อุปชาติฉันท์11

ความหมายของคาถา

ความว่า “หากบาทคาถามีลักษณะดังกล่าว แล้วต่อเนื่องกันคือเป็นบาทที่ผสมกันในคาถาใด คาถานั้นชื่อว่า “อุปชาติคาถา”

โดยหลักเกณฑ์ฉันท์นี้เป็นคาถาผสม ระหว่างอุเปนทรวิเชียรคาถากับอินทรวิเชียรคาถา

หนึ่งบทมี ๔ บาท บาทละ ๑๑ พยางค์ แบ่งเป็น ๒ วรรค วรรคแรก ๕ พยางค์

วรรคหลัง ๖ พยางค์ ส่งสัมผัสแบบกาพย์จึงเป็นองค์ประกอบสมบูรณ์ บาทแรกขึ้นด้วยอุเปนทรวิเชียร

บาทที่ ๒ เป็นอินทรวิเชียร

บาทที่ ๓ เป็นอินทรวิเชียร

บาทที่ ๔ เป็นอุเปนทรวิเชียร บทต่อไปก็สลับกันอย่างนี้

องค์ประกอบ

ของฉันท์

ลักษณะครุ-ลหุ

บาทที่ ๑ และบาทที่ ๔ เป็นอุเปนทรวิเชียรฉันท์ คือ

ลหุ-ครุ-ลหุ-ครุ-ครุ ลหุ-ลหุ-ครุ-ลหุ-ครุ-ครุ

บาทที่ ๒ และบาทที่ ๓ เป็นอินทรวิเชียรฉันท์ คือ

ครุ-ครุ-ลหุ-ครุ-ครุ ลหุ-ลหุ-ครุ-ลหุ-ครุ-ครุ

บทประพันธ์

‘อโหระลึกขึ้น ละก็สุดจะเสียดาย!

ได้เคยประสพหลาย มิคะแล้วบ่เคยเห็น

กวางงามอร่ามทั่ว วรกายะดังเช่น

ดนูละเลิงเล่น จรไล่ ณ วันนี้.

ชะเนตร์สนิธนิล กะละนิลมะณีศรี,

ยามแลชำเลืองมี กิริยาประหนึ่งอาย;

เขางามประหนึ่งช่อ วรวิชชุมาลย์ฉาย,

และหนังระยับลาย กละเลื่อมประดับวาว;

บทประพันธ์

ขนองสนิทดำ ดุจะเขียนเขม่ายาว,

งามทรวงสอาดราว หิมะตก ณ ยอดผา:

ยามเดิรก็งามยิ่ง และจะวิ่งก็ยวนตา,

จริตกิริยา กละสาวสุรางค์สวรรค์.

บทประพันธ์

๑

อุปชาติคาถา

๒

หลักเกณฑ์ฉันท์นี้เป็นคาถาผสม ระหว่าง

อุเปนทรวิเชียรคาถากับอินทรวิเชียรคาถา

๓

หนึ่งบทมี ๔ บาท บาทละ ๑๑ พยางค์

แบ่งเป็น ๒ วรรค วรรคแรก ๕ พยางค์ วรรคหลัง ๖ พยางค์

๔

“หากบาทคาถามีลักษณะดังกล่าว แล้วต่อเนื่องกันคือเป็นบาทที่ผสมกันในคาถาใด คาถานั้นชื่อว่า “อุปชาติคาถา”

๕

เหตุการณ์ทางเดินในดง