Sunum

Akut faz reaksiyonu enfeksiyon,travma,cerrahi girişim,inflamatuar hastalıklar ve kötü huylu tümörler sonucu gelişen fizyolojik süreci içerir.

Akut faz yanıtı sırasında bazı serum protein düzeylerinde değişiklikler,ateş,artmış vasküler geçirgenlik ve metabolik değişiklikler görülür.

Akut faz reaktanları bu süreç içerisinde, enflamasyon ve doku hasarı ile ilişkili durumlarda serum düzeyinde en az %25 oranında artış-azalış gösteren, hasarlı bölgeden salınan sitokin proteinlerinin etkisi ile(başlıca interlökin-6), çoğunlukla karaciğerden salgılanan proteinlerdir.Akut faz reaktanları serum düzeylerindeki artış-azalışa bağlı olarak pozitif-negatif olarak adlandırılır.

Akut faz reaktanlarının fonksiyonları ve elektroforetik göç hızları birbirinden farklıdır.

• C-Reaktif Protein(CRP)
• Serum Amiloid A Proteini
• Prokalsitonin (PCT)
• Ferritin
• α1-kimotripsin
• α1-antitripsin(AAT)
• Haptoglobin
• Fibrinojen
• Seruloplazmin
• α1-asit glikoprotein(AAG)
• C4
• C3

Her bir akut faz proteininin plazma düzeylerindeki artış farklı zamanlarda gerçekleşmektedir.Öncelikle C-reaktif protein(CRP),α1-kimotripsin,daha sonra 12 saat içerisinde α1-asit glikoprotein(AAG),bunu takiben α1-antitripsin,haptoglobin,C4,fibrinojen,C3 ve serüloplazmin düzeyleri yükselir.Bütün akut faz reaktanları serum konsantrasyonları 2-5 günde maksimum düzeye ulaşır.

• CRP ilk tanımlanan akut faz reaktanı olup akut enflamasyonda konsantrasyonu çok fazla artar.(normal değerin 2000 katına ulaşabilir.)Kalsiyum varlığında nükleik asitleri bağlar.C-reaktif proteini antikorlar gibi opsonizasyonu,fagositozu,hücre lizisini başlatır.Esas fonksiyonu hasara uğrayan dokudan serbestleşen toksik maddelerin tanınması,detoksifikasyonu ve kandan uzaklaştırılmasını sağlamaktadır.
• Serum Amiloid A proteini salgılandıktan kısa süre sonra HDL ile bağlanarak, kolesterol metabolizmasında rol oynar.
• Haptoglobin geri dönüşümsüz olarak hemoglobin bağlayan gliko-proteindir.Hemolitik hastalıkların klinik takibinde önemlidir.
• Serüloplazmin demirin toksik etki oluşturmadan vücuttan atılmasını sağlar.Anti-oksidan etkisi vardır.Gebelikte ve östrojen tedavisinde değeri artar.
• AAT esas görevi karaciğeri elastazdan korumaya çalışmaktır. Elastaz nötrofiller tarafından üretilen bir protein olup vücutta yaralanma ve iltihaplanmaya karşı görevlidir.AAT kontrlü dışında elastaz akciğer dokusunu parçalamaya başlayacaktır.Amfizem tanısında önemlidir.
• PCT troid bezinin C hücrelerinden salgılanan kalsitonin'ın öncü maddesidir.Sepsis tanısında önemlidir.
• Seruloplazmin ferritin ile beraber demir metabolizmasında etkilidir.

• Prealbumin(transtiretin)
• Albumin
• Transferrin

• Prealbumin,karaciğer tarafından üretilen kandanki önemli bir proteindir.Vücuttaki görevi tiroksin ve A vitamini taşımaktır.Prealbumin testi beslenme düzeyini belirler;malnütrisyon belirteci olarak kullanılır.
• Albumin detoksifikasyonda görev alır.Nötrofil ve trombositlerin enflamasyona olan cevabını azaltır.

Akut faz reaktanları kompleman aktivasyonu ve enzim aktivelerinin düzenlenmesine katkıları ile enflamasyona karşı gelişen kompleks savunma mekanizmasında rol alırlar.

Akut faz reaksiyonu enflamasyona karşı genel bir tepki olup hastalığa spesifik değildir.

Akut faz testleri özgül olmadan inflamatuvar reaksiyonu gösterir.Pratikte akut faz cevabı değerlendirmek için eritrosit sedimentasyon hızı(ESH) ve C-reaktif protein(CRP) testleri birlikte kullanılmaktadır.Ölçüm hassas immünokimyasal metodlarla gerçekleştirilir.

ESR vücutta anormal bir durumu (inflamasyon=yangı=iltihap, kanser gibi) gösteren bir kan testidir. Test tüpüne belli bir miktarda alınan kanın, bir saatin sonunda, kanın şekilli elemanlarının çökme hızıdır. İnflamasyonu göstermek ve takip etmek (tedaviye cevabın takibi) amacıyla yapılan bir testtir.

İnfeksiyon(özellikle bakteriyel),malign hastalıklar,travma,infaktlar,inflamatuar artritler ve vaskülitler gibi birçok hastalıkta iki testin değerleri yüksek bulunur.Artış spesifik olmadığından klinik bulgularla beraber değerlendirilmelidir.

CRP'nin yüksek saptanması

• Koroner arter hastalığı
• Hipertansiyon
• Diabetes mellitus
• Periferik arter hastalığı
• İskemik inme için risk faktorüdür.

CRP'nin kronik olarak yüksek olduğu durumlarda yaşam süresinin kısalacağı belirlenmiştir.Metabolik sendromlu hastalarda,insülin direncinde ve obezitede CRP düzeyi yüksek seyreder.CRP testi,viral-bakteriyal alt-üst solunum sistemi infeksiyonlarının ayırıcı tanısında,romatoid artrit gibi inflamatuvar aktivasyonun tanısında kullanılır.Lösemide,yenidoğan döneminde septisemi ve meninjit için kullanılabilir.

Polimiyaljiya romatika(yaygın ağrılı-iltihaplı kas romatizması) ESH'ı en çok yükselten hastalıklardandır. ESH takibi genellikle haftalık sürelerle yapılabilir.Bazı eritrosit anormallikleri (orak hücreli anemi,polisitemi) aşırı lökositoz, aşırı yüksek serum safra asit düzeyleri,kalp yetmezliği,kaşeksi,pıhtılı kan veya kanın ölçüm öncesi fazla bekletilmesi, düşük oda ısısı gibi faktörler ESH'ı azaltır ve inflamasyon varsa beklenenden düşük değerler bildirilmesine yol açabilir.

Sonuç olarak; akut faz proteinleri özellikle yüksek duyarlılıkta ölçülen CRP, inflamatuvar hastalıkların tanısında, takibinde ve bazı hastalıkların riskinin belirlenmesinde çok önemlidir.