aleksander II zignorował tę propozcyję.

Dyktatura Traugutta i upadek powstania

Jesienią 1863 r. sytuacja powstańców stała się dramatyczna - Rosja skierowała do walki z Polakami ok 340 tys. żołnierzy, a w kraju nasilił się terror wprowadzony przez nowego namiestnika gen. Fiodora Berga.

17 października dyktatorem powstania został Romuald Traugutt. Nowy przywódca podjął wysiłki w celu reorganizacji wojska, nawiązał kontakty z rewolucjonistami w Europie i starał się zdobyć poparcie chłopów dla zrywu.

Działania Traugutta pozwoliły powstańcom ptzetrwać zimę, jednak nadzieje na umasowienie zrywu rozwiał się po ukazie cara Aleksandra II o uwłaszczeniu chłopów. Wydany 2 marca 1864 r. dokument:

- przekazywał chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię;

-zapowiadał odszkodowanie dla ziemian z kasy państwa

-znosił powinności feudalne i zapowiadał nadanie ziemi dla bezrolnych

Nocą z 10 na 11 kwietia 1864 r. aresztowano Romualda Traugutta, który został stracony 5 sierpnia na stokach Cytadeli.

Ostatnie oddziały powstańców kontynuowali walkę do wiosny 1865 r.

Skutki i znaczenie powstania styczniowego

Śmierć ok. 20 tys. powstanie i zeslanie w głąb Rosji blisko 30 tys. uczestników zrywiu ( na katorgę, dożywotnie osiedlenia lub określany czas).

Emigracja ok. 10 tys. osób (głównie do Francji, gdzie - obok działających już organizacji - w 1866r. powstało Zjednoczenie Emigracji Polskiej).

Przemiany społeczno-gospodarcze wywołane przez uwłaszczenie chłopów i osłabienie pozycji stanu szlacheckiego.

Represje ze strony władz carskich, zmierzające do likwidacji autonomii KP i ograniczenia roli instytucji potrzymujących świadomość narodową.

Znaczenie powstania

Powstanie styczniowe było największym zrywem niepodległościowym Polaków - w oddziałach powstańczych służyło ok. 200 tys. ochotników, którzy wzięli udział w ok. 1200 potyczek.

Ze względu na swój masowy charakter powstanie odegrało dużą rolę w procesie kształtowania tożsamości narodowej. Stało się też ważnym tematem dzieł polskiej kultury.

Przeprowadzone przez cara uwłaszczenie chłopów otworzyło drogę do modernizacji stosunków społecznych i gospodarczych w Królestwie Polskim.

Preresje popowstanowe w KP

Klęska powstania styczniowego pociągnęła za sobą całkowitą likwidację autonomi KP:

= w latach 1866-1876 r. stopniowo zniesiono odrębne władze i urzędy (m.in. Radę Stanu, Radę Administracyjną, Komisję Oświecenia Publicznego, Bak Polski).

=nazwę państwa z`mieniono na Kraj Nadwiślański;

=przeprowadzono rusyfikację admnistracji państwowej - urzędy powierzono Rosjanom, a w 1865 r. jedynym językiem urzędowym stał się rosyjski;

= w 1874 r. utworzono urząd generała- gubernatora o szerokich uprawnieniach policyjno-wojskowych.

Rusyfikacja szkolnictwa

W ramach rusyfikacji szkolnictwa:

=zlikwidowano dawne szkoły wyższe, a w zamian otwarto m.in. Cesarski Uniwersytet Warszawski z rosyjskim jako językiem wykładowym;

=nauczanie w języku polskim zniesiono również w szkołach średnich i elementarnych (pod koniec XX w. po polsku uczono jedynie religii);

=zmniejszono liczbę szkół i podniesiono płaty za nauczanie, co doprowadziło do wzrostu analfabetyzmu;

=nasilenie kontroli nad szkolnictwem nastąpiło w latach 1879-1897, gdy funkcję kuratora sprawował Aleksander Apuchtin (tzw. noc apuchtinowska).

Ograniczenie roli szlachty i Kościoła

Władze rosyjskie dażyły do osłabienia grup społecznych i instytucji potrzymujących polską świadomość narodową;

-po klęsce powstania skonfiskowano ok. 3 tys. majątków szlacheckich, a na ziemiach zabranych Polakom odebrano możliwość nabywania ziemi;

-Kościół katolicki pozbawiono części majątków i podporządkowano władzom państwowym - duchowni otrzymywali odtąd pensje rządowe i musieli prowadzić zapisy w księgach parafialnych po rosyjsku;

-w 1875 r. zlikwidowano struktury Kościoła unickiego w KP (wcześniej przestały istnieć jego diecezje na ziemiach zabranych) - unitów zmuszano do konwersji na prawosławie.

Represje na ziemiach zabranych

Po powstaniu styczniowym działania włądz rosyjskich miały na celu pełne zunifikowanie ziem zabranych z resztą imperium:

-całkowicie zrusyfikowano administrację i szkolnictwo

-szlachtę zmuszono do sprzedaży majatków

-silnym represjom poddano Kościół katolicki (likiwdowano klasztory, a kościoły przekształącano w cerkwie);

-deportowano kilka tysięcy polskich rodzin z terenów Litwy, Białorusi i Ukrainy w głąb Cesarswta Rosyjskiego

Germanizacja stopniowo przybierała na sile - w 1908 r. pruskie władze wydały tzw. ustawę kagańcową, która dopuszczała przemawianie na zebraniach publicznych w języku innym niż niemiecki jedynie tam, gdzie Niemcy stanowili mniej niż 40% mieszkańców.

