Renesans

Zjawiska, które zapoczątkowały epokę

• wynalezienie druku, co spowodowało znacznie większą dostępność książek, a wraz z nimi idei w nich zawartych
• przejęcie kontroli nad handlem przez miasta włoskie
• powstanie mecenatu, co spowodowało rozkwit literatury i sztuki
• odkrycia geograficzne, które zmieniły orientacje ludzi o świecie i spowodowały zaistnieniem kontaktów
• z odmiennymi kulturowo cywilizacjami
• teorie naukowe wygłaszane przez Mikołaja Kopernika, Galileusza i Giordana Bruno
• reformacja, która przyczyniła się do utraty znaczenia kościoła
• powstanie nowych uczelni wyższych
• zainteresowanie się epoką antyku

Dante Alighieri - prekursor renesansu

Prekursorem renesansu był Dante Alighieri i jego utwór „Boska komedia”, który nie został napisany po łacinie, lecz po włosku.

Dante Alighieri - prekursor renesansu

Imigranci i mecenasi

Imigranci

i mecenasi

Nowe myśli filozoficzne jak i inspiracje do świeżego nurtu w sztuce dali włoskim artystom imigranci, którzy przybywali do Włoch po upadku Konstantynopola. Przywozili oni ze sobą często wspomnienia z dawnego Cesarstwa Rzymskiego jak i czasami całe dzieła. Artyści oraz filozofowie zainspirowani minionymi czasami świetności rasy ludzkiej postanowili zacząć tworzyć odmienną myśl od tej średniowiecznej. Ogromny wybuch takich dzieł został wzmocniony przez możnych państw-miast, którzy za pomocą swojego bogactwa brali pod opiekę początkujących artystów. Taki związek nazywamy mecenatem. Każda z bogatych rodzin chciała mieć jak najznamienitszych twórców pod swoimi skrzydłami co dodatkowo zwiększało kreatywność.

Florencja i Medyceusze

Miejscem, w którym Renesans kwitł najbardziej, była Florencja, czyli najzamożniejsze ze wszystkich Włoskich miast. Szczególny okres nastał tam za panowania Medyceuszy, rodu, który kładł największy nacisk na rozwój sztuki.

Florencja i Medyceusze

Początki humanizmu

Filozofia miała już wcześniej swoje początki. Ojcem humanizmu nazywamy Francesco Petrarkę.

Początki humanizmu

Był wywodzącym się

z Florencji uczniem

i poetą, który umiłował sobie myśl Starożytnego Rzymu takich mędrców jak Cyceron czy Wirgiliusz. Jego prace na temat filozofii minionych czasów stały się inspiracją dla innych poetów i myślicieli w czasie największego wybuchu renesansu.

Człowiek Witruwiański

Sama nazwa dzieła pochodzi od architekta i autora Witruwiusza żyjącego

w Starożytnym Rzymie. Opierał on swoje prace

o perfekcyjne proporcje zarówno w budowlach jak

i ciele ludzkim. To właśnie jego dzieło De Architectura zainspirowało

Da Vinciego do jego własnego tworu.

Leda z Łabędziem

Obraz Leonarda da Vinci Leda z Łabędziem nawiązuje bezsprzecznie do mitologii, a konkretniej do mitu greckiego o Zeusie i kobiecie imieniem Leda. Bóg piorunów zakochał się w dziewczynie i zmienił się

w łabędzia, aby ją uwieść.

Leda z Łabędziem

Przyczyny ideologiczne

Na początku XVI w. w Kościele domagano się wprowadzenia reform. Miało to związek z coraz częstszymi nadużyciami władz kościelnych, powszechnymi praktykami, takimi jak symonia (kupowanie stanowisk w Kościele), nepotyzm (obsadzanie znajomymi i rodziną ważnych stanowisk), sprzedaż odpustów, oraz niemoralnym życiu kościelnych dostojników. Ważne było także to, że Kościół nie godził się na żadne zmiany proponowane przez ludzi chcących naprawy moralnej Kościoła. John Wycliffe czy Jan Hus postulowali wprowadzenie do liturgii języków narodowych, spierano się także o kult świętych i Maryi, kwestionowano istnienie prymatu Papieża oraz wiarygodność dogmatów zatwierdzonych przez Kościół. Za autorytet większość z tych reformatorów stawiała tylko i wyłącznie Pismo Święte. Z ich dzieł i traktatów korzystali późniejsi znani reformatorzy Kościoła: Marcin Luter oraz Jan Kalwin.

Przyczyny polityczne

Nie tylko wierzenia i ideologie były ważne, jeśli chodzi o tworzenie podstaw pod reformację. Ważniejszymi wydarzeniami politycznymi było upolitycznienie się papiestwa - Państwo Kościelne toczyło wojny, zawierało sojusze, mniej zwracając uwagę na kweste religijne, kolejni papieże wykorzystywali swoją pozycję w politycznych rozgrywkach. Wydarzeniem, które możemy nazwać prereformacją są wojny husyckie w Czechach w latach 1419-1434, a więc około wiek przed reformacją, których cele były bardzo zbliżone do późniejszej reforamcji. Rozwojowi nowej doktryny sprzyjały też warunki panujące w Niemczech - olbrzymia część ziem podzielonego na małe, niezależne państewka Cesarstwa należała do Kościoła, co potępiali reformatorzy, a zamierzali wykorzystać możnowładcy, by pozyskać ziemie dla siebie.

