maliye

OSMANLI DEVLET'İNİN DIŞ BORÇLANMASI

Osmanlı Borçlarını Yalnız Türkiye Cumhuriyeti Ödemedi

Osmanlıyı Çökerten Dış Borç Süreci Kırım Savaşıyla Başlar

Osmanlı İmparatorluğu’nun Borçlanma Nedenleri

• Lozan’dan sonra Düyun-u Umumiye İdaresi kaldırıldı ve yerine Paris’te bir yönetim kuruldu, Düyun-u Umumiye’nin bütün malları ve kadroları Türkiye’ye devredildi.
• Daha sonra 1933’te Osmanlı borçları yeniden gözden geçirildi ve bu tarihten sonra yapılan muntazam ödemelerle, konulan süreden 29 yıl önce, 1954 yılında genç Cumhuriyet kendi payına düşen bütün borçları ödedi.
• İtalya 1926’da, Filistin 1928’de,Suriye ve Lüblnan 1933’te Irak 1934’te Ürdün ve Maan 1945’te, Bulgaristan 1955’te Yugoslavya 1960’da borçlarını ödemişlerdir.
• Bunlara karşılık, Yunanistan Suudi Arabistan,( Hicaz,Necit,Asir ) Arnavutluk ne Yemen hiç bir borç ödemesinde bulunmamışlardır.
• Görüldüğü gibi Batılı alacaklılar, borçlar konusunda bile ülkeler arasında ayrımcılık yapmışlar ve aralarında Yununistan’ında bulunduğu bazı ülkeler hiçbir ödemede yapmadan bu yükümlülüklerinden kurtulmuşlardır.

• Lozan’da Osmanlı borçları konusunda İsmet Paşa’nın iki büyük başarısı vardır.
• Birinci olark bu borçlar, Lozan’la kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin dışında kalan ve eski Osmanlı İmparatorluğu’nun toprakları üzerinde bulunan ülkerler arasında da paylaştırılmıştır.
• İkincisi olarak bu paylaşma, sadece faizleri değil, ana parayı da kapsayacak biçimde hesaplanmıştır.
• Osmanlı borçlarının her devlete düşen hissesini Altın Fransız Frangı olarak göstermektedir: bir kaç örnek verecek olur isek şöyle sıralaya biliriz.

• Tımar sisteminin yozlaşması
• Merkezi otoritenin zayıflaması
• Uzun süren savaşlar nedeniyle askeri harcamalardaki artış
• Yapılan reformların maliyeti
• Kırım Savaşı ile başlayan Avrupa tipi yaşam biçimi
• Sanayi Devrimi nedeniyle Osmanlı’nın yabancı ürünlerle rekabet edememesi
• Sömürgeci devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki siyasi isteklerini iktisadi politikalarla gerçekleştirme arzusu

• ‘Resmi tarih’ anlayışımızın yanlış değerlendirdiği olaylardan biri de Kırım Savaşı’dır.
• 1853’te başlayıp 1856’da biten bu savaş, genellikle ‘resmi tarih’ tarafından, Osmanlı’nın Ruslara karşı kazandığı bir zafer ve imparatorluğu yeniden Avrupa’nın büyük devletleri arasında sokan bir olay olarak görülür.
• Oysa durum bambaşkadır:
• Kırım Savaşı, Osmanlı’nın mali, siyasi ve fiili çöküş sürecine yol açan mekanizmayı yani dış borç batağını başlatan ve böylece sonuç olarak imparatorluğun tarih sahnesinden silinmesine yol açan savaştır.

Hazırlayanlar: Danışman:

Banu Sevinç Mrs. Nazife Yakup

Tevfik Can İnan

Türkiye:......................................: 84.597.495

Suriye – Lübnan:.........................:11.108.858

Yunanistan:..................................:11.054.534

Yugoslavya:..................................: 5.435.597

Filistin:..........................................:3.284.429

KIRIM SAVAŞI'NIN TEMEL NEDENLERİ

• Osmanlı Devleti kendi memurlarına para ödeyemezken, Düyun-u Umumiye’de çalışanlar, maaşlarını düzenli alırlardı, çünkü borç ödemeleri yapılan tahsilattan masraflar düştükten sonra yapılırdı.
• Kurulan ayrıntılı ve etkin denetim sayesinde artık net fon akımlarının yönü değişmiş ve yüksek oranlarda artı-değer Osmanlı ekonomisine kazandırılmak yerine kesintisiz biçimde Avrupa’ya aktarılmaya başlanmıştı.
• Düyun-u Umumiye İdaresi görünürde Osmanlı İmparatorluğu’nun bir kurumu, gerçekte ise hükümet yerine yalnızca alacaklılara karşı sorumluğu bulunan bir yapılanmaydı.
• Zamanla adeta Osmanlı ekonomisini denetleyen ikinci bir maliye durumuna geldi.
• Örneğin 1912 yılında Maliye Bakanlığı’nda yaklaşık 5.500 memur çalışırken, Düyun-u Umumiye İdaresi’nde tam 9.000 memur bulunmaktaydı.
• Osmanlı ekonomisi üzerindeki etkisi zamanla o derece güçlendi ki, Osmanlı İmparatorluğu’nun gelirlerinin yaklaşık üçte biri idare tarafından tahsil edilmeye başlandı.

• Savaş aslında hem bir Rus saldırısı hem de bir İngiliz –Fransız kışkırtması sonunda başlamıştır.
• 1174’teki Küçük Kaynarca Antlaşmasıy’la, Rus Çarı’na Osmanlı’nın Ortodoks tebaasının koruyuculuğunun verilmesiyle doruk noktasına ulaşan Rus –İngiliz rekabeti, araya Fransızların da girmesiyle, Kırım Savaşı’na yol açmıştır.
• Osmanlı İmparatorluğu Kudüs'teki hizmetlerin görülmesinde Katolik Hıristiyanlar arasında bir denge gözetmektedir.
• Rusya bu hizmetler konusunda Ortodokslara haksızlık edildiğini öne sürer ve belli ayrıcalıklar ister.
• Fransa ise Kudüs’teki hizmetlerin Katolikler tarafından yerine getirilmesinde ısrarlıdır.