Władze pruskie dążyły także do wzmocnienia osadnictwa niemieckiego na ziemiach wschodnich. W tym celu:

=w 1885 r. ogłoszono rugi pruskie podczas których z Prus przymusowo deportowano ponad 30 tys. Polaków będących formalnie obywatelami Rosji i Austro- Węgier;

= w 1886 r. utworzono Komisję Kolonizacyjną, która rozpoczęła "walę o ziemię" - prwadziła skup gruntów należących do Polaków i starała się osiedlić na nich Niemców.

=w 1904 r. wprowadzono nowelę osadniczą, zakazującą stawiania nowych budynków mieszkalnych bez zgody władz;

- w1908 r. wydano ustawę wywłaszczeniową, która pozwalała Komisji Kolonizacyjnej wywłaszczać polskie majątki.

Działania władz cieszyły się poparciem ludności niemieckiej. W 1894 r. w Poznaniu uworzono Niemiecki Związek Marchii Wschodniej, zwany potocznie Hakatą, który aktywnie zabiegał o wzmocnienie niemieckiego osadnictwa i podejmował działania ograniczające prawa Polaków.

Galicja w okresie autonomii

Wydarzenia Wiosny Ludów i klęska w wojnie włoskiej w 1859 r. ukazały słabość oaństwa austriackiego i skłniły cesarza Franciszka Józefa I do zainicjowania reform.

W 1859 r. w administracji Galicji dopuszczono posługiwanie się językami polskimi i ruskimi.

W 1860 r. na mocy dyplomu październikowego, opracowano m.in. przez Agenora Gołuchowskiego, w Galicji zaczął działać autonomiczny Sejm Krajowy, który obradował we Lwowie i:

-sprawował kontrolę nad administacją rządową i samorządową;

-miał kompetencje ustawodawcze w zakresie kultury i oświaty oraz rolnictwa, leśnictwa i gospodarki wodnej;

-wybierał Wydział Krajowy - własny organ wykonawczy

-składał się z posłów wyłanianych głównie przez właścicieli ziemskich.

Dalsze reformy były następstwem:

-klęski Austrii z Prusami

-działań krakowskich konserwatystów prezentujących postawę lojalistyczną

-utworzenia w 1867 r. Austri-Węgier

W efekcie po 1867 r. autonomia galicyjska została wyraźnie poszerzona:

- w 1867 r. wprowadzono nauczanie w języku polskim, w szkołach ludowych oraz średnich, ale z czasem także szkolnictwie wyższym

- w 1869 r. przywrócono język polski w administracji, policji i sądownictwie;

- w 1871 r.utworzono w Wiedniu resort do spraw Galicji.

Znaczenie autonomii galicyjskiej

-pod wpływem przemian politycznych Galicja stała się centrum polskiej kultury, nauki i sztuki, wywierającym wpływ na ziemie zaborów pruskiego i rosyjskiego. Działały tu m.in. dwa uniwersytety (w Krakowie i we Lwowie) oraz utworzona w 1872 r. Akademia Umiejętności.

Szerokie prawa polityczne, którymi cieszyli się mieszkańcy Galicji, pozwoliły wykształcić grupę doświadczonych działaczy społecznych i polityków.

Posłowie w Galicji stanowili liczną grupę w Radzie Państwa (ogólnopaństwowym parlamencie obradującym we Wiedniu);

Polacy z Galicji sprawowali również najważniejsze funkcje w monarchii austro- węgierskiej - Alfred Potocki, Kazimierz Badeni pełnili funkcje premierów.n

Postawy Polaków wpbec zaborców

Różnice polityczne poszczególnych państw zaborczych wobec Polaków doprowadziły do wykształcenia się wśród ludności trzech zaborów odmiennych postaw i podziału na:

= lojalistów

=zwolenników legalnych form oporu

=zwolenników działań konspiracyjnych, prowadzących do walki o niepodległość

Królestwo Polskie

Pod wpływem carskich represji popowstaniowych mieszkańcy Królestwa Polskiego zerwali z ideą walki zbrojnej. Popularność na tych ziemiach zyskał pozytywizm.

Szczególnie wpływową pozycję mieli pozytywiści warszawscy, do których należeli m.in.:

=Aleksander Świętochowski

=Bolesła Prus (Aleksander Głowacki),

=Piotr Chmielowski (historyk i krytyk literatury)

Odrzucali oni hasła walki zbrojnej i krytycznie odnosili się do obozu konserwatywno-szlacheckiego.

Wzywali do podjęcia:

=pracy organicznej, czyli zabiegów modernizacyjnych prowadzących do ekonomicznego wzmocnienia narodu polskiego

=pracy u podstaw, czyli działaności oświatowej wśród ludu.