Marcin Luter

Luteranizm

Podstawy

Pięć zasad

Źródła

Geneza

Założenia

Dziedzictwo

Bracia polscy

Unitariańska Wspólnota religijna wyodrębniona z kalwinizmu. Stanowiła ona najbardziej radykalny odłam reformacji w Polsce

Reformacja spowodowała rozłam religijny w dotąd w miarę jednolitej wyznaniowo Europie, najpoważniejszym konfliktem z tego wynikającym była wojna trzydziestoletnia (1618-1648)

Wojny religijne

W odpowiedzi na reformację w Kościele Katolickim powstał ruch zwany kontrreformacją, który zmierzał do uzdrowienia stosunków panujących w Kościele przed reformacją. Działania polegały na tworzeniu seminariów, reformie życia religijnego zgromadzeń zakonnych poprzez powrót do źródeł ich duchowości.

Upowszechnienie się języków narodowych w liturgii zakończyło erę uniwersalizmu i stworzyło podstaył poę pod powstanie państw narodowych.

Kalwinizm, który zgodnie z ideą predestynacji zakładał, że majętność na ziemi jest oznaką przeznaczenia do zbawienia, położył podwaliny pod relacje społeczne w kapitalizmie

Geneza

wielkiej schizmy

W roku 1309 papież Klemens V przeniósł siedzibę Kurii Rzymskiej do Awinionu rozpoczynając okres tzw. niewoli awiniońskiej papieży. Jego kolejni następcy rezydowali do roku 1376 w Awinionie. Kuria Rzymska została zdominowana przez Francuzów, a w gronie kolegium kardynalskiego nasilały się spory pomiędzy frakcjami narodowymi (głównie francuską i włoską). Urząd papieski był wykorzystywany politycznie przez królów Francji, a w Kościele szerzyły się symonia, nepotyzm, rozwiązłość i brak dyscypliny. Skutkowało to stopniowym upadkiem autorytetu papiestwa. Dopiero Grzegorz XI powrócił w 1377 roku do Rzymu za namową Katarzyny ze Sieny (później ogłoszonej świętą).

Papieże i antypapieże wielkiej schizmy zachodniej

Odkrycia geograficzne

• 1492-Odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
• 1488 - Bartolomeu Dias wyprawa do południowego krańca Afryki, który nazwał Przylądkiem Burz
• 1498 - Vasco da Gama dociera do wybrzeży Indii
• 1519-1522 - wyprawa Ferdynanda Magellana dookoła ziemi

Mapa

odkryć

geograficznych

Krzysztof Kolumb

Ferdynand Magellan

O obrotach sfer

niebieskich

De revolutionibus orbium coelestium – dzieło Mikołaja Kopernika, które zawiera wykład heliocentrycznej i heliostatycznej budowy wszechświata. Na owe czasy stanowiło przewrót w nauce i ówczesnym światopoglądzie. Ukazało się drukiem w Norymberdze w 1543. Składa się z sześciu ksiąg.

W 1999 autograf De revolutionibus orbium coelestium został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata. W 1559r. wpisano w Kościele katolickim do Indeksu ksiąg zakazanych.

Mikołaj Kopernik

Wynalezienie druku

Wynalezienie druku przypada na 1455 rok. Jan Gutenberg opracował własną wersję czcionek, wykonanych z metalu. Skonstruował aparat do ich odlewania, w którym nowością było używanie wymiennych matryc. Zaprojektował również własną wersję prasy drukarskiej, wzorując się na znanych już prasach introligatorskich. Jego prekursorskim dokonaniem było stworzenie pierwszego dużego wydawnictwa. Równie ważnymi osiągnięciami są udane kroje pism używanych do druku oraz opracowanie podstawowych zasad składu tekstu.

wynalezienie druku

Fragment Biblii Gutenberga

Jan Gutenberg

Humanizm

- nurt kulturalny, umysłowy i filozoficzny, powstały w początkach renesansu we Włoszech. Inspiracją dla jego utworzenia była kultura starożytna, w szczególności sztuka oraz poezja Greków i Rzymian. Dominowało tutaj prześwadczenie o nieograniczonych możliwościach

Humanizm

ludzkiego umysłu oraz samego człowieka, który był uważany za istotę wolną i twórczą. Humaniści byli przekonani o jego wielkości i godności, propagowali wszechstronny rozwój jednostki. Popularny stał się pogląd zwany antropocentryzmem, według którego to właśnie człowiek stanowi centrum i cel wszechświata. Hasłem przewodnim humanistów stały się słynne słowa rzymskiego komediopisarza - Terencjusza zaczerpnięte z jednego z jego utworów : "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce"

Platonizm

- nurt filozoficzny, który został rozwinięty przez Platona (427-347 p.n.e.). Mówi o tym, że nasz świat jest marnym odwzorowaniem tego idealnego. Głosił, iż świat składa się z ducha, czyli idei i materii. Dotyczyło to każdego przedmiotu, a najbardziej duszy: Człowiek oprócz materialnego ciała podlegającego procesowi zniszczenia posiada niematerialną część, czyli duszę, która w chwili

Platonizm

śmierci udaje się do świata idealnego. Dusza nadaje sens i życie człowiekowi, wprawia nas w ruch, lecz ciało jest jej tymczasowym przystankiem do świata idealnego. Platon tłumaczył swoją ideę posługując się przykładem jaskini, w której przy ognisku tyłem siedzą ludzie. Na ścianie jako cienie widzą to, co dzieje się poza

jaskinią. To co widzą, jest jedynie

odzwierciedleniem prawdziwego świata

poza jaskinią.

