1
10-лекция
Орынбай Зарина
Зияткерлік меншік пен материалдық емес активтерді бағалау практикасы
Қарастырылатын сұрақтар
1
- IP және материалдық емес активтерді бағалау бойынша қызметтерге сұраныстың ерекшеліктері
- Зияткерлік меншік пен материалдық емес құндылықтарды бағалау
Қазіргі әлемде экономиканың дамуына, жаңа технологиялардың енгізілуіне және ғылымды қажетсінетін өнімнің шығарылуына қарай материалдық емес активтер кез келген шаруашылық жүргізуші субъект активтерінің неғұрлым маңызды құрамдас бөліктерінің біріне айналады. Бұл:
- кейбір кәсіпорындарды басқаларымен қосылу толқыны;
- технологиялық өзгерістердің жылдамдығы мен;
- ақпараттық технологияларды тарату есебінен білім беру технологияларын дамытудағы жаңа саты;
- отандық қаржы нарығының әлемдік қаржы архитектурасына интеграциялануы.
2
3
Материалдық емес активтер (МЕА) - бұл физикалық нысаны жоқ ақшалай емес активтер. Олар келесі шарттарды қанағаттандыруы керек:
- материалдық құрылымның болмауы, басқа мүліктен сәйкестендіру мүмкіндігі, болашақта ұйымға экономикалық кіріс әкелу мүмкіндігі;
- ұзақ уақыт бойы пайдалану (пайдалы пайдалану мерзімі, ұзақтығы 12 айдан астам., немесе әдеттегі операциялық цикл, егер ол 12 айдан асса.) өнімді өндіруде, жұмыстарды орындау немесе қызметтерді көрсету кезінде не ұйымның басқарушылық мұқтаждықтары үшін қолданылады. Осы мүлікті кейіннен қайта сату болжанбайды;
- активтің өзінің бар екенін және ұйымның зияткерлік қызмет нәтижелеріне айрықша құқығын растайтын дұрыс ресімделген құжаттардың (патенттер, куәліктер, басқа да қорғау құжаттары, патентті, тауар белгісін беру немесе сатып алу шарты және т.б.) болуы.
Материалдық емес активтерге жатқызылуы мүмкін:
2) ұйымның іскерлік беделі.
1) зияткерлік меншік объектілері, оның ішінде айрықша құқық:
- өнертабысқа, өнеркәсіптік үлгіге, пайдалы модельге және селекциялық жетістіктерге патент иеленушінің;
- ЭЕМ-ге, деректер базасына, интегралдық микросхемалар топологиясына арналған бағдарламаларға автор;
- тауар таңбасына және қызмет көрсету таңбасына иесінің атауы, тауар шығарылған жердің атауы;
Қазіргі заманғы шаруашылық жүргізуші субъектілер ұзақ мерзімді активтерді олардың жоғары құнының негізі ретінде қалыптастыруға ұмтылады. Өздеріңіз білетіндей, кез-келген компанияны оның активтерінің негізгі түрлерінің сомасы түрінде ұсынуға болады:
- ақша қаражатының;
- қорларды;
- дебиторлық берешек;
- материалдық активтер;
- материалдық емес активтердің.
Бағалау объектілеріне мыналар жатады:
- жеке материалдық объектілер (заттар);
- адамның мүлкін, оның ішінде белгілі бір түрдегі мүлікті (жылжымалы немесе жылжымайтын, оның ішінде кәсіпорын) құрайтын заттар жиынтығы);
- мүлікке немесе мүлік құрамындағы жекелеген заттарға меншік құқығы және өзге де заттық құқықтар;
- талап ету құқықтары, міндеттемелер (борыштар);
- жұмыстар, қызметтер, Ақпарат;
- оларға қатысты ҚР заңнамасында азаматтық айналымға қатысу мүмкіндігі белгіленген азаматтық құқықтардың өзге де объектілері.
Осылайша, МЕА да бағалау объектісі болып табылады.
Активтерді бағалаудың үш әдісі белгілі:
Шығын
Кіріс
Салыстырмалы (нарықтық)
Қандай да бір әдісті пайдалану бағалаушының алдында тұрған міндеттерге, сондай-ақ актив объектісін бағалау үшін бастапқы ақпараттың қолжетімділігіне байланысты болады. Бизнес үшін ең қолайлы тәсіл-бұл салыстырмалы тәсіл, өйткені ол нарықтың осы активті қалай бағалайтынын көрсетеді. Егер нарық активті дұрыс бағалайды деп болжасақ, онда бұл дәл нәтиже беретін тәсіл. Табыс тәсілі, өз кезегінде, шығыннан гөрі жақсырақ, өйткені компания активті құруға жұмсайтын құны оны пайдаланудан алатын пайдадан әрдайым аз болады.
Кіріс әдісі деп активтің құны осы активті құратын ақша ағындарының таза дисконтталған құнына немесе осы активті иелену нәтижесінде болдырмауға болатын шығындардың дисконтталған құнына теңестірілетін бағалау әдісі түсініледі. Басқаша айтқанда, активтің құны оның кіріс алу қабілетіне байланысты.
Шығындар тәсілі-бұл ауыстыру құнын немесе активтерді көбейту құнын табуға негізделген бағалау тәсілі. Осы активті құруға жұмсалған шығындарды бағалау кезінде материалдық емес активтерге қатысты, ал олардың жалпы сомасы талданатын материалдық емес активтің құнына теңестіріледі. Қымбат тәсілдің негізгі идеясына сәйкес, инвестор ешқашан актив үшін оны басқа жерде құруға немесе сатып алуға болатын сомадан артық төлемейді.
Салыстырмалы тәсілді қолданған кезде активтің құны нарықта активті сатып алу немесе сату туралы ақпаратқа негізделген. Бұл тәсіл нарық осы активті әділ бағалайтынына негізделген. Құнды табу үшін құн мультипликаторлары немесе салыстырылатын мәмілелер туралы деректер пайдаланылады.
Материалдық емес активтердің амортизациясына мынадай негізгі талаптар бөлінеді:
- объектінің амортизацияланатын құны оны пайдалану мерзімі ішінде есептен шығарылуға тиіс;
- пайдаланылған амортизация әдісі компанияның объектіде жасалған экономикалық пайданы тұтыну процесін көрсетуі керек;
- әрбір кезең үшін амортизациялық аударымдар, олар басқа активтің баланстық құнына енгізілген жағдайларды қоспағанда, пайданың немесе залалдың құрамында танылуға тиіс.
Амортизация шығыстардың ақшалай емес бабы болып табылатындығына байланысты (өйткені материалдық емес активтерді құруға тиісті шығындар кәсіпорын бұрын - жобаны іске асыру мерзімінің басында өндірген), сондай-ақ пайдаға салынатын салық базасын қысқартады, кәсіпорынның ақша қаражатының ағынын болжау кезінде амортизация компанияға салық салғаннан кейін таза операциялық пайданы арттырады және жанама түрде оның капиталы құнының өсуіне әсер етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер
- ҚР бағалау қызметі туралы " Заңы"
- "Зияткерлік меншік объектілерінің және МЕА құнын бағалау" бағалау стандарты"
- http://group-global.org/es/node/3319
- 3. Васляев М.А. Оценка бизнеса и оценочная деятельность. Конспект лекций, - М .: Приор -издат, 2008. (ЭБС, ИНФРА-М)