КҚБ 7-лекция

Машиналар мен жабдықтардың құнын бағалаудың кіріс тәсілі үш әдісті біріктіреді:

пайданы капиталдандыру әдісі;

дисконтталған ақша ағындарының әдісі;

бірдей тиімді аналог әдісі

Барлық үш әдіс кәсіпорынның болашақ кірістерін болжауға негізделген. Бұл болашақ кірістерді тұтастай алғанда кәсіпорын жасайды, оның ішінде машиналар мен жабдықтар, ғимараттар, құрылыстар, айналым қаражаттары, материалдық емес активтер, яғни бүкіл өндірістік кешен. Сондықтан, машиналар мен жабдықтар, ғимараттар, құрылыстар және т.б. болсын, өндірістік кешеннің кез-келген бөлігін бағалаудың тиімді тәсілін пайдалану үшін бағалаушылар (кез-келген әдіспен) мәселені кезең-кезеңімен шешу технологиясын қолданады. Бұл мынаны білдіреді:

Бастапқыда бүкіл өндірістік жүйені (кәсіпорынды) пайдаланудан түскен таза кіріс есептеледі. Содан кейін таза кіріс негізінде бүкіл жүйенің құны анықталады және одан машина кешенінің құны бөлінеді немесе оның машина кешені тікелей құрған бөлігі таза кіріс мөлшерінен бөлінеді. Ақыр соңында, кірістің осы бөлігі (немесе) машина кешенінің өзіндік құнын анықтайды. Тиімді тәсілге негізделген әдістерді қолданудың тағы бір ерекшелігі: олардың барлығы өндірістік объектіні тиімді пайдалану принципін сақтауды талап етеді, яғни кез-келген техникалық құрылғының құнын анықтау кезінде нәтижені әрқашан осы объектілерден қайтарым максималды болған кезде оны пайдалану уақытымен салыстыру қажет.

Бағалау тәжірибесінде қолданылатын техникалық құрылғылардың кірістілік тәсіліне негізделген құнын бағалау әдістерінің әрқайсысын нақты қарастырайық.

Пайданы капиталдандыру әдісі. Пайданы (кірісті) капиталдандыру – бұл болашақ кірістерді ағымдағы құнның бірыңғай сомасына қайта есептеу процесі. Бұл жағдайда кіріс алу керек болған кезде болашақ кірістердің мөлшерін және осы кірісті алу ұзақтығын ескеру қажет. Әдіс алдыңғы бөлімде талқыланған күрделі пайыздық принципке негізделген. Пайда (табыс) әкелетін объектінің құнын есептеу формуласы-бұл қатынас:

онда:

С-табыс әкелетін объектінің құны;

V - таза операциялық кіріс;

R-қатынас ретінде есептелген капиталдандыру коэффициенті

Пайданы (кірісті) капиталдандыру әдісімен машиналар мен жабдықтардың құнын есептеу алгоритмін схемалық түрде келесідей ұсынуға болады.

1. Кәсіпорынның, цехтың, учаскенің өндірістік жүйесінің жұмыс істеуінен түсетін таза кірісті есептеу.

2. Қалдық әдісі жүйенің машина паркіне жатқызуға болатын табыстың бір бөлігін бөледі.

3. Капиталдандыру немесе дисконттау әдістерін қолдана отырып, бүкіл машина паркінің құны анықталады.

Таза кірістерді дисконттау әдісін пайдалану технологиясы мынадай төрт кезеңді (операцияларды) орындауды көздейді.

1 кезең. Өндірістік немесе коммерциялық жүйенің (фирма, цех, учаске) басында жұмыс істеуден түскен таза табысты тұтастай анықтайды, содан кейін осы жүйеде бағалау қажет машина кешенін (станок, желі, қондырғы) бөледі.

2 кезең. Жалпы өндірістік жүйенің ағымдағы құнын формула бойынша анықтайды:

D-бүкіл жүйені пайдаланудан алынған және бірінші кезеңде анықталған таза кіріс;

R-дисконт мөлшерлемесі;

Т-машина кешенінің қызмет ету мерзімі;

С-машина кешені қызметінің соңғы жылының соңына қарай жүйе мүлкінің қалдық құны.

3 кезең. Машина кешенінің құнын формула бойынша анықтайды:

онда:

С-бүкіл жүйенің құны;

Сзем. - жердің құны;

Сзд. - ғимараттың құны.

4 кезең. Машина кешенінің құрамындағы жабдықтың жеке бірлігінің құнын мына формула бойынша анықтайды:

Гед. - машинаның немесе жабдықтың бағаланатын бірлігі үшін машина кешенінің баланстық құнындағы осы бірліктің баланстық құнының үлесіне немесе бүкіл кешеннің жиынтық жөндеу күрделілігіндегі осы бірліктің жөндеу күрделілігінің үлесіне тең үлестік коэффициент.

Екіншіден, бағаланатын объектіден түсетін табыс толық көлемде емес, оның бағаланатын объектінің кірісі ұқсас (базистік) объектінің кірісінен ерекшеленетін бөлігінде ғана айқындалады. Графикалық түрде оны келесідей елестетуге болады:

Объектінің құны олардың кірістілігі бірдей болған жағдайда негізгі объектінің және аналогтың бағасынан анықталады. Бұл әдіс технологияның тиімділігі теориясы деп аталады. Бұл жағдайда қолданылатын математикалық модель салыстырмалы экономикалық әсерді есептеу формуласынан алынады. Егер әсер нөлге тең болса (тиімділік шарты), онда:

С-бағаланатын объектінің құны;

Сб. - базистік объектінің құны;

Иб және И-базистік және бағаланатын объектілерді пайдаланудың жылдық шығындары (олардың амортизациясынсыз);

Ка.Б. және Ка-өтеу қорының факторының формуласы бойынша есептелетін базистік және бағаланатын объектілер амортизациясының коэффициенттері:

Qб және Q-базистік және бағаланатын объектілердің көмегімен өндірілген өнімнің жылдық көлемі.

Бірдей тиімді аналог әдісі негізгі және бағаланатын объектілерді пайдалану кезінде шығындардың өзгеретін баптарын есептеуді және негізгі және бағаланатын объектілердің құндық көрінісіндегі пайдалы жұмыс көлемін анықтауды талап етеді.