Arystotelizm

- nurt filozoficzny stworzony w IV w. p.n.e. przez Arystotelesa, który miał na celu pokazanie sprzeciwu platonizmu. Arystoteles uznawał rzeczy doświadczone przy pomocy zmysłów za jedyne oczywiste. Poznanie powinno być oparte na doświadczeniu i intuicyjnym określaniu z niego prawd ogólnych. Jak również założenie, iż najważniejszym

Arystotelizm

dobrem dla człowieka jest szczęście, nie jako rezultat doświadczenia przyjemności lecz wynik aktywności rozumnej i cnotliwej człowieka. A w rozumowaniu, jak i w życiu należy się trzymać złotego środka.

Stoicyzm

- nurt filozoficzny, który został utworzony w III w. p.n.e. przez Zenona z Kition. Nazwa ta pochodzi od budowli, w której Zenon nauczał w Atenach: Stoa Poikile. Według niego człowiek musi zachować równowagę duchową, spokój, powagę, by osiągnąć szczęście. Osoby żyjące stoicyzmem wyrzekają się dóbr, które przemijają, żyją w zgodzie z innymi naturą, bez okazywania zbędnych emocji. Dla człowieka najważniejsze jest w stoicyzmie szczęście, izoluje się on od rzeczy, które mogłyby go kusić. Jest obojętny na radosne chwile, jak i te smutne – broni się przed cierpieniem. Najważniejsza jest równowaga ducha, a ostatecznym wyborem jest samobójstwo.

Epikureizm

- nurt w filozofii, który nawiązuje do filozoficznych koncepcji Epikura z Samos. Jest on przeciwieństwem stoicyzmu. Tutaj człowiek ma się cieszyć z nawet drobnych rzeczy. Powinien po prostu czerpać z życia jak najwięcej i się nie ograniczać. Mówi się, że . „Dobro to przyjemność – czyli brak bólu”. Odrzuca się wierzenie w siły wyższe. Osoby żyjące według epikureizmu mogą nawet zrezygnować z przyjemności, tylko by nie zaznać cierpienia. Żyją oni zgodnie z naturą i wierząc, że nie ma drugiego życia.

Sceptycyzm

- nurt w filozofii, który został uformowany w oddzielne

stanowisko przez Pirrona z Elidy, którego najszerszym wyrazem literackim są pisma Sextusa Empiryka. Polega on na braku uzyskania czegoś wiarygodnego i prawdziwego. Jest nawet możliwe iż człowiek nigdy prawdy nie pozna. By poznać i uzyskać szczęście (czyli tutaj całkowity spokój duchowy), trzeba się wyzbyć się pytań, na które nie da się znaleźć odpowiedzi

Erazm z Rotterdamu

- holenderski humanista, filozof i teolog. Podróżował on po całej Europie jako niezależny uczony, utrzymując się ze sprzedaży swoich prac oraz datków od rosnącego grona zwolenników. Jako pierwszy humanista odważył się skrytykować chrześcijańskie teksty, nigdy nie zerwał jednak z katolicyzmem, polemizował także z Marcinem Lutrem. Erazm wysoko cenił filozofię Platona, stoików i epikurejczyków, najważniejsze miejsce zajmował jednak w jego rozważaniach Sokrates.

Erazm z Rotterdamu

Główne założenia filozofii:

- Człowiek może zapewnić sobie zbawienie, kiedy

przestrzega ewangelicznych zasad

- Ludziom na drodze do pokoju i szczęścia stoją

głupota, nieuctwo oraz zabobon

- Wszystkie wyznania chrześcijańskie powinny dążyć

do zgody.

Michel de Montaigne

- francuski filozof, pisarz i humanista; uznawany jest za twórcę eseju, jako gatunku literackiego, stanowiącego erudycyjne rozważania zorganizowane tematycznie, ale podane w luźnej formie. Otrzymał honorowe obywatelstwo Rzymu, pomimo starań o aprobatę kościelną dla swojego dzieła ,,Prób”, utwór ten znalazł się w Indeksie Ksiąg Zakazanych. Montaigne zajmował postawę laicką, głosił idee tolerancji religijnej, racjonalizmu. Doceniał dokonania Homera oraz Aleksandra Wielkiego.

Niccolo Machiavelli

– prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli

renesansowej myśli politycznej. Zasłynął przede wszystkim traktatem na temat sprawowania władzy pt.: „Książę”. Od jego nazwiska powstał termin „makiawelizm”, oznaczający brak skrupułów w dążeniu do celu. W roku 1559 jego pisma trafiły na kościelny indeks ksiąg zakazanych.

Niccolo Machiavelli

Główne założenia filozofii:

- Cel uświęca środki

- Prawo nie ma mocy, jeśli nie stoi za nim siła zdolna je egzekwować

- Świat jest polem stałej gry sił dobra i zła, a cechą zmian, jakim ulega, jest cykliczność.