W zaborze rosyjskim szczególne znaczenie miała praca edukacyjna: na tajnych kompletach nauczano języka polskiego i historii, w 1882 r. utworzono tajne Koło Oświaty Ludowej, a od 1885 r. działał Uniwrsytet Latający, który prowadził zajęcia na poziomie akademickim dla kobiet. Do grona jego słuchaczek należała Maria Skłodowska -Curie.

Dzięki wysiłkom pozytywistów w 1875 r. otwarto Szkołą Handlową oraz Muzeum Przemysłu i rolnictwa, które pełniło funkcję placówki naukowo-oświatowej.

Zabór pruski

Społeczeństwo polskie zaboru pruskiego wyróżniała - na tle pozostałych zaborów - wyższa solidarność narodowa, która umożliwiała współpracę przedstawcieli różnych grup społecznych (w tym szlachty i chłopów).

Wobec władz pruskich Polacy podejmowali przede wszystkim działania legalne - odwoływali się do obowiązujących praw, które pozwalały im zakładać własne towarzystwa, organizacje oraz spółki i uczestniczyć w życiu politycznym Cesarstwa.

Ważną rolę w podtrzymywaniu świadomości narodowej odgrywał Kościół katolicki.

Do symboli polskiego oporu wobec zarządzeń pruskich władz należą:

=strajk dzieci z Wrześni w 1901 r. w proteście wobec nakazu modlitwy po niemiecku

=działania Michała Drzymały, ktory zamieszkał wraz z rodziną w ruchomym wozie cyrkowym, ponieważ nie uzyskał zgody na budowę domu.

Galicja

W Galicji w okresie poszerzenia autonomii kluczową rolę polityczną odgrywali konserwatyści określani mianem stańczyków.

Stańczycy - m.in. Józef Szujski. Stanisław Tarnowski, Stanisław Koźmian - prezentowali postawę lojalistyczną - uważali, że pod panowaniem Habsburgów naród polski może się swobodnie rozwijać, a wszelkie próby walki zbrojnej doporwadzą jedynie do katastrofy.

10 grudnia 1866 r. stańczycy skierowali do cesarza adres, w którym wprost deklarowali lojalność wobec monarchy.

Działnalność stańczyków - choć często oceniana krytycznie - okazała się skuteczna i zapewniała Polakom w Galicji szerokie prawa polityczne i duży zakres wolności.

W celu poprawy położenia ludności chłopskiej i zwalczania nalfabetyzmu w Galicji utworzono m.in. Towarzystwo Przyjaciół Oświaty, Macierz Szkolną i Towarzystwo Szkoły Ludowej.

Rozwoj gospodarczy ziem polskich

W II poł. XIX w. zaczęły pogłębiać się różnice w rozwoju gospodarczym ziem poszczególnych zaborów, co wynikało z:

-odmiennej polityki ekonomicznej mocarstw rozbiorowych

-niejednolitego tema przemian ekonomiczno-społecznych

-stopniowego zrastania się ziem polskich z systemami ekonomicznymi państw zaborczych.

Kólestwo Polskie:

W II poł. XIX w. KP weszło w fazę przyspieszonego rozwoju gospoarczego, do czwgo przyczyniły się:

=otwarcie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w 1848 r.

=zniesienie granicy celnej z Cesarstwem Rosyjskim w 1851 r.

=uwłaszczenie chłopów w 1864 r.

Te przemiany wpłynęły na wzrost prdukcji przemysłowej w KP:

-ułatwiły transport surowców i gotowych towarów;

-otworzyły przed zakłądami produkcyjnymi chłonny rosyjski rynek

-zapewniły siłę roboczą do pracy w powstających fabrykach/

W efekcie pnowny rozwkit przeżyło Zagłębie Dąbrowski, a ważnym ośrodkiem produkcyjnym stała się Warszawa.

Szczególnie dynamicznie rozwijała się produkcja włókiennicza w zakładach wokół Łodzi. W krótkim czasie sama Łódź stała się jednym z z największych miast na ziemiach polskich.

Galicja

W II poł. XIX w. Galicja pozostawała obszarem słabo rozwiniętym gospodarczo. Uwłaszczenie chłopów w 1848 r. doprowadziło do powstania licznych, niewielkich, niedochodowych gospodarstw chłopskich, a w produkcji nadal dominowała drobna działaność rzemieślnicza.

Najlepiej rozwiniętą gałęzią gospodarki ył przemysł wydobywczy:

- w Wieliczce i Bochni dzialały kopalnie soli

- w Zagłębiu Krakowskim - kopalnie węgla

- w Zagłębiu Borysławsko-Drohobyckim prowadzono wydobycie ropy naftowej

U schyłku stulecia zaczął się także rozwijać przemysł chemiczny u maszynowy.

Ożywieniu gospodarczemu sprzyjało tworzenie Banku Krajowego oraz Krajowego Funduszu Przemysłowego.

Przemiany i problemy społeczne

Uwłaszczenie chłopów przyniosło odmienne skutki w trzech zaborach:

-w zaborze pruskim - proces ten - który rozpoczął się w 1808 r. przyspieszył dopiero po 1823 r. - wpłynął na rozwój zarówno szlacheckich, jak i chłopskich gospodarstw rolnych;

- w Galicji uwłaszczenie przeprowadzono pod presją wydarzeń związanych z Wiosną Ludów w 1848 r. - przyjęte regulacje doprowadziły do powstania małych gospodarstw chłopskich, które w kolejnych latach uległy dalszemu rozdrobnieniu i wzmagały zjawsisko biedy na wsi.

