Copy of Жабықтұқымды өсімдіктер бөлімі - Angeospermae

Жабықтұқымды өсімдіктер бөлімі - Angeospermae

Магнолия

Прогрессивті және примитивті белгілері

Көкнәр

Саррацения

Бадьянді қатары – Illiciales

Лимонник тұқымдасы – Schisandraceae – 2 туыс, 45 түрлер.

Таралуы: Тропикалық, субтропикалық және қоныржай аймақтарында таралады.

Тіршілік формалары: лианалар.

Өкілдері:

Лимонник туысы – Schisandra – 25 түр.

Әлемге айгілі түр – қытайлы лимонник - Schisandra chinensis. Түр Ресейде Сахалин, Курильды аралдарда өседі. Қытайлы лимонник – ағашты лиана 15 м дейін ұзындығы, сабақтын диаметрі – 1-1,5 см. Жеміс және тұқымдар құрамында тонизирующие заттар болады. Гүлдері даражынысты, жеміс – жиналған жидек, гинецейі апокарпты. Медицинада кенінен қолданалады және сәндік өсімдік.

Кадзура туысы – Kadsura – 20 түрлер. Тіршилік формасы – лиана.

Лавралы қатары - Laurales

Лавралы тұқымдас – Lauraceae – 40 туыс, 2000 түрлер

Таралуы: Барлық тропикалық, субтропикалық және Жер Орта теніз аймақтарында таралады.

Тіршілік формалары: ағаштар, бұталар.

Вегетативті мүшелерде эфирлы майларды шығаралатың бездері болады. Гүлдері 3-санды, жеміс – 1 немесе 2 тұқымды жидек.

Өкілдері:

Лавр туысы – асыл лавр -Laurus nobilis. Мәңгі жасыл ағаш, жапырақтары тұздық ретінде пайдаланады.

Корица ағаш туысы (коричное дерево) – Cinnamomum. Ағаштың қыртысынан корицаны жасайды. Вьетнамда өңдейді.

Камфорлы лавр - Cinnamomum kamphora (камфорный лавр). Қытай, Тайвань – камфорлы майды жасайды.

МАГНОЛИИДТЕР КЛАС ТАРМАҒЫ - MAGNOLIIDAE

Магнолиидтер клас тармағына архаикалық қәзіргі заманда тіршілік ететін гүлді өсімдіктер жатады, бірақ олардың көпшілігі примитивті белгілермен қатар жоғарғы специализациялық белгілерін біріктіреді.

Магнолиидтер клас тармағы бастапқы топ деп саналады, бұлардан басқа клас тармақтары мен қатарлар пайда болды.

Қатарлар:

1. Магнолиялар – Magnoliales

2. Бадьянді – Illiciales

3. Лавралы – Laurales

4. Бұрышты – Piperales

5. Жиренше – Aristolochiales

6. Раффлезиялы – Rafflesiales

7. Тұңғиықты – Nymphaeales

8. Лотос – Nelumbonales

Бадьянді

Бұрышты

Прогрессивті белгілер

РАНУНКУЛИДТЕР КЛАС ТАРМАҒЫ – RANUNCULIDAE

Могнолиидтер клас тармағынан пайда болған. Кішігірім ранункулидтер клас тармағына жатып, 10 тұқымдасты біріктіреді. Ранункулидтерде магнолиидтерге қарағанда арнайы тіршілік бейімдеушіліктері болады. Ранункулидтер көбінесе шөптесін өсімдіктер, жай перфорациялы түтіктері болады.

Қатарлар:

1. Сарғалдақ –Ranunculales

2. Көкнәр – Papaverales

3. Саррацения - Sarraceniales

Сарғалдақ қатары –Ranunculales – 7 тұқымдастар кіреді.

Сарғалдақ тұқымдасы – Ranunculaceae – 45 туыс, 2 000 түрлер.

Таралуы: Қоныржай және салқын климатты аймақтарда кен таралған өсімдіктер.