- Ludzie z natury są źli, a głównym

motorem ich działania jest żądza

władzy i posiadania.

Empiryzm

- pogląd powstały w starożytności (powrócił w renesansie), według którego zasadniczą rolę w poznaniu odgrywa doświadczenie.

Francis Bacon

- angielski filozof, eseista, polityk oraz prawnik. Uznaje się go za jednego z wynalazców nowożytnej metody naukowej opartej na eksperymencie i indukcji. Uchodzi także za współtwórcę empiryzmu.

Francesco Petrarca

- poeta, filozof, autor słynnych sonetów. Jego twórczość zapoczątkowała okres humanizmu w Europie. Pisał zarówno utwory poetyckie jak i traktaty moralne czy erudycyjne. Do jego najsłynniejszych dzieł należą: ,,Canzoniere", ,,Sielaki" oraz ,,Africa".

O obrotach sfer niebieskich

- dzieło Mikołaja Kopernika wydane

w 1543 roku, zawierające wykład heliocentrycznej i heliostatycznej budowy wszechświata. Charakter dzieła nie był filozoficzny, jednak warto o nim wspomnieć ze względu na jego sprzeczność z ówczesnymi autorytetami: Biblią, filozofią Arystotelesa oraz teorią Ptolemeusza

O obrotach sfer niebieskich

Mikołaj Kopernik

Od czasu ukazania się tworu poglądy oparte na autorytecie były stopniowo zastępowane przez systematyczną obserwację i eksperymenty. Zmiany te określa się mianem przewrotu kopernikańskiego.

Giordano Bruno

- włoski filozof renesansowy oraz teolog, zwolennik teorii heliocentrycznej. Propagował dość kontrowersyjne jak na tamte czasy poglądy - twierdził, że system słoneczny znajduje się w nieskończonej przestrzeni, a we wszechświecie istnieje wiele podobnych do niego schematów. Za swoje przekonania został

Giordano Bruno

skazany na spalenie na stosie, jego egzekucja odbyła się na głównym rynku Rzymu w 1600 roku.

Pieśń XXV

Utwór ten powstał prawdopodobnie około 1558 roku podczas pobytu poety we Francji. Pieśń przedstawia typowo renesansową wizję świata i człowieka, odwołuje się bowiem do ideałów stoicyzmu, tomizmu i klasycznych reguł piękna. Odzwierciedla również renesansowy antropocentryzm, człowiek jawi się bowiem jako zwieńczenie dzieła stworzenia.

Pieśń „Czego chcesz od nas Panie” to podniosły utwór wychwalający wielkość nieskończonego i wspaniałego Boga. Pan jawi się tu jako wielki architekt, który skonstruował świat wedle harmonijnych reguł: oddzielił światło od ciemności, noc od dnia, lądy od wód oraz wyznaczył poszczególne pory roku. Rzeczywistość stworzona przez Boga jest tworem doskonałym i harmonijnym. W świecie panuje określony, uniwersalny ład. Doskonałość Boga znajduje odzwierciedlenie w doskonałości Jego dzieła. W ten sposób przejawia się w utworze filozofia tomistyczna, zgodnie z którą o istnieniu Absolutu wnioskuje się na podstawie piękna i bogactwa otaczającego świata. Bóg jest jednocześnie bytem niepoznawalnym, nieśmiertelnym i nieskończonym, którego nie może ogarnąć nawet Kościół.

Pieśń XXV

Czego chcesz od nas, Panie

Jeśli idzie o człowieka, stanowi on cząstkę stworzonej przez Boga przyrody i podlega analogicznym jak ona regułom. Istota ludzka jawi się jako najdoskonalszy z bytów w łańcuchu stworzenia, któremu Pan powierza pieczę nad wszystkimi bogactwami rzeczywistości. Ponadto mamy tu do czynienia z optymistyczną wizją ludzkiego losu, pełnego szczęścia, dobrobytu i wewnętrznej harmonii. Człowiek powinien być wdzięczny Bogu za Jego dobroć i zabiegać o Boże błogosławieństwo.

Pieśń IX

Pieśń ta ma charakter filozoficzny. Mówi o możliwości osiągnięcia szczęścia w życiu. Kochanowski nawiązuje tu do filozofii epikurejskiej, do słynnego hasła "carpe diem", czyli "chwytaj dzień" początku poeta wzywa do wspólnej, wesołej zabawy przy muzyce i dobrym winie. Jednak szybko pojawia się refleksja o konieczności zachowania rozwagi i spokoju, gdyż nie wiemy co nas jutro czeka, nie możemy przewidzieć ani zmienności ludzkiego losu, ani nie mamy możliwości kształtowania swej przyszłości. Tylko Bóg zna przyszłość i śmieje się, gdy człowiek próbuje zrobić to za Niego.

Pieśń IX zawiera wskazówki na temat tego jak żyć, w co wierzyć i jakie wartości w życiu są ważne. Kochanowski nawiązuje do trzech filozofii: stoickiej, epikurejskiej i chrześcijańskiej.

Pieśń IX

Chcemy sobie być radzi?

