Introducing 

Prezi AI.

Your new presentation assistant.

Refine, enhance, and tailor your content, source relevant images, and edit visuals quicker than ever before.

Loading…
Transcript

214264001010

Grafik Tasarımda Organik Tipografinin Kullanımı

Ayşenur Kırkın Yüksek Lisans Seminer Sunumu

Yazının İcadı ve Tarihsel Gelişimi

Sümer yazısı, İ.Ö. 8000’den sonraki yıllarda avcılık ve toplayıcılıkla yaşamını sürdüren toplulukların, yerleşik hayata geçiş sürecinde, sosyal ve ekonomik ilişkilerin artmasından dolayı muhasebe ve defter tutma ihtiyacıyla ortaya çıkmıştır. Sümerlerin alacak ve borçları kayıt altında tutmak için küçük kilden yapılmış nesneler yerini zamanla tabletlere bırakmıştır. Bu küçük kil nesnelerini yine kilden yapılmış kılıfların içinde muhafaza etmişlerdir. Kılıfların üzerine, içine koydukları nesneyi anlatan birtakım resimlemeler vardır. Logografik adı verilen yazının ilk halidir. Yaklaşık 1200 karakterden oluşan, sayı, isim, çeşitli tehlikeli-tehlikesiz hayvanları simgelemektedir (Selamet, Grafik Tasarım Öğesi Olarak Tipografi, 1995, s. 15).

1

Yazının İcadı ve Tarihsel Gelişimi

Kil tabakalarının ağır ve taşınması zor olduğundan dolayı üzerine yazılabilir, dayanıklı ve daha hafif nesneler aranmaktaydı. Başlarda saraylarda süsleme için kullanılan tunç üzerine yazmayı denediler. Daha sonra boyu 2-3 metreye kadar büyüyebilen eski Mısırlıların papirüs bitkisini kullanarak kâğıt üretmişlerdir. Papirüs bitkisi, eski Mısırılar için büyük bir öneme sahipti. Bitki yaprakları hem gıda için kullanılabiliyor hem de kâğıt üretiminde daha az maliyetli olduğundan parşömen yerine tercih ediliyordu. Çivi yazısının kullanımı papirüs kağıdının bulunmasıyla sona ermiştir (Kutluay, 2016).

Avrupa’da Mısır papirüsleri kullanılırken, Çinliler kâğıt yapmak için bambu liflerini, bitkileri, ağaç kabuklarını, koca koca havanların içinde atıp suyla karıştırıyorlardı. Elde edilen hamurla kâğıt üretiliyordu. Çinliler, kâğıt üretimindeki bu formülü sakladılar. Talas Savaşı sırasında kaçırılan Çinli üreticilerden, formül çalındı. Kâğıt, Avrupa’ya yayıldıktan sonra 19. yüzyılda sanayi üretimine geçilmesiyle maliyet düştü ("sanal", 2019).

Latin Alfabesinin Bulunması

Latin Alfabesinin Bulunması

Yazı malzemesi olarak kullandıkları gereçler yazı karakterlerinde değişime sebep olmuştur. Roma Kapital yazısı, çelik kalemden daha az ağır olan stilus çubuklarıyla yazıla yazıla "Kapitalis Kuadrata" (M.S. 3-4 yüzyıl) ortaya çıkmıştır. Daha sonra tüy kalemle yazmaya başladıklarında yazı daha da eğrileştiğinden "Kapitalis Rustika" ile Unisal karakterlerine dönüşmüştür. Değişen karakter, bugünkü küçük harflerin temeline adım atmıştır. Böylece yazılar Avrupa ülkelerine dağılarak ufak değişimlerle ulusal yazı karakterleri kullanılmaya başlamıştır.

Latin alfabesi Türkiye'de 3 Kasım 1928 yılında harf devrimiyle kullanılmaya başlamıştır. Latin alfabesini kullanan ilk Türk toplulukları Azerbaycan'da Yakut Türkleridir. Latin alfabesi kullanılan farklı bölgelerde, küçük ses değişikliklerine rastlamak mümkündür ("sanal", Roma Alfabesi, 2021).