Тіршілік формалары: көпжылдық шөптесін өсімдіктер, тамырсабақ және түйнек түрінде жердің астында қыстап сақталады.

Жапырақтардың жапырақ серігі болмайды, олар жай, кезектесіп немесе қарама-қарсы орналасады.

Гүлдері актиноморфты немесе зигоморфты, гүл серігі қарапайым немесе қосарланған, гинецейі апокарпты немесе ценокарпты, гүлінің компоненттерінің саны көп.

Сарғалдақгүлділердің бойында көп жағдайда улы алкалоидтар болады, оларды мал жемейді. Бұлар негізінен сәндік және дәрілік өсімдіктер.

Дельфиниум туысы – Delphinium – 200 турлер, РҚ – 28 түрі бар.

Сарғалдақ туысы – Ranunculus – 600 түрлер, РҚ – 57 түрі бар. *Са5 Со5 А∞ G∞

Примитивті белгілер

Лотос

Раффлезиялы

Жиренше

Магнолиялар қатары - Magnoliales - 8 тұқымдас кіреді. Тіршілік формасы – ағаштар, бұталар. Жапырақтары жапырақ серігімен берілген. Түтікшелер болады немесе болмайды. Гүлділер оралма (спираль) тәрізді, жартылай немесе толық цикілді, қоныздармен тозаңданады. Гинецейі апокарпты, эндосперм целлюлярлы.

Магнолиялар тұқымдасы - Magnoliaceae - 12 туыс, 230 түрлер

Таралуы: Солтүстік жартылай жер шарының субтропикалық аймақтарында таралады (Орталық Америка, Вест-Индия, Оңтүстік Азия, оңтүстік Солтүстік Америка).

Тіршілік формалары: ағаштар, бұталар.

Өкілдері:

Қызғалдақ ағашы (тюльпанное дерево) –Liriodendron tulipifera - биіктігі 75 м –ге дейін жетеді.

Магнолия туысы - Magnolia - биіктігі 35-40 м. Кезектесіп орналасқан жай, мәнгі жасыл жапырақтар ( - жапырағы 1 м ұзындығы болады). Жапырақтар жапырақ серігімен. Гүлдері ірі (32-46 см), қосжынысты, ашық түсті, жалғыз. Гүл табаны созынқы, аталықтарымен меміс жапырақшалары көп, оралма тәрізді орналасқан. Гүл серігі 3-6 санды.

Маңызы:

Сәндік өсімдіктер –Magnolia grandiflora - мәнгі жасыл ірі гүлді ағаштар.

Раффлезия қатары – Rafflesiales

Раффлезия тұқымдасы - Rafflesiaceae – 8 туыс, 55 түрлер

Таралуы: тропикалық аймақта өседі.

Тіршілік формалары: өсімдіктер-паразиттер.

Сабақпен жапырақтары болмайды.

Өкілдері:

Раффлезия туысы – Rafflesia. Ірі гүлділер – 10-100 см, қызыл түсті. Шыбындармен тозаңданады (бұзылған етінін ісі болады). Жеміс – көптұқымды шырнды жидек. Өскіндер басқа өсімдіктердің тамырына енеді, жерүстінде тек қана гүлділер болады.

Тұңғиық қатары - Nymphaeales

Тұңғиықтар тұқымдасы – Nymphaeaceae – 6 туыс, 60 түрлер

Таралуы: космополиттер, жер бетінде кең таралады.

Тіршілік формалары: өсімдіктер-гидрофиттер, көпжылдық тамырсабақты шөптер.

Өкілдері:

Сары сугүл - Nuphar luteus (кубышка желтая)

Ақ тұңғиық - Nymphaea candida (кувшинка белая)

Патшалы виктория - Wictoria regia (виктория царственная) – гүлдің диаметрі – 35 см, тек қана бір тәулік гүлдейді, күлтенін түсі ақтан қызғылтқа дейін өзгереді. Жапырақтардың диаметрі – 2 м.