Nigdy w życiu nie zbłądzi ten, który potrafi zachować umiar w szczęściu, nie jest zarozumiały, nie unosi się pychą oraz mężnie wytrzymuje niepowodzenia. Kochanowski nawiązuje do metody "złotego środka", który był jednym z poglądów wyznawanych przez antycznych Stoików.

Podmiot liryczny chwali szczęście pełne równowagi. Wie, że nie będzie żył wiecznie dlatego też pogodzi się z utratą wszystkich dóbr jakie posiada. Wystarczy mu cnota, która jest dla niego prawdziwym skarbem. Kochanowski porównuje się do żeglarza, który w sytuacji niebezpieczeństwa modli się i chce swymi darami przekupić Świętych. Podmiot liryczny uważa, że pokora i pobożność w tej sytuacji jest fałszywa. On woli w swoim rejsie, którym jest jego życie, zachować postawę stoicką i wiarę w Boga.

Click to edit text

Pieśni

z ksiąg wtórych

Pieśń o spustoszeniu Podola

Pieśń o spustoszeniu Podola

Pieśń V z ksiąg wtórych, która funkcjonuje w literaturze pod tytułem "Pieśń o spustoszeniu Podola", ma charakter patriotyczny, jest rodzajem apelu podmiotu lirycznego do rodaków. Jej powstanie było ściśle związane z wydarzeniem, jakie miało miejsce w 1575 roku, kiedy to Tatarzy dokonali napaści na wschodnie tereny Rzeczypospolitej. Pieśń nie tylko upamiętnia to wydarzenie, ale także stanowi przestrogę dla szlachty, by wyciągnęła właściwe wnioski z zaistniałej sytuacji.

Kochanowski kreśli sugestywne obrazy spustoszenia Podola: kobiet wziętych do niewoli i zamkniętych w haremach oraz szlacheckich dzieci zamienionych w służących niewiernych. Mamy tu do czynienia z litotą – pomniejszeniem przeciwnika w celu uzmysłowienia Polakom własnej potęgi. Ponadto podmiot liryczny zwraca uwagę, że jeżeli Polacy nie pomszczą klęski poniesionej z rąk tak słabego wroga, będzie to bardzo zła wróżba dla przyszłości kraju.

Pojawia się również przestroga przed lekkomyślnością szlachty i stawianiem własnych interesów przed – nadrzędnym dla każdego patrioty – dobrem ojczyzny.

Pieśń ta należy do literatury pastoralnej. Autor odwołuje się do antycznej oraz polskiej tradycji sielanki. Głównie wzorował się na dziełach Wirgiliusza i Horacego.

„Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego to cykl dwunastu pieśni, których geneza jest związana ze starosłowiańskimi obrzędami nocy świętojańskiej. Życie na wsi jawi się w utworze jako wartościowe, ponieważ zapewnia uczciwość, pobożność i bezpieczeństwo. Życie mieszkańców wsi jest postrzegane jako pełne harmonii, zgodne z pierwotnym porządkiem natury i boskimi nakazami. Respektuje ono zasady moralne i jest wolne od zepsucia panującego na krolewskich i magnackich dworach. Wiejski gospodarz żyje z dala od gwaru miejskiego, w zamian słucha śpiewu ptaków. Często odpoczywa na łonie natury, sam organizuje swoją pracę i potrafi tym samym zapewnić sobie dobrobyt. Gospodarzowi pomaga jego wierna małżonka, która jest oszczędna i pracowita. Dzieci i młodzież mieszkające na wsi są dobrze wychowane, z szacunkiem odnoszą się do starszych i do religii. Jest to topos ziemiańskiej arkadii.

Pieśń świętojańska o sobótce

Tytułowa sobótka to ludowe święto przypadające raz do roku, 23 czerwca. Jest to niezwykły czas letniego zrównania dnia z nocą. Ten ludowy obrzęd związany był z zabawą i marzeniami o szczęsciu małżeńskim.

Sielanka - Utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego.

Arkadia - wyidealizowana kraina zamieszkiwana przez szczęśliwych pasterzy.

Na swoje księgi

Na swoje księgi to fraszka o charakterze programowym. Podmiotem tego utworu jest niewątpliwie poeta, fraszkopisarz, który składa deklaracje, co do tematyki swoich dzieł. Poeta odrzuca jako przedmiot swojej twórczości tematy mitologiczne, nie interesują go postaci wielkich herosów i srogich bogów.

Żywiołem lekkiej twórczości poety jest śmiech, żart, zabawa.

Z taką atmosferą doskonale komponuje się budowa formalna tego utworu. Wiersz jest bardzo lekki, prawie śpiewny.

Okazuje się, ze poeta wybiera lekką, żartobliwą formę dla swych dzieł, by zyskać sobie publikę, która w dzisiejszych czasach nie interesuje się poważnymi tematami. Dla podmiotu wiersza najważniejszy jest poklask i napitek jako zapłata.

Wniosek z tego wiersza płynie niezbyt optymistyczny - nie praca, nie powaga, a jedynie zabawa jest w stanie zainteresować odbiorcę. Wiersz należy raczej odczytywać jako niepochlebną diagnozę ówczesnej rzeczywistości.