- w Królestwei Polskim - uwłaszczenie nastąpiło w końcowej fazie powstania styczniowego w 1864 r. - utworzone w ten sposób gospdoarstwa chłopskie były silniejsze niż w Galicji, a ponadto chłopi mogli znaleźć zatrudnienie w przemyśle rozwijającym się na tych ziemiach.

Represje po powstaniu styczniowym (konfiskaty majątków, zsyłki, kary finansowe) oraz uwłaszczenie chłopów dprowadziły do załamania przewagi ekonomicznej stanu szlacheckiego w KP.

Te zmiany w połaćzeniu z rozwjem miast i przemysłu poskutkowały powstaniem nowych grup społecznych:

=ziemiaństwo - składało się z właścicieli wielkich majątków ziemskich, a jego trzon stanowiła dawna szlachta

=inteligencja - utrzymywała się z pracy umysłowej i wywodziła się głównie z danego mieszczaństwa oraz szlachty, warstwa to pretendowała do objęcia przywództwa politycznego nad narodem.

=proletariat -mieszkańcy miast trudniący się pracą fizyczną, przede wszystkim robotnicy, ale także służba

=burżuazja - bankierzy, fabrykanci i kupcy, dysponujący wielkim kapitałem, cehcą tej grupy był jej wielonarodowy charakter.

Przemiany społeczne

Nędza i przeludnienie galicyjskiej wsi doprowadziły do masowej emigracji zarobkowej. W latach 1870-1914 do USA wyjechało stamtąd 700 tys. Polaków. Popularnym kierunkiem emigracji była taże Brazylia. Dużą skalę przybrały ponadto migracje czsowe do lepiej uprzemysłowionych rejonów Europy.

Rosnąca świadomość narodowa stała się przyczyną wzrostu napięć narodowościowych:

- w Galicji wzmogły się szczególnie konflikty pomiędzy społecznością polską i ukraińską, która dominowała w Galicji Wschodniej

-w KP naisliły się nastroje antysemickie, co było związane z przesiedleniem na te obszary przez Aleksandra III ok. 70 tys. rodzin żydowskich z Rosji - przybysze stanowili grupę aktywną gospodarczo i dobrze zasymilowaną ze społeczeństwem rosyjskim, co sprawiło, że niechęć okazywali im zarówno Polacy, jak i bardziej ortodoksyjni Żydzi.

Ruch socjalistyczny

Pod wpływem rozwoju przemysłu na ziemiach Królestwa Polskiego wyodrębniła się stosunkowo liczna klasa robotnicza. Sytuacja życiowa tej grupy była bardzo trudna (niektóre płace, niebezpieczne warunki pracy, brak umów i ubezpieczeń, słabe warunki mieszkaniowe).

W latach 70. XIX w. przedstawiciele polskiej inteligiencji zetknęli się z myślą socjalistyczną: w 1874 r. w Petersburgu powstało pierwsze polskie kółko socjalistów skupione wokół Ludwika Waryńskiego i Stanisława Mendelsona.

W 1882 r. Waryński założył pierwszą na ziemiach polskich partię polityczną - Socjalno-Rewolucyjną Partię Ploretariat (określana też jako Wielki Proletariat lub I Proletariat).

Jej program odwoływał się do haseł walki klas i internacjonalizmu (przewidywał ponadnarodową rewolucję robotniczą) i zapowiadał:

=wprowadzenie pełni praw politycznych i swobód obywatelskich dla robotników

=równouprwanienie kobiet oraz przedstawicieli wszystkich wyznań i narodowości;

=upaństwownienie ziemi i przemysłu;

=wprowadzenie obowiązkowego, bezpłatnego nauczania.

I Proletariat został rozbity w 1886 r. na skutek aresztowań, dwa lata później część działaczy utworzyła II Proletariat, który działał do 1893 r.

Spory o sprawę niepodległości Polski

W środowisku polskiego ruchu socjalistycznego szybko zarysował się podział na:

=zwolenników działaności internacjonalistycznej, prowadzącej do powszechnej rewolucji robotniczej;

=działaczy, ktorzy w program ruchu socjalistycznego wpisywali walkę o niepodległość Polski.

W 1892 r. na zjeździe w Paryżu grupa aktywistów powołała Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich, zapowiedziała ponadto utworzenie nowej partii i chwaliła jej program, nazywany programem paryskim.

W 1893 r. w Królestwie Polskim założono Polską Parię Socjalistyczną - PPS, która zgodnie z programem paryskim zapowiadała walkę o:

=budowę niepdległego, demokratycznego państwa,

=rozszerzenie swobód demokratycznych oraz praw robotniczych;

=szerokie reformy społeczne - przeksztłacenie kapitalistycznego w socjalistyczny (uspołecznienie ziemi i środków produkcji)

PPS, w której dużą rolę odgrywali Bolesław Limanowski, Stanisław Wojciechowski i Józef Piłsudski, szybko zaczęła rozbudowywać struktury lokalne i inicjować strajki oraz manifestacje, wydawałą również własną gazetę - Robotnik.