20.Yüzyıl Modern Sanat Akımlarının Tipografiye Etkisi

2

Tipografi kelimesi Gutenberg’in incili, yüksek baskı tekniğini (tipo baskı) kullanarak çoğaltmasıyla ortaya çıkmıştır. Kalıplara dökülen harfler kesilip daha sonra dizilmesiyle oluşturulan baskı sürecine tipografi denilmiştir. 19. Yüzyılın ortalarına doğru sanayinin ilerlemesiyle birlikte tipografi terimi de genişlemiştir. Mühendisler işlevselliği ön planda tutan tasarımlar yapmaya başlamış fakat bu durumdan rahatsız olan dönem sanatçıları, estetiğin daha önemli olduğunu öne sürmüştür. William Morris, Arts and Craft hareketinin doğmasına öncü olmuştur. 1918’de Guillaume Apollinaire yayınladığı “Calligrammes” şiirdeki anlamların tipografiyle görselleştirilmeye çalışılmasıyla, tipografinin ilk kavramsal adımları atılmıştır (Kurtcu, 2019, s. 90-91).

Fütürizm ve Dadaizm

Fütürizm:

Tipo baskı, dizgiciler tarafından matbaada, metal kalıplar yan yana getirilerek basılmıştır. Bu dizgiyi sorgulayanlardan biri de Fütürist şairlerdir. Metal kalıpların yerlerini serbest kullanarak edebiyata olduğu gibi tipografiye de yeni bir sanatsal soluk getirmişlerdir. Akımın öncülerinden İtalyan asıllı Filippo Tommaso Marinetti, manifestolarında sıradanlığı yıkıp özgürlüğü yüceltmekten bahsetmiş, geleneksel sayfa düzeni yerine büyük-küçük, bold, italik harflerin farklı açılarla bir araya

getirerek kullanmıştır (Mazlum, 2017, s. 232).

Özgür Sözcükler

Dadaizm:

I. Dünya Savaşı’nın cahilliğine ve katliamlarına karşı çıkan bu topluluk 1916 yılında ortaya çıkmıştır. Amaçları eski yerleşik değerleri yıkmak, yerine yeni bir sanat anlayışı oluşturmaktır. Dadaistlerin odak noktası estetik kaygıyla üretilmiş nesneler yerine, burjuvanın berbatlığını eleştiren eserler ortaya koymak istemişlerdir. Dadacıların kolaj tekniğini kullanmasıyla da tipografiye yeni bir düzen kazandırmışlardır (Erdem, 2019, s. 128). Dergi 1917 yılından 1922 yılına kadar basılmaya devam etmiştir. Büyükküçüklü harflerin kullanımı, farklı açılarla kelimelerin konumlandırması, kolaj çalışmalarıyla Dada akımının ruhunu devam ettirmişlerdir. Basılan dergilerden bir diğeri ise “Merz” adlı dergidir. Dada dergisi ile aynı tasarım diline hakimdir (Erdem, 2019, s. 129).

Konstrüktivizm ve De Stijl

Konstrüktivizm:

Konstrüktivizm akımı, Rus devriminden sonra aktiflik göstermiştir. Sanatçının, mühendis ve bir bilim adamı olduğunu kabul etmişlerdir. Akımın öncülerinden Vladimir Tatlin, toplumun çıkarlarını sanatçıların düşünmesi gerektiğini savunmuştur. Konstrüktivizm akımın amacı, teknolojik ve güncel hayattaki gelişmeleri, sanat, tasarım, mimari gibi alanlarda çağdaşlaştırmaktır. Bu bağlamda yeni materyalist formlar oluşturmaya çalışarak, topluma faydalı, kullanılabilir şeyler üretme çabasındalar (Yazar & Yılmaz, 2019, s. 75).

De Stijl:

1917 yılında, Theo Van Doesburg ve Piet Mondrian’ın içine bulunduğu bir grup sanatçı tarafından Hollanda’da kurulmuştur. Aynı yıl içerisinde “De Stijl” dergisini çıkarmışlardır. Çalışmaların ortak özelliği, mavi, sarı, kırmızı ana renklerini kullanmaları olmuştur. Theo Van Doesburg, tipografik çalışmalarında yuvarlak ve kavisli çizgiler yerine serifsiz yazı karakteri kullanmaya başlamışlardır. Yazılar genelde dikdörtgen birimlerin düşey ve yatay dizilmesinden türetilmiştir (Selamet, Grafik Tasarım Öğesi Olarak Tipografi, 1995, s. 31).

