Sudety

Sudety położone są w południowo-zachodniej Polsce. Częściowo należą również do Czech i Niemiec.

Do Polski należy tylko północno-wschodnia część tego masywu górskiego, ciągnącego się na długości 400 km, od przełomu Łaby na zachodzie do Bramy Morawskiej na wschodzie.

Sudety dzielą się na:

najwyższe Sudety Zachodnie – najwyższy szczyt Śnieżka 1603 m n.p.m. w Karkonoszach,

Sudety Środkowe – najwyższy szczyt Wielka Desztna 1115 m n.p.m. w Górach Orlickich, a po polskiej stronie Orlica 1084 m n.p.m. również w Górach Orlickich,

Sudety Wschodnie – najwyższy szczyt Pradziad 1492 m n.p.m. w Jesionikach, a po polskiej stronie Śnieżnik 1426 m n.p.m. w Masywie Śnieżnika.

dodatkowo:

Przedgórze Sudeckie przez niektórych autorów jest włączane w skład Sudetów, albo jako osobna jednostka, albo jako część Sudetów Środkowych.

Sudety dzielą się na:

Zlewiska oraz rzeki:

Wodospady:

W miejscach stykania się skał o różnej

odporności powstały wodospady.

Do najbardziej znanych należą:

Wodospad Kamieńczyka, Wodospad

Szklarki, Wodospad Podgórnej i

Wodospad Łomniczki w Karkonoszach,

Wodospad Wilczki w Masywie Śnieżnika.

Rzeki Sudetów są małe i należą do zlewisk trzech mórz:

Morza Bałtyckiego – dorzecze Odry,

Morza Północnego – dorzecze Łaby,

Morza Czarnego – dorzecze Dunaju.

Najważniejsze rzeki wypływające z Sudetów: Łaba, Odra i Morawa.

Jeziora:

Wody podziemne:

Do zaopatrzenia ludności wykorzystuje się wody podziemne z osadów czwartorzędowych, rzadziej wody szczelinowe ze skał starszych. W wielu miejscach występują źródła mineralne o różnym składzie, rzadziej słabo termalne. Ważniejsze to: Kudowa-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Polanica-Zdrój, Gorzanów, Długopole-Zdrój, Lądek-Zdrój oraz niewykorzystane w Bolkowie i Jerzmanicach-Zdroju.

Naturalne zbiorniki wód stojących są bardzo nieliczne, występują jedynie w Karkonoszach. Są to jeziora polodowcowe – głównie karowe i podrzędnie morenowe.

Nieliczne są sztuczne zbiorniki zaporowe. Na ziemiach polskich są to np: Jezioro Lubachowskie (Jezioro Bystrzyckie) na Bystrzycy. Są to głównie zbiorniki retencyjne oraz służące do produkcji energii elektrycznej.

Dla celów ochrony przeciwpowodziowej wybudowano kilka suchych zbiorników np: na Wilczce poniżej Międzygórza i na Morawce powyżej Stronia Śląskiego.

Występuje typowa piętrowość roślinna (regiel dolny i górny, kosodrzewina i hale). Stosunkowo często występują torfowiska (Góry Izerskie, Karkonosze, Góry Stołowe, Góry Orlickie, Góry Bystrzyckie, Masyw Śnieżnika, Jesioniki). Obecnie są tu przeważnie sztuczne zbiorowiska roślinne. Duże powierzchnie zajmują monokultury świerkowe. W wielu miejscach zachowały się reliktowe dolnoreglowe lasy bukowe.

Znaczna część roślinności nie odbiega od tej z Niżu Polskiego. Im wyżej, tym więcej jest gatunków górskich i arktycznych. Najwięcej endemitów występuje w Karkonoszach.

Endemity karkonoskie – endemiczne taksony występujące wyłącznie na terenie Karkonoszy i nigdzie poza nimi nie spotykane w stanie naturalnym. Spośród roślin naczyniowych należą do nich m. in.:

1) biedrzeniec mniejszy skalny,

2) dzwonek karkonoski,

3) gnidosz sudecki,

4) skalnica darniowa bazaltowa.

Świat zwierzęcy Sudetów uległ w czasach nowożytnych dużym przeobrażeniom głównie przez działania człowieka. Wiele gatunków zwłaszcza dużych, zostało wytępionych. W średniowiecznych kronikach widnieją zapisy o licznie występujących w Sudetach łosiach. W XVII i XVIII wieku wybito niedźwiedzie, wilki, rysie, żbiki. W XIX wieku zniknęły orły przednie. Mimo tego świat zwierzęcy Sudetów jest nadal bogaty i reprezentują go m.in.:

Muflon

Bielik

Gniewosz plamisty

Salamandra plamista

Sudety chronione są poprzez utworzenie w nich parków narodowych, krajobrazowych, rezerwatów oraz obszarów chronionego krajobrazu i obszarów Natura 2000.

Parki Narodowe:

-Karkonoski Park Narodowy – należy do sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO

-Park Narodowy Gór Stołowych

Parki Krajobrazowe:

-Ślężański Park Krajobrazowy

-Śnieżnicki Park Krajobrazowy

-Rudawski Park Krajobrazowy

-Park Krajobrazowy Góry Opawskie

-Park Krajobrazowy Chełmy

-Park Krajobrazowy Doliny Bobru

Jedną z dużych atrakcji turystycznych są sztolnie kompleksu Riese.

Licznie odwiedzane są także Góry Stołowe oraz Jaskinia Niedźwiedzia.

Inne turystyczne miejsca to m.in. Kaplica Czaszek w Kudowie-Zdroju, Kopalnia Węgla Kamiennego Nowa Ruda, Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota w Złotym Stoku.

W Sudetach znajduje się także duża liczba chętnie odwiedzanych twierdz, zamków i pałaców (Twierdza Srebrnogórska, Twierdza Kłodzko, Książ, Zamek Chojnik i wiele innych).

Turystów przyciąga także Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej, która obejmuje założenia pałacowo-parkowe.