Do gór i lasów

Do gór i lasów to fraszka o charakterze autobiograficznym. Podmiot liryczny, którego tym razem możemy utożsamiać z samym Kochanowskim, pod wpływem obserwowanego krajobrazu przywołuje z pamięci dawne zdarzenia.

Utwór rozpoczyna się apostrofą do „wysokich gór” i „odzianych lasów”.

Zarówno góry jak i lasy są symbolem nieprzemijalności, długowieczności, stałości. Kilkadziesiąt lat w życiu gór czy lasów to niewielki odcinek czasu, który nie zmienia ich wyglądu.

Kochanowski wspomina również kolejne etapy swojego życia zawodowego, które tworzą biografię typową dla renesansowych humanistów. Role podmiotu zmieniały się: od ucznia przez rycerza, potem dworzanin, następnie ksiądz.

Ostatnie dwa wersy to pytanie: „Dalej co będzie?”. Poeta widzi nadchodzącą starość.

Puenta utworu jest nawiązaniem do renesansowego carpe diem – chwytaj dzień, żyj chwilą. Podmiot pochwala postawę tego, kto potrafi przeżyć swoje życie korzystając z dobrodziejstw każdego dnia.

Do snu

Fraszka oparta jest na alegorii snu jako śmierci lub stanu, który ma nas do niej przygotować. Według Kochanowskiego, podczas snu dusza uwalnia się z więzów, jakie stanowi dla niej śmiertelne ciało, co pozwala jej swobodnie poruszać się po wszechświecie.

Dusza jest tworem doskonałym i to właśnie jej przypada przywilej najpełniejszego poznania.

Natomiast ciało w czasie snu odpoczywa. Nie jest to jednak tylko regenerowanie sił, lecz także nauka. Śniąc, człowiek ma możliwość poczuć, jak będzie egzystował po opuszczeniu tego świata i przygotować się do ostatecznego przejścia.

Fraszka ta zwraca też uwagę na dwoistość natury człowieka, który posiada materialne ciało i nieśmertelną duszę, przy czym obie te natury nie zawsze muszą ze sobą współpracować.

O doktorze Hiszpanie

W utworze tym poeta odwołuje się do swoich doświadczeń związanych z długoletnim pobytem na dworze. Klasyczny przykład fraszki obyczajowej. Dominuje tu żywioł dialogu. Podmiot fraszki wypowiada tylko kilka kwestii, które cechują się dużym natężeniem komizmu, ale nie oceniają bohatera ani sytuacji.

Bohaterem fraszki – zgodnie z tytułem - jest doktor Hiszpan, postać autentyczna. Piotr Roizjusz, spolonizowany Hiszpan, dworzanin króla Zygmunta Augusta, był lekarzem, prawnikiem oraz poetą.

W dialogu tym dominują wypowiedzi opisujące zdarzenia, jego celem nie jest wymiana myśli, ale nakreślenie sytuacji, w jakiej znalazł się Hiszpan. Druga osoba dialogu zapowiada rozwój wydarzeń.

Podmiot, by opowiedzieć historię całej nocy wybiera tylko najbardziej charakterystyczne wypowiedzi nie dbając o ich ścisłe powiązanie, tworzy swoisty szkielet historii, którą czytelnik sam sobie jest w stanie dopowiedzieć.

Fraszka ta jest pozbawiona jakiegokolwiek znaku dydaktyzmu, nie próbuje też ośmieszyć Piotra Rozjusza, jej celem jest wyłącznie zabawa i żart.

Tren IV

tren IV

Tren rozpoczyna się bezpośrednią apostrofą do śmierci:

„Zgwałciłaś, niepobożna śmierci oczy moje,

Żem widział umierając miłe dziecię swoje.”

Podmiot czuje się zgwałcony tym, iż musiał oglądać śmierć córki. Tren podejmuje temat okrucieństwa śmierci.

Poeta porównuje córkę do niedojrzałego owocu, który został strącony przedwcześnie przez bezwzględną śmierć. Kochanowski cierpi podwójnie, gdyż wraz z córką pogrzebał pokładane w niej nadzieje na przyszłość.

Tren jest też zapowiedzią załamania się światopoglądu ojca, cierpiącego po śmierci ukochanej córeczki, a w słowach „by był Bóg chciał” zawiera się już delikatna pretensja do Boga. W trenie IV widzimy Niobe patrzącą na martwe ciała swoich dzieci, w trenie V ujrzymy rodziców płaczących nad martwą Urszulką.

Tren IX

Podmiot liryczny, wobec ogromu nieszczęścia, jakie go spotkało, rozprawia się ze wszystkimi tezami, których jest wyznawcą. Podmiot liryczny: ojciec-poeta, przeżywa kryzys światopoglądowy. W trenie IX podejmuje polemikę ze stoikami i epikurejczykami. Widoczny jest dysonans powstający pomiędzy ja-ojciec i ja-filozof. Podmiot, jako ja-filozof wyznaje zasady stoicyzmu, jednak stoi to w całkowitej opozycji do ja-ojciec, który cierpi po stracie córki. W tej chwili górę biorą czysto ludzkie uczucia, których nie rozumie mądrość. Podmiot liryczny polemizuje z głównymi tezami stoickimi.