Bauhaus

Bauhaus:

Walter Gropius’un “Arts and Crafts” okuluna yönetici olarak atanmasıyla uygulamalı eğitime başlamıştır. Daha sonra güzel sanatlar okulu ile birleşmesiyle, Gropius, yeni bir eğitim tarzı geliştirmek üzere okulun ismini, “Devlet Bauhaus Okulu” olarak değiştirmiştir. Okulda resim, mimari, heykel gibi bölümlerin dersleri verilmektedir. Grafik tasarım, çömlek, marangoz gibi işlerin uygulamalı ders için atölyelerde çalışılmaktaydı. Öğrencilerin üretim problemlerinin önüne geçmek için tecrübe edinmeleri sağlanmaktadır. Öğrenciler, temel sanat eğitimine, sanatçı ve zanaatkar olarak başlamışlardır (Bulat, Bulat , & Aydın, 2014, s. 111).

ilk yayınlanan kitap

Yazı Karakterlerinin Sınıflandırılması

3

Yazı karakterlerinin sınıflandırılmaları için uluslararası geçer bir bilgi yoktur. Ancak İngiliz dilini kullanan ülkelerde ufak değişikliklerin olmasına rağmen bir sınıflandırma oluşturulmuştur. Fransız tipografist Maximilien Vox tarafından hazırlanan sınıflandırmada, birbirine bağlanan el yazılarına “Scriptes”, kalın tırnak fontlarına “Mecanes”, tüm biçimlerdeki gotik yazı karakterlerine “Manuaires” olarak sınıflandırmıştır (Sarıkavak, Çağdaş Tipografinin Temelleri, 2004).

Kazıma ve Gotik Yazı Tipi

Kazıma:

Taş üzerine kalem ya da keski ile biçimlendirilmiş font türleridir. En çok bilineni Trajan’dır. 1988 yılında Carol Twombly tarafından tasarlanan bir fonttur. Esin kaynağı Trajan Column olmuştur. Augustea, Citation, Columna benzeri font türleridir (Sarıkavak, 2004, s. 68-69).

Gotik:

Kırık Hurufatlar olarak adlandırılır. İlk baskı Almanya’da Johannes Gutenberg tarafından üretilen metal harflerle basılmıştır. En ünlü baskısı kırk iki satırlık İncil’i olmuştur. Her sayfası iki sütundan oluşmaktadır. Tasarlanıp, Gutenberg tarafından dökümü yapılıp ve basılan bu harfler, Kuzey Avrupa’da kullanılan el yazısının koyu harflerinin kopyalanmasıyla oluşturulmuştur.

Roman (Serifli) Yazı Tipi ve Köşeli Serifliler

Roman (Serifli):

Avrupalılar kuzeyde kullanılan gotik fontları beğenmemişlerdir. Romalıların kullandığı açık ve net harfleri kullanmışlardır. Burada gelişen harfler, Roman türü olarak sınıflandırılmıştır. Eski Romalılar, Yunan ve çevresindeki uygarlıklardan aldıkları alfabeyi geliştirerek kullanmışlardır. Roman yazı karakteri üç alt grup olarak sınıflandırılır. Bunlar eski stil, geçiş dönemi ve moderndir (Selamet, 1995, s. 58).

Köşeli Serifli:

Köşeli serif fontları ilk ortaya çıktıklarında mısır mimarisini andırdığı için

Egyptian olarak adlandırılmıştır. İngiliz yazı tasarımcısı Vincent Figgins tarafından kalın köşe serifli harf karakteri tasarladı. Yabancı kaynaklarda, “Square Serif”, “Slab Serif'” ya da “Egyptian” olarak adlandırılmışlardır (Selamet, 1997, s. 118).

Sans Serif ve El Yazısı Yazı tipi

Sans Serif:

Sans Serif, genellikle dijital alanda kullanılan bir yazı tipidir. Görüntü itibariyle harflerin uç kısımlarındaki tırnakların olmamasıdır. Bu gruptaki fontlar estetik görünüyor olsa da uzun yazılar için uygun olmayabilir. Okur, yazıya odaklandığında fontlar sanki birbirlerinin içerisine geçiyormuş gibi his verip, gözü yorabilmektedir. Tırnaklı yazı karakterleri genellikle ansiklopedi, kitap gibi basılı yayınlar da kullanılmaktadır. Tırnaksız yazı karakterleri ise, çoğunlukla levha başlık gibi kısa metinlerle kullanılmaktadır ("sanal", 2021).

