Улс төрийн бутрал
Бутралын үеийн гадаад хүчин зүйлс
Монголчуудыг дотроос нь төдийгүй гаднас нь бутаргах үйл явдал Хятдад 14-17-р зуунд эрчимтэй явагдсан.Хятдын Мин улсын зүгээс хагалан бутаргах үйл ажиллагааг идэвхтэй явуулсан. Энэ бүх нөхцөл шалтгаанаас болж харийн дарлалд орох эх үндэс нь тавигдсан.
Байгаль нуураас өмнө зүг Цагаан хэрэм хүртлэх өргөн уудам нутгийг эзлэн оршиж байсан нь эдийн засгийн талаар биеэ даасан байдалд хүргэж төвөөс зугтах хүчийг бий болгосон.
Эдийн засаг, соёлын хувьд нэгдмэл биш ард түмнийг зэвсгийн хүчээр нэгтгэсэн нь Ази, Европын ард түмний эрх чөлөөний тэмцлийн үр дүнд Монголын нэгдсэн улс бутарсан юм.
Улс төрийн бутралын үе
Бутралын үеийн гадаад хүчин зүйлс
Миний үр сад торгон хувцас өмсөж,шавар гэрт амьдрах болсон тэр үед миний эзэнт гүрэн мөхөх болно.
-Чингис хаан-
Улс төрийн бутрал гэж юу вэ?
Бутарлыг давах оролдлого
Улс төрийн эрх мэдэл нь ихсэж, хаанд захирагдах нь багасаж,харин хаан тэдгээр феодалуудын гарын аясыг дагах хандлагатай болдог.Ингэснээр хэд хэд том феодолуудын эрх мэдэл нэмэгдэж хоорондоо газар нутаг эд хөрөнгөө булаацалдан тэмцэлдэж эхэлдэг үүнийг улс төрийн бутрал гэнэ.
Д.Баярмаа\1а ангийн оюутан\
Бутарлыг давах оролдлого Монголчуудын нэгдмэл байдал түр сэргэсэн нь:
Монголчууд хэдийгээр бутран сариниж, төрийн захиргааны эрч хүч суларсан ч Монголын төр мөхөөгүй. Улсын хаан нэр төр, хүч чадал, эрх мэдлийн хувьд бусад том феодалуудаас ялгагдахгүй шахам нэрийн төдий хаан болж хувирсан боловч төрийнхөө тамгыг барьж, сүлд тугаа мандуулж, бутралыг зогсоож улсын нэгдмэл ө\байдлыг сэргээхийн төлөө тэмцсээр байсан. Ийнхүү бутралыг зогсоож нэгдмэл байдлаа сэргээх гэсэн оролдлогууд удаа дараа гарч байсан боловч тэр бүр амжилтанд хүрж байгаагүй. Харин Эсэн тайш, Батмөнх даян хаан, Мандухай сэцэн хатах, Түмэн засагт нарын үед бутрал түр боловч намжмал байдал сэргэж байжээ.
XIV-XVII зууны үеийн Монгол буюу улс төрийн бутралын үе
Сурвалжит язгууртнууд эдийн засгийн талаар бэхжиж бие даах чадвартай болмогц төвлөрсөн удирдлага, хааны захиргаанаас гарахыг эрмэлздэг байна. Тэд хааны мэдлээс гарахын тулд өөрсдөө буюу өөрийн талын хүнийг хаан болгохоор эрх мэдлийн төлөө тэмцдэг нь төвийн захиргааны хүчийг сулруулж, төр улсын нэгдмэл байдлыг эвдэн улс орныг том жижиг янз бүрийн эзэмшил болон хуваагдахад хүргэдэг ажээ.
Эрх мэдэл хаан ширээний төлөө, улс төрийн тэмцэл улам бүр ширүүссэн.
. Монголчуудын улс төрийн талаар бутрах энэ үйл явцыг Хятдын Мин улсын зүгээс байнга дэмжиж хаад ноёдын дунд хүчтэй өрсөлдөөн гаргаж яс хаялдуулан, аль дийлсэн талд нь тусалж тэдгээрийг аль болох удаан хугацаагаар тэмцэлдүүлэн Монгол улсын хүч чадлыг сулруулж нэгдмэл байдлыг нь алдагдуулан улмаар эзлэн авах зорилго тавьж байсан.