Tren X

W trenie występują liczne pytania retoryczne, na które podmiot nie znajduje odpowiedzi. Pytania te są związane z losem córki po śmierci. Pogłębiający się kryzys światopoglądowy podmiotu lirycznego wywołuje zwątpienie w istnienie Boga i życia pozagrobowego:

„Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest /…/”

Podmiot liryczny odrzuca wyznawane przez siebie tezy stoickie, które nakazywały wyzbycie się miłości, gdyż jest nietrwała a także pozostawanie obojętnym na wszystkie przeciwności losu, w tym także i na śmierć. Pytania skierowane wprost do zmarłej córki, są zarazem wołaniem o pomoc.

Tren XI

Tren ten stanowi ogniwo centralne całego cyklu. Wyrasta na apogeum buntu wobec religii i filozofii. Desperacja podmiotu lirycznego osiąga kulminacyjny punkt, w którym lega w gruzach całe dotychczasowe pojmowanie świata i wyznawanych poglądów. Mądrość nie ma znaczenia a wszystko jest marnością. Życiem rządzi fatum, na które człowiek nie ma najmniejszego wpływu:

„Nieznajomy wróg jakiś miesza ludzkie rzeczy,

Nie mając ani dobrych, ani złych na pieczy.”

Tren kończy bezpośredni zwrot do żałości, która odziera podmiot liryczny ze zdrowego rozsądku.

Tren XIX

Tren rozpoczyna się w momencie, gdy zmęczony bólem i rozpaczą ojciec zasypia. We śnie przychodzi do niego Urszulka wraz z ze swoją babcią, matką Kochanowskiego. Urszulka jest wesoła i szczęśliwa. Matka próbuje uspokoić zranione serce syna informując go, że jego córeczka jest w niebie i prosi go, żeby nie zakłócał spokoju dziecka rozpaczą. Tłumaczy mu, że dzięki szybkiej śmierci nie zaznała na ziemi smutków. Jako radę wskazuje mu to, że trzeba pogodzić się z losem córki i wierzyć w jej szczęście. Matka odnawia w synu wiarę w Boga i życie pośmiertne, przypomina, ze każdy ma swój własny czas żywota ziemskiego wyznaczony przez Stwórcę. Częścią życia jest również ból, cierpienie i rozpacz. Utwór kończy się słowami

„tu zniknęła. Jam się też ocknął”,

które oddają uczucie ponownego znalezienia sensu życia, przywrócenie pozycji rozumowi.

Psalm 130

Psalm 130 Jana Kochanowskiego jest utworem zarazem błagalnym jaki pochwalnym.

Autor ukazuje nam w nim dążenie każdego człowieka do pokonywania słabości, dążenia do uzyskania doskonałości na wzór tej prezentowanej przez Boga.

Psalm 130

Zbliżenie się do Boga to pozbycie się grzechu i przestrzeganie praw Boskich.

Bóg ukazany jest jako światło i do tego światła my ludzie musimy podążać, ponieważ Bóg jest światłością i najwyższą doskonałością. Słowo, które wypowiada Bóg Logos sprawia, że nasz ludzki los może ulec odmienieniu, stać się lepszym i doskonalszym.

Psalm ten zapowiada odkupienie narodu Izraela.

Kroniki

Komedie

Tragedie

Wiersze

i poematy

Ekranizacje

Na utworach Shakespeare’a opartych jest około 420 pełnometrażowych filmów. Spośród polskich reżyserów, ekranizacji jego dzieł dokonali m.in. Roman Polański (Makbet, 1971), Feliks Falk (Ryszard III, 1989 dla Teatru Telewizji) i Andrzej Wajda (Hamlet). Natomiast Hamlet z 1990 roku, w reżyserii Franco Zeffirellego otrzymał dwie nominacje do Oscara. Warto wspomnieć, że Shakespeare’em zafascynowany był Akira Kurosawa, który na podstawie jego twórczości nakręcił w języku japońskim trzy filmy, których akcja została przeniesiona do Japonii. Ran (Oscar w 1985 roku za najlepsze kostiumy) stanowi adaptację Króla Leara, Tron we krwi (1957) – Makbeta, Zły śpi spokojnie (1960) zaś jest współczesną wersją Hamleta. Po raz pierwszy dzieło Szekspira pojawiło się na ekranie w 1899 roku. Była to trzyminutowa scena śmierci z Króla Jana.

Film

Ran (1985), reż. Akira Kurosawa – film oparty na tragedii "Król Lear". Podobnie jak dramat Szekspira, Ran zaczyna się w prosty sposób – władca podejmuje decyzję o przyszłości swojego państwa, co nie podoba się jego dzieciom. Stąd tylko krok do rozważań nad naturą władzy, zła, człowieczeństwa.

film

West Side Story (1961), reż. Robert Wise, Jerome Robbins – musical ten jest co prawda osadzony w Nowym Jorku, a nie w Weronie, i to w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku, ale fabuła sprowadzona jest do tego samego konfliktu, który napędzał Romea i Julię. Choć dwie rywalizujące ze sobą rodziny zastąpiono gangami, to wciąż łatwo dostrzec podobieństwa pomiędzy bohaterami obu utworów: Tony i Maria to oczywiście Romeo i Julia, a na przykład Riff i Bernardo są musicalowymi odpowiednikami Tybalta i Merkucja.