W odpowiedzi na utworzenie PPS jeszcze w 1893 r. zwolennicy nurtu internacjonalistycznego powołali do życia Socjaldemokratyczną Królestwa Polskiego (od 1900 partia funkcjonowała jako Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy). Jej działacze m.in. Julian Marchlewski, Adolf Warski i Róża Luksemburg - postrzegali ideę walki o niepodległość jako przeszkodę na drodze do rewolucji i zmiany ustroju społecznego.

Ruch socjalistyczny w zaborze pruskim i Galicji

W 1893 r. powstała Polska Partia Socjalistyczna zaboru pruskiego, która współpracowała z socjalistami niemieckimi, ale jednocześnie dążyła do odbudowy niepodległego państwa polskiego. Zyskała ona duże wpływy na Górnym Śląsku.

W Galicji ruch socjalistyczny rozwijał się słabiej ponieważ na tych ziemiach brakowało dużych ośrodków przemysłowych. W 1897 r. z połączenia kilku organizacji powstała Polska Partia Socjalistyczno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Partia działała legalnie, a jej przywódca Ignacy Daszyński przez wiele lat sprawował mandat poselski w austriackiej Radzie Państwa.

Ruch narodowy

Program ruchu narodowego zaczął krystializować się w latach 80. XIX w., gdy powrócono do idei walki o niepodległość;

=w 1887 r. Zygmunt Miłkowski założył w Szwajcarii Ligę Polską, która zapowiadała skoncetrowanie wszystkich sił narodu w celu odzyskania niepodległości;

= w tym samym roku utworzono Związek Młodzieży Polskiej Zet-trójzaborowe stowarzyszenie samokształceniowe polskich studentów, z którego wywodzili się późniejsi działacze ruchu narodowego.

W 1893 r. kontrolę nad Ligą Polską przejęli Roman Dmowski, Zygmunt Balicki i Jan Ludwik Popławski, którzy przekształcili ją w Ligę Narodową. W jej programie znalazły się hasła:

=jedności Polaków z trzech zaborów i wyższości wspólnoty narodowej opartej na pochodzeniu etnicznym, wspólnej historii i kulturze

= solidaryzmu narodowego

= konieczności wzmocnienia wśród wszystkich Polaków świadomości narodowej i podniesienia poziomu cywilizacyjnego ziem polskich (rozwoju gospodarki i ronictwa), jako warunków do podjęcia walki o dobudowę niepodległej Polski

Aby upowszechnić głoszone idee, od 1895 r. Liga Polska wydawała we Lwowie własne pismo: "Przegląd Wszechpolski", a w 1899 r. utworzono Towarzystwo Oświaty Narodowej, które zajmowało się edukacją ludności wiejskiej.

W 1897 r. w Królestwie Polskim powołano Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (ND, endecja), które pod wodzą Romana Dmowskiego szybko stało się organizacją masową działającą we wszystkich zaborach.

=Dmowski zakładał, że odrodzone państwo polskie powinno mieć charakter narodowy, dlatego dążył do pogłębienia świadomości narodowej wśród wszystkich warstw społecznych. Za zagrożenie dla polskiego interesu uznawał socjalizm i masonerię i działania mniejszości narodowych ...

Ruch ludowy

Ruch ludowy, który zmierzał do polepszenia położenia chłopów, rozwinął się w Galicji - to właśnie tam sytuacja wsi była szczególnie ciężka, a szeroka autonomia pozwalała na legalną działaność.

Pierwsze wysiłki w celu politycznego zaktywizowania galicyjskiej wsi podejmował ksiądz Stanisław Stojałowski, który m.in. organizował kółka ronicze, czytelnie wiejskie i wiece chłopskie, a od 1875 r. wydawał pisma Wieniec i Pszczółka, propagująe edukację i podstawy obywatelskie.

W działania oświatowe wśród ludu zaangażowali się również Bolesław i Maria Wysłouchowie, jan Stapiński oraz Jakub Bojko. W wydawanych pismach (Przegląd Społęczny, Przyjaciel Ludu) postulowali szereg reform, które miały doporwadzić do równouprawnienia chłopów.

W 1895 r. powołano do życia Stronnictwo Ludowe SL, na którego czele stanął Karol Lewakowski. Program partii zapowiadał dążenie do:

=reform ordynacji wyborczej (odejście od systemu kurialnego, wprowadzenie wyborów bezpośrednich i tajnych);

=obniżenie podatków

=upowszechnienie oświaty i wsparcia organizacji życia kulturalnego na wsi;

=pomocy ze strony państwa dla ruchu spółdzielczego

W 1903 r. SL zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe PSL, a do programu włączono hasła niepodległościowe.

W 1913 r. w parti doszło do rozłamu na:

=PSL -Lewicę z Janem Stapińskim na czele,

=PSL -Piast, któremu przewodził Wincenty Witos.

Poza Galicją ruch ludowy rozwijał się słabiej. W zaborze pruskim położenie chłopów było na tyle korzystne, że nie potrzebowali oni własnej partii politycznej. W KP działał krótko Polski Związek Ludowy, a działacze skupieni wokół tygodnika- Zaranie prowadzili działaność edukacyjną. W 1915 r. utworzono tu PSL-Wyzwolenie o dość radykalnym programie politycznym.