El Yazısı Yazı Tipi

Sans Serif, genellikle dijital alanda kullanılan bir yazı tipidir. Görüntü itibariyle harflerin uç kısımlarındaki tırnakların olmamasıdır. Bu gruptaki fontlar estetik görünüyor olsa da uzun yazılar için uygun olmayabilir. Okur, yazıya odaklandığında fontlar sanki birbirlerinin içerisine geçiyormuş gibi his verip, gözü yorabilmektedir. Tırnaklı yazı karakterleri genellikle ansiklopedi, kitap gibi basılı yayınlar da kullanılmaktadır. Tırnaksız yazı karakterleri ise, çoğunlukla levha başlık gibi kısa metinlerle kullanılmaktadır ("sanal", 2021).

Deneysel Tipografi

4

Deneysel tipografi, temel tipografi kurallarına bağlı kalmayan, yazı ile sınırsız uygulamalar yapabilme modelidir. Bu uygulamalar dijital ya da basılı olmakla sınırlı kalmayıp, çeşitli malzemelerle, farklı uygulama alanlarına taşımak mümkün. Deneysel tipografinin asıl amacı okunabilirlik değil, duyguları yansıtabilmesidir. Deneysel tipografi yazı karakteri gibi özel , oluşturulmaktadır. Fakat yazı karakteri herhangi bir şeyi anlatmak için araç olarak kullanılırken, deneysel tipografi ise anlatılmak istenenin kurgulanmasıdır (Buçukoğlu, 2020, s. 577-578)

Tipografik İllüstrasyonlar

En İyi 100 Poster Bodoni Lebt

Güney Kore de Typographyday2012 Poster Yarışmasını Kazanan

Posterler Biri

Tipografik İllüstrasyonlar

Tipografi yalnızca tasarımı destekleyen yardımcı öge değil, imgenin ta kendisi olarak da kullanılabilmektedir. Tipografik öğeleri kullanarak ortaya çıkarılan görsel tasarımlarda güçlü etki görmek mümkündür. Bu çalışmalara ‘Tipografik İllüstrasyon’ denir (Özkurt, 2011, s. 38).Tipografik illüstrasyonların amacı okunabilirlik değildir. Herhangi bir objeye veya bir canlıya benzetilmektedir. Tipografik illüstrasyonların kullanımında dikkat çekmek ön plandadır. Tipografik öğeler, renkli kullanılarak herhangi bir obje veya nesneyi tamamen resimleştirebilir. Harf bu durumda yazı olma özelliğini kaybetmektedir. (Özkurt, 2011, s. 40)

The Big Drink Kitap Kapağı

Sonsuza Kadar Çilek Tarlaları Deneysel Tipografi Afişi

Pamuk Prenses Deneysel Tipografik Çalışma

Organik Tipografi

Organik Tipografi

Deneysel tipografinin içinde yer alan organik tipografi, geçmişten günümüze pek çok tasarımda kullanılmaktadır. Güçlü görsel anlatımıyla birçok tasarım alanına yeni bir anlatım dili olmuştur. Organik tipografileri oluşturmak için çeşitli materyallerden faydalanılmaktadır. 3 boyutlu nesnelerin tasarımında ellerin kullanımı zorunludur. İngilizcede “Handmade Typography” başlığı altında toplanmaktadır. Türkçede ise organik tipografi terimi kullanılmaktadır (Buçukoğlu, 2020, s. 853). Organik tipografideki canlı organizmalar anlamına gelen “organik” sıfatı mecazi olarak kullanılmaktadır. El ile deneysel süreçle üretilmiş organik formlara sahip yazı stillerine söylenmektedir. Organik tipografi ile tasarlanmış çalışmalar günümüzde oldukça fark yaratıp, diğerlerinin önüne geçmektedir (Özkurt, 2011, s. 95).