Египет лотосы - Nymphaea lotus (египетский лотос)

Сарғалдақ

Лотос қатары - Nelumbonales

Лотос тұқымдасы – Nelumbonaceae – 1 туыс, 2 түр

Таралуы: тропикалық аймақта өседі.

Тіршілік формалары: өсімдіктер-гидрофиттер.

Сабақпен жапырақтары болмайды.

Өкілдері:

Жанғақты лотос - Nelumbo nucifera (лотос орехоносный) – гүлдері қызғылт түсті.

Сары лотос - Nelumbo lutea (лотос желтый). Тамырсабақты өсімдіктер, гүлдері қосжынысты, диаметрі – 30 см. Жеміс – біртұқымды жанғақшалар.

⃰ Са2 Со∞ А∞ G∞

Дәрілік, сәндік өсімдіктер.

Гүл- Жалғыз, ірі, актиноморфты, көпсанды, қосжынысты, қосгүлсерігі

Түйін- Жоғарғы

Жеміс-Күрделі немесе жинақты

Тұқым-Ірі

Тұқымның өнуі-Жерасты

Тіршілік формасы-Ағаштар, бұталар, мәнгі жасыл

Тұңғиықтар

Гүл- Гүлдері гүлшоғырларда, ұсақ, азсанды, даражынысты, гүлсерігі жай немесе жалаңаш гүлді

Түйін-төменгі

Жеміс-Жай ценокарпты, жай апокарпты

Тұқым-Ұсақ

Тұқымның өнуі-Жерүсті

Тіршілік формасы- Көпжылдық шөптесін өсімдіктер – біржылдық шөптесін өсімдіктер

Papaverales қатары – 1 ғана тұқымдас.

Көкнәрлер тұқымдасы – Papaveraceae – 28-30 туыс, 450 түрлер.

Таралуы: Тропикалық, субтропикалық және қоныржай аймақтарда кен таралған өсімдіктер.

Тіршілік формалары: шөптесін өсімдіктер.

Жапырақтары кезектесіп орналасады, жапырақтары жай, олардың шеттері тілімделген. Өсімдіктерде сүтті шырындар жиналатың жасушалар болады (ақ, қызыл, сары). Құрамында әртүрлі алкалоидтары бар: морфин, кодеин,пантопин, т.б.

Гүлдері қосжынысты, актиноморфты, тостағаншасы ерте түсіп қалады, күлте 4-12-ге дейін жапырақшалардан түрады. Андроцейі 4-12-ге дейін аталықтардан түрады. Гинецейі ценокарпты, көп жемісжапырақшалардан түрады. Гүл түйіні жоғарғы. Гүлдері үлкен, жемісі – қорапша.

Көкнәр туысы –Papaver – 120 түрлер, РҚ – 11 түр.

* Са2 Со2+2 А∞ G∞

Саррацения қатары

Саррацения тұқымдасы - Sarraceniaceae

Таралуы: Америкада өседі.

Тіршілік формалары: бунақденелілермен көректенетін көпжылдық шөптесін өсімдіктер.

Төменгі жапырақтары қабыршақты, жоғарғы жапырақтары үстайтың аппаратқа айналған.

Гүлдері қосжынысты, гүлсерігі қосарланған, тостағанша – 3-6, күлте – 5 жапырақшалардан түрады. Аталықтың саны – 12-15, гинецейі 3-5 жемісжапырақшалардан түрады. Жемісі – қауашақ, көптұқымды.

Саррацения туысы –Sarracenia – 10 түрлер.

Анноналар тұқымдасы - Annonaceae – 120-130 туыс, 2100 түрлер

Клас тармағында ең ірі тұқымдас.

Таралуы: Барлық тропикалық және субтропикалық аймақтарында таралады.

Тіршілік формалары: ағаштар, бұталар.

Өкілдері:

Аннона туысы – Annona- 125 түрлер – дәмді және шырынды жемістері ұшін өсіріледі.