Animacja

Król Lew (1994), reż. Rob Minkoff, Roger Allers – w disneyowskim klasyku można wyłapać sporo nawiązań fabularnych do Hamleta. Król, który umiera i powraca jako duch, młody książę, który nie zostaje dopuszczony do władzy, zły, knujący wuj, który przejmuje tron lub rozważania moralne i ewentualna konfrontacja z uzurpatorem.

animacja

Strange Magic (2015), reż. Gary Rydstrom – adaptuja Szekspirowskiej komedii "Sen nocy letniej" dla młodszej widowni. Rezultat może nie jest wybitny, ale świat wróżek całkiem dobrze sprawdza się we wciąż czarodziejskiej, choć osłodzonej wersji. I tak jak u Szekspira, eliksir miłosny wciąż pełni bardzo ważną rolę.

Literatura

Przepaść czasu (2015), Jeanette Winterson – osadzona we współczesnym Londynie adaptacja "Zimowej opowieści". Powieść czołowej brytyjskiej pisarki otwiera serię książek, które mają na nowo opowiedzieć motywy znane z utworów Szekspira.

literatura

Gildia błaznów (1999-2010), Alan Gordon – seria powieści zaczynająca się jako kontynuacja Szekspirowskiego "Wieczoru Trzech Króli", której głównym bohaterem zosta błazen Feste – jedna z drugoplanowych postaci tej komedii. Jako członek Gildii Błaznów – pociągającej za sznurki polityki w średniowiecznej Europie tajnej organizacji kuglarzy, bardów i innych artystów – Feste jest wysyłany tam, gdzie kryminalne zagadki wciąż czekają na rozwikłanie.

Gry

Romeo Wherefore Art Thou? (2010), prod. Shakespeare Country – darmowa gra, która w niedługim czasie od premiery dotarła do ponad 22 milionów graczy. W grze kierujemy Romeo poprzez dziesięć naszpikowanych przeszkodami, w tym dzikami i szkieletami, poziomów, aby dotrzeć do jego ukochanej Julii. Na końcu każdego etapu naszej przygody czeka na nas Bard we własnej osobie, aby sprawdzić, czy jesteśmy godni przejścia do następnego aktu.

gry

Hamlet, or the last game without MMORPG features, shaders, and product placement (2012), prod. Denis Galanin – gra przygodowa osadzona w świecie Szekspirowskiego dramatu"Hamlet". Głównym celem gry jest przebrnięcie przez 25 poziomów, w międzyczasie rozwiązując zagadki logiczne i walcząc z bossami, aby wyjawić ukryte sekrety, ukarać złoczyńców i uratować księżniczkę.

"Romeo i Julia"

"Romeo i Julia" to jeden z najpopularniejszych dramatów angielskiego pisarza Williama Szekspira napisany we wczesnym stadium jego kariery. Przedstawia historię tragicznej miłości dwojga młodych ludzi, którzy stali się wzorcami romantycznych kochanków. Historia toczy się w Weronie i Mantui.

Nie jest możliwe wskazanie jednego, ogólnego motywu tej sztuki. Do propozycji zaliczają się: odkrywanie przez głównych bohaterów, że ludzie nie są ani całkowicie dobrzy, ani całkowicie źli – są jedynie mniej lub bardziej skłonni do jednej z tych skrajności; porzucenie świata wyobraźni na rzecz rzeczywistości; zagrożenie niesione przez pośpieszne decyzje; potęga tragicznego przeznaczenia.

Dramat wydany w 1597 r. okazał się ogromnym sukcesem i mimo fali krytyki, sztuka ta jest uznawana za jedną z najlepszych w dorobku barda ze Stratford.

Główni bohaterowie to: Julia Capuleti – córka Capuletich oraz Romeo Montecchi – syn Montecchich.

Treść utworu

Sztuka przedstawia konflikt dwóch zwaśnionych rodzin, których członkowie zakochują się w sobie. Gdy Romeo poznaje Julię, zakochuję się w niej. Wkrótce nastolatkowie wyznają sobie miłość (Julia ma niespełna 14 lat, a o Romeo wiemy, że jest młodzieńcem) i biorą ślub w celi ojca Laurentego.

Wkrótce w Weronie dochodzi do konfliktu, w skutek którego Romeo ma zostać wygnany. Julia została poinformowana, że wyjdzie za mąż za kogoś innego. Nie chcąc popełnić bigamii, Julia wypija otrzymaną od ojca Laurentego miksturę, która wprawia ją w stan podobny do śmierci.

Laurenty chce poinformować o całej sytuacji Romea, jednakże wieści te nie docierają do niego. Na cmentarzu, po zobaczeniu Julii spoczywającej w trumnie, zrozpaczony Romeo podejmuje decyzje o samobójstwie. Dochodzi do przebudzenia Julii, która – widząc śmierć Romea – postanawia przebić swoją pierś sztyletem i również umiera. Ojciec Laurenty tłumaczy przybyłym na miejsce członkom rodzin całe zajście, co prowadzi do pojednania pomiędzy rodami Montecchich i Capuletich.

Zgodnie z tradycyjnym przekazem, do dnia dzisiejszego w Veronie istnieją domy domniemanych rodzin-pierwowzorów Capuletich i Montecchich. Na zdjęciu balkon Julii.

„Romeo i Julia”, mal. Ford Madox Brown