Działaność ruchu ludowego - a częściowo także narodowego- przyczyniła się do zaktywizownaia politycznego chłopów i zwiększenia ich świadomości narodowej.

Rewolucja 1905 r. na ziemiach polskich

Kryzys Cesarstwa Rosyjskiego uwidoczniony w czasie wojny z Japonią dawał nadzieję na poprawę położenia Polaków w Królestwie Polskim.

Wzrost napięć politycznych doprowadził m.in. do rozbudowy grup bojowych PPS i utworzenia z nich w 1905 r. Organizacji Spiskowo-Bojowej, którą postrzegano jako zalążek polskich sił zbrojnych.

W listopadzi 1904 r. w Warszawie odbywała się pierwsza antywojenna demonstracja, a pod koniec stycznia 1905 r. w reakcji na krwawą niedzielę na wezwanie PPS i SD KPiL podjęto strajk generalny.

W kolejnych miesiącach wybuchły strajki robotnicze we wszystkich większych ośrodkach przemysłowych. Ich uczestnicy występowali z postulatami socjalnymi (ośmiogodzinnego dnia pracy i podwyżek) oraz politycznymi (zwołania parlamentu, wprowadzenia konsytucji, proklamowania republiki).

Wkrótce uczniowie szkół gimnazjalnych i studenci rozpoczęli strajk szkolny (domagalis ię polonizacji oświaty), a z żadaniami polonizacji gminnych urzędów i szkół wystąpili taże chłopi.

Do największych starć doszło podczas obchodów pierwszomajowych w Warszawie i powstania łódzkiego, które wybuchło w czerwcu 1905 r. (zginęło ponad 200 osób).

W sierpniu 1905 r. nowym generałem-gubernatorem został Gieorgij Skałton, który wprowadził w Królestwie stan wojenny i nasilił działania tajnej policji.

Skutki

W wyniku rewolucji 1905 r. mieszkańcy KP uzyskali:

=wolność religijną wprowadzoną ukazem tolerancyjnym z kwietnia 1905 fr.

=możliwość zakładania prywatnych szkół z językiem polskim jako wykładowym

=prawo do zakładania ugrupowań politycznych, organizacji społecznych i spółdzielczych oraz związków zawodowych;

=poprawę warunków pracy w przemyśle

=przedstawicielstwo parlamentarne - w zwoływanej od 1906 r. Dumie Państwowej działało Koło Polskie.

Rewolucja doprowadziła do gwałtownego ożywienia życia publicznego i politycznego e kraju i zmian na scenie politycznej;

=w 1906 r. nastąpił rozłam w PPS - powstały wówczas PPS-Frakcja Rewolucjna, do której weszli zwolennicy walki zbrojnej o niepodległość Polski (czyli tzw. starzy z Józefem Piłsudskim na czele),

oraz PPS-Lewica złożona z działaczy tzw. młodych opowiadających się za walką o prawa robotników i utworzenie demokratycznej republiki rosyjskiej;

=wśród działaczy endecji zrodziła się koncepcja oparcia dalszych dążeń niepodległościowych na współpracy z Rosją i skupiona na legalnej działaności.

Rzwój kultury w latach 1807-1830

Okres Księstwa Warszawskiego i początków KP przyniósł ożywienie działaności artystycznej i naukowej. Funkcjonowały wówczas Uniwesytet Wileński (18003-1832), Uniwersytet Warszawski (1816-1831) i Liceum Krzemienieckie (1805-1832).

Pod wpływem podejmowanych w tym okresie szerokich reform szkolnictwa i administacji na ziemiach polskich zaczęła się ksztłatować inteligencja - warstwa społeczna złożona z osób utrzymujących się z pracy umysłowej (nauczycieli, lekarzy, urzędników).

Widoczne stało się również znaczne ożywienie ruchu budowlanego. W Warszawie klasycystyczną formę uzyskały gmachy nowych instytucji publicznych - m.in. Teatru Narodowrgo, Banku Polskiego, Towarzystwo Przyjaciół Nauk, a w mniejszych miejscowościach - ratusze. Do grona czołowych architektów należeli Jakub Kubicki, Antonio Corazzi.

W literaturze do lat 20. XIX w. domunującym kierunkiem pozostawał klasycyzm. Szczególnie chętnie sięgano po motywy historyczno-patriotyczne:

=Cyprian Godebski w powieści Grenadier-filozof i Pamiętniku oblężenia Mantui przedstawił losy żołnierzy Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego

=Julian Ursyn Niemcewicz - w Śpiewach historycznych ukazał wyidealizowaną wizję historii Polski

Popularność zyskała także powieść - za najwyitniejsze dzieło tego okresu uznaje się napisany po francusku Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego.

Romantyzm

Wpływy romantyzmu - nurtu w kulturze wyrażającego bunt przeciw ustalonym regułom społecznym oraz naukowemu podejściu do natury i człowieka, typowemu dla oświecenia - dotarły na ziemie dawnej RP w II poł. XIX w.