«Қаймақты алма» - A.muricata – жемісі 15-30 см, 4 кг, 12% қант, ананс пен мангоның дәмі.

«Қантты алма» - A.squamosa – 16-23 % қант, корицаның дәмі.

Мускатты тұқымдасы – Myristicaceae – 16 туыс, 400 түрлер.

Таралуы: Барлық тропикалық және субтропикалық аймақтарында таралады.

Тіршілік формалары: ағаштар, бұталар.

Өкілдері:

Мускатты жанғақ - Myristica fragrans – дуниежүзілік татымдылығы (пряность). Мәңгі жасыл ағаш – 10-15 м. Жемістер біртұқымды, шырынды (жұмыртқа көлемінде). Татымдылық – тұқым. Бір ағаштан 8 кг жанғақтарды жинайды.

Бұрышты қатары - Piperales

Бұрышты тұқымдасы – Piperaceae – 8-10 туыс, 3000 түрлер

Таралуы: Барлық тропикалық, субтропикалық және Жер Орта теніз аймақтарында таралады.

Тіршілік формалары: аласа ағаштар, бұталар, лианалар, бір- немесе көпжылдық шөптер..

Өкілдері:

Қара бұрыш - Piper nigrum – өрмелегіш бұталар. Тропикалық мемлекеттерде оңділеді. Гілдері дара- және қосжынысты, жеміс – қызыл жидек. Піспеген уақытта жиналады, кептіріледі, жидектердің түсі қараяды.

Бұрыш-бетель - Piper betle- Азияда тоник ретінде жасыл жапырақтарды жинайды.

Жиренше қатары - Aristolochiales

Жиренше тұқымдасы – Aristolochiaceae – 7 туыс, 400 түрлер

Таралуы: Барлық тропикалық, субтропикалық және Жер Орта теніз аймақтарында таралады.

Тіршілік формалары: лианалар, көпжылдық шөптер..

Өкілдері:

Ірі жапырақты жиренше - Aristolochia macrophylla – лиана, жапырағының диаметрі – 30 см, сәндік өсімдік.

Копытень европейский - Asarum europaeus – көпжылдық шөп, орманда өседі, құмырсқамен тозаңданады.

Жабықтұқымды өсімдіктердің классификациясы

Қазiргi кездегi жабық тұқымдыларға ағаштар,бұталар, шөптесiн өсiмдiктер жатады. Олар жер бетiндегi құрлықтардың барлығында кеңiнен таралған. Жабық тұқымдылардың кейбiреулерiнiң вегетациялық кезеңi өте қысқа, бiрнеше айға ғана созылады. Оған көкнәрлер тұқымдасының кейбiр өкiлдерi мысал бола алады: сеппе көкнәр (мак самосейка – Papaver rhoeas), ұсақгүл гипекоум (гипокоум мелкоцветковый – Hypecoum parviflorum) т.б. Екiншi бiр түрлерi мысалы, емен ағашы (дуб черезчатый – Quercus rubra) жүз жылға дейiн өмiр сүредi.

Алуантүрлілігі

325 тұқ., 10000 туыс, 180000 түрлер

Гүл бөліктері

4 немесе 5

Тозаң

трикольпатты ( 3 сызықпен)

Тұқымжарнақтар

Екеу

Жапырақтың жүйкеленуі

Торлы

Сабақтың алғашқы өткізгіш шоқтары

Сақина тәрізді орналасқан

Нақтылы соңғы өсуі (камбий)

бар

Тіршілік формасы

Ағашты және шөптесін

Тамыр

Ұрық тамыры негізгі тамырға дамыған

Тамыр жүйесі

Кіндік

Алуантүрлілігі

65 тұқ., 3000 туыс., 60000 түрлер.