Hayrullah Yorgancı Handmade Typography

Sonuç

5

Araştırmanın sonucuna göre yazının icadından günümüze kadar geçen süreçte, teknolojinin de ilerlemesi tipografiyi doğrudan etkilemiştir. Sümerlerin çivi yazısından, mısır hiyeroglif resimlemelerine uzanan deneysel yazı tipleri oluşturulmuştur. Gutenberg’in incili, tek tek işlenmiş hurufatları tipo baskı makinesine yerleştirilmesi ile tipografi terimi kullanılmış ve daha sonrasında sanayinin gelişmesiyle yirminci yüzyıl modern sanat akımlarında tipografik gelişmeler görülmüştür. Kavramsal tipografik gelişmeler ilk bu dönemde kullanılmıştır. Anlam ve tipografi öğelerini tasarımda kullanarak geleneksel tipografinin dışına çıkmıştır. Öncelik okunabilirlik değil görsel anlatım olmuştur. Organik tipografide kullanılan materyallerle verilmek istenen mesaj doğru kullanıldığında iyi bir çalışma ortaya çıkabilmektedir. Deneysel süreç içerisinde doğru adımlarla ilerlendiği zaman hem işlevsel hem de estetik olabilmektedir. Bu bakımdan organik tipografinin kullanımı standart yazı formu dışında olduğundan, anlatılmak isteneni daha etkili duyguya yönelik sunabilmektedir.

Kaynakça

6

"sanal". (2019). Kağıt ne zaman ve kimler tarafından icat edildi? From

https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kagit-ne-zaman-ve-kimler-tarafindan-icat edildi-40760974

"sanal". (2021). Roma Alfabesi. From https://www.alfabe.gen.tr/roma alfabesi.html

"sanal". (2021). Sans-serif. From https://tr.wikipedia.org/wiki/Sans-serif

"sanal". (2022). Latin Alfabesi. Retrieved 04 25, 2022 from

https://tr.wikipedia.org/wiki/Latin_alfabesi

"sanal". (t.y.). Yazının İcadı. From https://www.wikitarih.com/yazinin-icadi/

Baş, T. (2014). TİPOGRAFİDE FONT KİMLİĞİ VE YARATTIĞI ETKİLER.

Bektaş, D. (1992). Çağdaş Grafik Tasarımın Gelişimi. Yapı Kredi Yayınları.

Buçukoğlu, S. M. (2020). ÜNİVERSİTELERDE GRAFİK TASARIM

EĞİTİMİ VE ÖĞRENMEÖĞRETME SÜRECİ İÇİNDE “DENEYSEL

TİPOGRAFİ” DERSİ. Turkish Online Journal of Design.

Bulat, S., Bulat , M., & Aydın, B. (2014). Bauhause Tasarım Okulu. Atatürk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.

Erdem, S. (2019). Geçmişten Günümüze Dada Hareketi ve Modern Tasarım

Sanatına Etkisi. Sanat ve Tasarım Dergisi.

Kurtcu, F. (2019). 20. Yüzyıl Modernizmi Tipografi'de İçerik ve Biçim İlişkisi.

Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E- Dergisi.

Kutluay, H. (2016). Yazı Nasıl Bulundu? From

https://www.makaleler.com/yazi-nasil-bulundu-2-3

Mazlum, H. (2017). MODERNİZM SÜRECİNDE YENİ TİPOGRAFİ'NİN

DOĞUŞU VE VE JAN TSCHICHOLD. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari

Bilimler Fakültesi Dergisi.

Okur , Ç. (2003). DENEYSEL TİPOGRAFİNİN GÖRSEL İLETİŞİME ETKİSİ.

Özkurt, E. (2011). Grafik Tasarımda Deneysel Tipografi ve Uygulama Alanları.

İstanbul.

Portakal, A. (2017). Yazının Anadolu'ya Gelişi. From

https://www.armaganportakal.com/yazinin-anadoluya-gelisi/

41

Sarıkavak, N. K. (2004). Çağdaş Tipografinin Temelleri. Ankara: Seçkin

Yayıncılık.

Sarıkavak, N. K. (2014). Kaligrafik ve Tipografik Deneysel Tasarımlar.

İstanbul: Grafik Tasarım Yayıncılık.

Selamet, S. (1995). Grafik Tasarım Öğesi Olarak Tipografi. T. C. ANADOLU

ÜNIVERSiTESİ.

Selamet, S. (1997). YAZI KARAKTERLERİNİN SINIFLANDIRILMASI.

Anadolu Sanat.

Sunay, Ç. (2008). Mısır Hiyeroglif Yazısı. Bilim ve Teknik.

Yazar, T., & Yılmaz, A. (2019). Sanatsal Dönüşüm ve Adaptasyon Süreçleri:

Konstrüktivist Düşünce Ekseninde Yeni Tipografi Hareketi. SETSCI

Learn more about creating dynamic, engaging presentations with Prezi