Spośród haseł epoki dla Polaków przemawiało szczegbólnie wezwanie do walki z tyranią i zniewoleniem, które powiązano z ideą walki o niepodległość.

Romantyzm pozostawał dominującym nurtem w polskiej kulturze w latach 1822-1863 (od wydania Ballad i romansów Adama Mickiewicza do powstania styczniowego).

Głównymi ośrodkami polskiego romantyzmu było Wilno i Warszawa, a po klęsce powstania listopadowego - Paryż.

Literatura

Za najwybitniejszych twórców epoki uznani są trzej poeci, określani mianem wieszczów narodowych:

=Adam Mickiewicz - Dziady, Pan Tadeusz

=Juliusz Słowacki - Balladyna, Kordian

=Zygmunt Krasiński - Nie-boska komedia

Dzieła Mickiewicza (szczególnie Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego) i Słowackiego przyczyniły się do spopularyzowania koncepcji mesjanizmu polskiego - zrodzonego po klęsce powstania listopadowego przeświadczenia, że cierpienie narodu polkiego przyniosą wyzwolenie całej ludzkości od zła (tyrani).

Utwory wieszczów - pomimo działań cenzury - silnie oddziaływały na nastroje i postawy mieszkańców ziem polskich i miały wpływ na wybuch kolejnych zrywów narodowych. Do wybitnych twórców tego okresu należeli także:

=Cyprian Kamil Norwid - poeta, doceniony dopiero u schyłku XIX w.

=hrabia Aleksander Fredro - komediopisarz, czerpiący z tradycji oświecenia (Zemsta, Śluby panieńskie)

Sztuka i architektura

W polskim malarstwie romantycznym chętnie podejmowano tematy historyczne. Szczególnym kunsztem wyróżniali się:

=Aleksander Orłowski - rysownik, malarz, zdolny karykurzysta

=Piotr Michałowski - malował hobbystycznie, stworzył serię obrazów ukazujących epizody z czasu wojen napoleońskich i powstania listopadowego

=Artur Grottger - zasłynął dwoma cyklami rysunków z okresu powstania styczniowego - Polonia i Lithuania.

W architekturze romantyzm cechował się zwrotem w stronę eklektywizmu - dowolnego łączenia elementów typowych dla różnych stylów historycznych (gotyku, renesansu, baroku). Z czasem dominujący stał się neogotyk, naśladujący - niekiedy dość swobodnie - architekturę średniowiecza.

Muzyka

W romantyźmie wzrosło znaczenie muzyki instrumentalnej. Dzieła kompozytorów miały służyć wyrażeniu emocji twórców i powstawać pod wpływem natchnienia. Chętnie sięgano także po motywy ze sztuki ludowej.

Jednym z najwybitniejszych kompozytorów romantycznych w Europie był urodzony w Polsce Fryderyk Chopin, który tworzył i koncertował głównie we Francji.

W KP duże znaczenie miała działaność Stanisława Moniuszki.

Pozytywizm

Po upadku powstania styczniowego zarzucono romantyczną ideę walki zbrojnej. Obawiano się, że kolejny zryw mógłby zagrozić egzystencji całego narodu. W zamian na ziemiach polskich zaczęły się umacniać idee i hasła pozytywizmu, który odrzucał irracjonalność romantyzmu i głosił wiarę w postęp oraz zdobycze nauki.

Pozytywiści występowali z hasłami pracy organicznej i pracy u podstaw, a swojej sztuce stawiali cele utylitarne - miała ona zwracać uwagę na akutalne problemy społeczne i propagować właściwe postawy.

Realizacji tych zadań sprzyjały postępująca alfabetyzacja społeczeństwa oraz rozwój prasy codziennej, dzięki czemu znacznie zwiększył się krąg odbiorców literatury.

Literatura i sztuka

W literaturze nastąpił zwrot w kierunku prozy i realizmu. W powieściach, opowiadaniach i nowelach ukazowano trud pracy rzemieślników, lekarzy i inżynierów, zwracano również uwagę na zjawiska społeczne, takie jak niedola chłopstwa, egoizm burżuazji oraz brak równych praw dla kobiet.

Czołowymi twórcami pozytywizmu byli: Henryk Sienkiewicz (Szkice węglem, Janko Muzykant), Bolesław Prus (Lalka, Emancypantki), Eliza Orzeszkowa (Nad Niemnem) i Maria Konopnicka (Nasza szkapa, Dym).

Jednocześnie podejmowano wysiłki, aby umacniać wśród mieszkańców trzech zaborów poczucia wspólnoty narodowej. Służyły temu dzieła literackie i obrazy tworzone "ku pokrzepieniu serc", w których ukazywano idealizowane epizody z historii Polski. W tym nurcie tworzyli m.in:

= Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy, Trylogia: Ogniem i Mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski; za całkoształt twórczości nagrodzony w 1905 r. Literacką Nagrodą Nobla.

=Ignacy Józef Kraszewski- Stara baśń, Saskie Ostatki

=Jan Matejko - Bitwa pod Grunwaldem, Hołd pruski, Batory pod Pskowem

W malarstwie dużą popularnością cieszyły się przedstawienia historyczne i batalistyczne, w których - oprócz Matejki -wyspecializowali się szczególnie Józef Brandt, Wojciech Gerson, Juliusz Kossak i Wojciech Kossak.