Гүл бөліктері

3

Тозаң

монокольпатты ( 1 сызықпен)

Тұқымжарнақтар

Біреу

Жапырақтың жүйкеленуі

Параллельді

Сабақтың алғашқы өткізгіш шоқтары

Күрделі түрде орналасқан

Нақтылы соңғы өсуі (камбий)

жоқ

Тіршілік формасы

Әдетте шөптесін

Тамыр

Ұрық тамыры ерте жойылып, қосалқы тамырлармен алмасады

Тамыр жүйесі

Шашақты

Спорофиті

Қосжарнақтылар класы

Даражарнақтылар класы

Гаметофиті

1) Ағаштар, бұталар, шөптесін өсімдіктер (бір-, екі-, көпжылдық);

2) Вегетативтік мүшелер әртүрлі гистологиялық элементтерден түрады;

3) Метаморфоздары бар;

4) Тұқымбүрлерін жеміс жапырақшалары жауып тұрады.

Жалпы сипаттама

Кейбiр жабық тұқымдылар - аса үлкен өсiмдiктер. Мысалы эвкалипттердiң биiктiгi 100 метрден асады. Сонымен бiрге балықот (ряска маленькая – Lemna minor) секiлдi өте ұсақ өсiмдiктер де кездеседi. Көптеген жабық тұқымдылардың сабақтары тiк өседi. Бiрақ олардың iшiнде шырмалып, өрмелеп, төселiп өсетiн және жатаған сабақтылары да болады. Кейбiр жабық тұқымды өсiмдiктердiң жер асты өркендерi өзгерiстерге ұшыраған. Жабық тұқымдылардың жапырақтарының пiшiнi мен мөлшерi, тамыр жүйесi әрқылы болады.

Класс тармақтары

1) Аналық гаметофиті - 8 жасушадан тұратын ұрық қабы;

2) Аталық гаметофиті – тозаң (вегетативтік және генеративтік жасушалар).

1. Магнолиидтер

2. Ранункулидтер

3. Розидтер

4. Гамамелидидтер

5. Диллениидтер

6. Кариофиллидтер

7. Астеридтер

1. Ализматидтер

2. Лилиидтер

3. Арецидтер.

Жабықтұқымдылар

Ұрықтануы

Қосарланып ұрықтанады

(спермия + жұмыртқа жасуша, спермия+орталық жасуша)

Жабық тұқымдылардың 250000- дай түрі бар. Жабық тұқымды өсiмдiктерде гүл көбею мүшесi болып табылады. Осы гүлдерде аталықтар мен аналықтар жетiледi. Аналықтың жатынында тұқым бүршiктерi орналасады.

Жабық тұқымдылардың гүлдерiнiң бiр-бiрiнен мөлшерi, пiшiнi, түсi және құрылысы жағынан айырмасы болады.

Тозаңдануы: ЖЕЛМЕН, НАСЕКОММЕН арқылы

Тозаң дәндері аналық аузы тозаң түтік түзеді

осы жерде

аталық жыныс клеткалары тұқым бүршігіне өтеді

1 аталық+жұмыртқа клеткасы=ұрық; 1 аталық+тұқым бүршігінің ең үлкен орталық клеткасы=эндосперм. Ұрықтанудың тек гүлді өсімдіктерге тән түрін

Сонымен гүлдi өсiмдiктердiң тұқымы жемiстiң iшiнде жетiледi. Сондықтан бұл өсiмдiктердi жабық тұқымдылар деп атайды.

Тұқымы

1) Тұқым тез пайда болады (3-4 аптадан – вегетативтік кезең)

2) Эндосперм үшплоидты

3) 1-2 тұқымжарнақтар

4) Тұқым жемістің ішінде болады

Ата-тегінің алғашқы пішіні:

Бұталар, сүректі түтікшелері жоқ, жапырақтар мәңгі жасыл, кезектесіп орналасқан, ксероморфты, жүйкеленуі торлы.

Гүлдері төбелі гүлшоғырларда орналасқан, қосжынысты, қоныздармен тозаңданған, жеміс – көптаптама (многолистовка).

Орындағандар:

Рүстем Ұлпан

Кулмаганбетова Дина

Табылғанова Гаухар

110-группа