İLK BORÇLANMA

Düyunu-u Ummumiye İdaresi’nin Kuruluşu

• Sonunda devlet iflas eder .
• İmparatorluğun alacaklıları, devletin sağlam gelirlerine elkoydu.
• Batılı ülkelerin alacaklıları tarafından kurulan kurulan Düyunu-u Ummumiy-i Osmanlı Meclisi, İngiliz ,Hollandalı Fransız ,Almanya , İtalyan Osmanlı ve öncelikli alacaklılar temsilcilerinden oluşan yedi kişilik bir kuruldu.
• Bütçenin üçte birinden fazlasını oluşturan tütün, tuz , ipek, içki, pul ve av vergilerine el koymuştu.
• Bu vergiler toplanması en kolay ve güvence altında olan vergilerdi.
• Düyun-u Umumiye memurları, yanlarında jandarmalar, köylünün tarlasındaki ürüne el koyarak gerekli tahsilatı yaparlardı.
• Zaten mültezim zulmünden bıkmış olan çilekeş anadolu köylüsünün başınada yeni bir dert açılmıştı.
• Düyun-u Umumiye Meclis’i üyeleri, yılda 2000 İngiliz lirası maaş alırdı.
• İstanbul’ da oturanların maaşı 1200 İngiliz lirasıydı.

• İki ateş arasında kalan Osmanlı İmparatorluğu, Hıristiyanlar bakımından kutsal olan yerlerin Müslümanlar için de mukaddes olduğunu belirtir ve hizmetlerin Müslümanlarca yerine getirilmesine karar verir.
• İşte bu noktada Osmanlı’nın paylaşılması anlamını taşıyan ‘Doğu Sorunu’ fiilen gündeme gelir; Rusya, İngiltere’ye Osmanlı İmparatorluğu’nun paylaşılmasını önerir.
• Sonunda Rusya, kutsal yerlerin yönetiminde Ortodokslara öncelik verilmesi isteğini bir ültimatom ile Osmanlı imparatorluğu’na bildirir.
• Osmanlıların buna yanıtı, Ortodoksaların konumlarının Fatih ve Kanuni dönemlerindeki fermanlarla belirlendiği ve bu fermanların dışına çıkılmayacağı biçimde olur.
• Bu karar Rus ültimatomunun reddi anlamına gelmektedir; Rus Çarı bu yanıta 'Sultan'ın elini yanağımda hissediyorum' diyerek tepki verir ve savaşa başlar.

Osmanlı İmparatorluğu’nun Yıkılışı

20 Aralık 1881’de Gerçekleşir

• 3 Temmuz 1853'te Rusya’nın 35.000 asker ve 72 topla Osmanlı topraklarına

(Eflak –Buğdan) saldırmasıyla Kırım Savaşı fiilen başlamıştır.

• Osmanlı İmparatorluğu bir süre Rusya ile tek başına savaşır.
• Fakat mali kaynakları böyle bir savaşı sürdürmeye yeterli değildir.
• 1854’te Fransa ve İngiltere son derece karmaşık ilişkiler sonunda Osmanlıların yanında Rusya’ya karşı savaşa girer ve Osmanlı Devleti tarihinin ilk dış borcunu alır.
• İlk borç 1854 yılında alınır, 2,57 milyon Osmanlı lirası borçlanır.
• Bu sarmal imparatorluğun iflasına yani yok oluşuna kadar sürecektir.
• Bu tarihten sonra alınan borçlar ya eski borçların ödenmesi yada Osmanlı –Rus Savaşı gibi savaşların ve yenilgilerin finansmanı için kullanılır.
• Sadece 1870 yılındaki 10,5 milyonlık borç Rumeli Demiryolu’nun inşası için alınmıştır ama bu miktar iflasın gerçekleştiği 1881 yılında 237 milyon Osmanlı lirasına ulaşan borç miktarı içinde devede kulaktır.
• Dış borçlar Osmanlı İmparatorluğu'nu batırmıştır ama Türkiye Cumhuriyeti 1954 yılına kadar bu borçları ödemeye devam etmiştir.
• Demek ki 1854 yılında başlayan bu süreç, tam yüz yıl boyunca Anadolu’nun dış borç boyunduruğu altına girmesine yol açmıştır.

• Düyunu-u Ummumiye İdaresi’nin Kuruluşunu , İmparatorluğun yıkılış tarihi olarak kabul edilmesinin simgesel bir anlamı vardır: Türk – İslam devlet geleneğinde bir hükümdarın egemenliğinin ilanında iki simgesel olay vardır:
• Hükümdar,egemenliğini Allah adına ve ekonomik bağımsızlığa sahip olarak ilan eder.
• İşte Düyun-u Umumiye’nin bu simgesel anlamda da, Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik bağımsızlığını yitirmesi anlamında da devletin sona erişini vurgular.
• Ekonomik olarak bütünüye çökmüş olan Osmanlı İmparatorluğu daha 1865’te borçların faizlerini ödeyemez duruma düşmüştü.
• Bir yandan ekonomik olanaksızlar, öte yandan yeni borç gereksinmesi, Osmanlıları tümüyle yabancı finans kaynaklarının denetimine sokmuştu.

• 29 Ekim 1923 Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, Osmanlı ‘nın kesin ortadan kalkış gününü simgeler.

• 20 Aralık 1881