Równolegle rozwijało się malarstwo realistyczne, ukazujące z naturalistyczną dokładnością współczesne sceny z codziennego życia. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego stylu należeli Maksymilian i Aleksander Gierymscy oraz Józef Chełmiński.

Szkoły historyczne

II poł. XIX w. przyniosła znaczne ożywienie w zakresie badań nad historią Polski.

W tym okresie zarysował się spór o przyczynę upadku RP pomiędzy krakowską szkołą historyczną a warszawską szkołą historyczną.

Konflikt ten miał także znaczenie polityczne - poglądy historyków krakowskich stanowiły podporę dla lojalistycznej postawy stańczyków, z kolei przedstawicielom szkoły warszawskiej zdecydowanie bliższe były idee pozytywizmu warszawskiego.

Szkoła krakowska - Józef Szujski, Michał Bobrzyński; przekonanie, że winę za rozbiory ponoszą sami Polacy, a upadek państwa był efektem wadliwego ustroju, anarchii, prywaty i braku poszanowania dla władzy państwowej.

Szkoła warszawska - Tadeusz Korzon, Władysław Smoleński, Adolf Pawiński; teoria odrodzenia w upadku, wg. której u schyłku XVIII w. RP zaczęła przezwyciężać swoje słabości, a do tej klęski doprowadziła agresja Prus, Rosji i Austrii

Młoda Polska

Młoda Polska (neoromantyzm) to okres w dziejach polskiej luteratury i sztuki obejmujący lata 1890-1918. Dominować zaczęły wówczas tendencje charakterystyczne dla modernizmu, a czołowym postulatem stało się hasło "sztuka dla sztuki" - wezwanie, by uwalnić sztukę pd funkcji pozaartystycznych (szczególnie dydaktycznych i politycznych.)

Młodopolanie odrzucali program pozytywistów - uznali postulowanie i podejmowane przez nich działania za nieskuteczne. Sami głosili natomiast hasła romantyzmu: wyższość uczuć i emocji nad rozumem oraz przekonanie o wyjątkowej roli artysty. Fascynowali się też mistycyzmem i duchowością.

Głównym ośrodkiem polskiej kultury w tym okresie pozostawał Kraków, ale ważną rolę odgrywały także Zakopane i Warszawa.

Literatura

W poezji młodopolskiej dominowały nastroje smutku i melancholii oraz dekadentyzm. Do najwybitniejszych poetów należeli: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stanisław Przybyszewski, Jan Kasprowicz i Leopold Staff.

W prozie i dramacie -wbrew postulatom dystanoswania się twórców od bieżących spraw - nadal chętnie poruszano aktualne problemy polskiego społeczeństwa. Taką tematykę podejmowali:

=Stefan Żeromski - Ludzie bezdomni, Syzyfowe prace

=Władysław Stanisław Reymont - laureat Literackiej Nagrody Nobla za powiesć Chłopi;

=Stanisław Wyspiański (dramat Wesele)

Sztuka

W malarstwie okresu Młodej Polski pojawiły się i współistniały ze sobą kierunki obecne w sztuce ogólnoeuropejskiej - symbolizm, impresjonizm i secesja. Wielu arystów eksperymentowało z różnymi nawiązaniami formalnymi, więc ich twórczość rzadko była jednolita stylistycznie.

Najwybitniejszym przedstawicielem symbolizmu był Jacek Malczewski (Melancholia, Błędne koło, który w swojej tematyce mierzył się z wątkiem narodowo-patriotycznym, religijnymi i autobiograficznymi).

Obrazy impresjonistyczne tworzyli Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński i Leon Wyczółkowski.

Autorami dzieł sensacyjnych byli Stanisław Wyspiański (projekty witraży w kościele św. Franciszka w Krakowie, Macierzyństwo) oraz Józef Mehoffer (polichromie w kościołach, grafika użytkowa, liczne portrety)

Najważniejsze dokonania naukowe

brak własnego państwa i represje nakładane na mieszkańców rozwoju nauki. POlscy naukowcy działali zatem na emigracji, a niekiedy nawet na zesłaniu.

Do ważniejszych osiągnięć polskich badaczy w obszarze nauk ścisłych zalicza się:

=skroplenie tenu i azotu przez Zygmunta Wróblewskiego i Karola Olszewskiego;

=badania nad fauną i florą Syberii prowadzone na zsyłce przez Aleksandra Czekanowskiego, Jana Czerskiego i Benedykta Dybowskiego

=badania nad promieniotwórczością oraz odkrycie pierwiastków polonu i radu przez Marię Skłodowską-Curie (za co przyznano jej Nagrodę Nobla w 1903 i 1911 r.)

W zakresie nauk humanistycznych duże znaczenie miały:

-Geograficzno-statystyczny atlas Polski opracowany przez Eugeniusza Romera (1916r.)

-Encyklopedia powszechna wydana przez Samuela Orgelbranda (1859r.)

-Słownik gepgraficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1880-1902r.)

Ważną rolę odegrały także szeroko zakrojone badania Oskara Kolberga nad ludowymi zwyczajmi i kulturą.