СПБ 12-лекция

Сот шешімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларын, сондай-ақ заңда көзделген жағдайларда өзге де органдардың шешімдері мен қаулыларын міндетті түрде және уақтылы орындау атқарушылық іс жүргізудің міндеттері болып табылады.

Сот актілерін орындау азаматтық сот ісін жүргізудің қорытынды кезеңін білдіреді және мемлекеттегі сот төрелігінің тиімділігін айқындайды. Атқарушылық іс жүргізудің мақсаты бұзылған немесе даулы құқықтарды немесе заңмен қорғалатын мүдделерді нақты қалпына келтіруді қамтамасыз ету болып табылады.

Атқарушылық іс жүргізу тиімділігінің проблемасы өте өзекті болып табылады, өйткені сот шешімдерін тиісінше және тиімді орындау – сот жүйесінің азаматтары тарапынан тиімді және сенімге ие болатын нығайту мен дамыту үшін айрықша маңызды шарт. Азаматтардың және бүкіл қоғамның бұзылған құқықтар мен мүдделерді қорғау тәсілі ретінде сот рәсіміне деген сенім дәрежесі сот шешімдерінің қаншалықты тез және сапалы орындалатынына байланысты

Сот және өзге де актілерді орындаудың тиімді тәсілдерінің бірі борышкердің мүлкіне тыйым салу және оны тізімдеу, сондай-ақ осы мүлікті өндіріп алу болып табылады. Алайда, осы әдістерді жүзеге асыру кезінде проблемалық сұрақтар жиі туындайды. Мүлікке тыйым салу кезіндегі проблемалық мәселелердің бірі - бағалау жүргізу.

"Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – заң) 68-бабының 1-тармағына сәйкес бағалау рәсімін жеделдету мақсатында сот орындаушысына борышкер мен өндіріп алушы арасында қол жеткізілген бағалау туралы келісімді ескере отырып, мүлікті бағалауды жүргізу құқығы берілді. Алайда, егер бағалау қиын болып табылса не өндіріп алушы немесе борышкер сот орындаушысы жүргізген рәсімге қарсылық білдірсе, маман тартылады.

Теориялық тұрғыдан алғанда, заңның осы бабын қолдану ешқандай асқынулар тудырмайды, бірақ іс жүзінде қиындықтар туындайды. Жоғарыда айтылғандай, егер Тараптар бағалаумен келіспесе, сот орындаушысы маман тағайындауы керек. Мүлікті бағалау ақылы негізде жүргізіледі. Осыған байланысты бағаны төлеу мәселесі туындайды. Егер өндіріп алушы бағалаумен келіспесе, онда ол мүдделі тұлға ретінде мүлікті бағалау жөніндегі шығыстарды өзі жүргізеді. Тағы бір нәрсе, егер борышкер бағалаумен келіспесе. Әдетте, борышкер бағалау жүргізуге және бағалаушы маманның қызметтеріне ақы төлеуге мүдделі емес. Бұл жағдайлар сот шешімін орындау процесінің созылуына әкеледі.

Кейбір заңгерлер бұл жағдайдан шығудың жолын бюджеттен тыс қор құруда көреді, одан тараптар бас тартқан жағдайда, шығындарды кейіннен Тараптың шотына жатқызу қажет.

Біздің ойымызша, бұл жағдайдан шығудың жолы бар: осы жағдайға ұқсастық бойынша ҚР АІЖК-нің 91-бабының 8-бөлігінің ережелерін қолдану қажет, яғни егер Тарап жүргізілген бағалауға қарсылық білдірсе, бірақ қайта бағалауға ақы төлеуден жалтарса, онда сот орындаушысы дауласып отырған бағаны негізге алады. Бұл ретте Заңның 68-бабына Тараптың баға төлеуден жалтаруының салдары туралы толықтыру енгізу керек деп ойлаймыз.

Атқарушылық іс жүргізу шеңберінде жүргізілген мүлікті бағалауға байланысты тағы бір проблема мүлікті сот тәртібімен бағалауға қалай дау айту керектігі туралы нақты анықтаманың болмауы болып табылады.

Соттарға бағалауға дау айту немесе сот орындаушысының іс-әрекетіне шағым жасау туралы түрлі арыздар келіп түседі.

"Атқарушылық іс жүргізу туралы заңнаманы қолданудың кейбір мәселелері туралы" ҚР ҚК 20.06.2005 ж.нормативтік қаулысының 11-тармағына сәйкес, атқарушылық құжатты орындау барысында мүлік құнының оны бағалауға сәйкессіздігі себептері бойынша сот орындаушысының әрекеттеріне шағым жасалған жағдайда, сот орындаушысы Заңның 68-бабының талаптарын орындауын тексеруі тиіс.

Маман жүргізген мүлікті бағалауға дау айту туралы талап қойылған кезде істі қарау талап қою тәртібімен жүргізіледі, қажет болған жағдайда сот орындаушысы тең жауапкер ретінде тартылады. Сот мүлікті бағалау кезінде "Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы" ҚР Заңы талаптарының сақталуын тексереді, ал белгіленген мән-жайларды ҚР АК 257-бабының талаптарын ескере отырып бағалайды, онда меншік құқығы тоқтатылған кезде мүлік оның нарықтық бағасына қарай бағаланады.

Алайда, нормативтік қаулының 11-тармағына ҚР ҚК 24.12.2014 жылғы № 3 нормативтік қаулысымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілді: екінші абзацтың бірінші сөйлемі алынып тасталды, мынадай мазмұндағы төртінші абзацпен толықтырылды: "мұндай дауларды АІЖК-нің 240-5-бабында белгіленген қағидалар бойынша сот қарайды". Бұдан келіп шығатыны, бағалауға дау айту жөніндегі даулар сот орындаушысының Шешімді орындау кезіндегі әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану тәртібімен қаралады.

Пайдаланылған әдебиеттер

• Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы 2000 жылғы 30 қарашадағы № 109-II Қазақстан Республикасының Заңы (10.12.2015 ж. жағдай бойынша өзгерістермен және толықтырулармен);
• ҚР Ұлттық бағалау стандарттары;
• "Қазақстан Республикасындағы сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 20 қаңтардағы № 240-IV Заңы»;
• Кацман В.Е. Основы оценочной деятельности: учебное пособие / В. Е. Кацман. - М. : МФПА, 2010. - 272 с. - (Университетская серия) Экземпляры: всего:1 – ХР (1);
• Грязнова А.Г. Оценка недвижимости: учебник (Гриф)//А.Г. Грязнова, М.А. Федотова - /М.: ФиС, 2010. (ЭБС, ИНФРА-М);
• Кащук И.В. Основы оценочной деятельности: учебное пособие / И.В. Кащук. – Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2010.- 141 с.