Shintoizm - rodzima religia Japonii

Niewielka świątynia może składać się wyłącznie z budynku sanktuarium i zajmować niewielki kawałek ziemi, na którym niewiele zdoła się zmieścić poza nią samą. Z drugiej strony, duża świątynia, może zajmować sporą przestrzeń pokrytą przyrodą pozostawioną w swym jak najbardziej naturalnym i nietkniętym ręką ludzką stanie, na której oprócz budynku głównej świątyni znajdują się liczne zabudowania pomocnicze, jak budynki administracji, kwatery dla shintoistycznych kapłanów, kiosk z dewocjonaliami, liczne drobne sanktuaria, w których umieszczono pomniejszych kamï, budynek kagura-den itp.

Sanktuarium świątyni jest zwykle odrębnym budynkiem o surowym i skromnym wyglądzie łatwo rozpoznawalnym po swych charakterystycznych architektonicznych cechach, wyposażonym w starannie chronioną ukrytą komnatę, zwaną honden, gdzie jest przechowywany święty przedmiot zwany shintai, czyli boskie ciało lub manifestacja kamï, nad którym świątynia sprawuje opiekę.

Budynek sanktuarium wyróżnia się dachem podpartym z obu stron przez parę skrzyżowanych belek, zwanych chigi, na których opiera się zewnętrzna i wewnętrzna grzbietowa belka dachu, które wydłużają się w górę po przekątnej bardziej niż wymaga tego sama struktura, chcąc być w zgodzie z zaleceniem zawartym implicite w Kojikach, aby próbowały dosięgnąć samego nieba, czyli samego Takama-nö-para, oraz tym, że belka grzbietowa dachu jest udekorowana krótkimi horyzontalnymi drewnianymi blokami położonymi w poprzek grzbietu dachu, które porównywano z suszonymi rybami i nazwano katsuogi. Chigi i katsuogi są znakami, po których można poznać budynek sanktuarium, który dodatkowo jest udekorowany zawieszonym u wejścia świętym sznurem shimenawa zrobionym z wysuszonej trawy i ozdobionym krótkimi „wisiorkami” specjalnie ciętego w zygzak papieru lub kawałkami białego lnu, i przed którym stoi jedna lub więcej charakterystycznych torii.

Honden znajdujący się wewnątrz sanktuarium jest zwykle położony w miejscu najbardziej oddalonym od wejścia, które jest zasunięte podwójnymi wahadłowymi drzwiami, zwykle zamkniętymi, lub zakryte gęstą zasłoną zrobioną z gałązek bambusa lub sznurów paciorków, uniemożliwiającą zarówno kapłanowi jak i zwykłym wiernym zajrzenie do wnętrza hondenu, w którym przechowuje się shintai.

W większości wypadków shintai jest pewnym często zrobionym przez człowieka przedmiotem, jak lustro, miecz, obraz, grzebień, żelazna kula, szczególny kawałek drewna lub papieru, czy też kamień. Przedmiot ten jest zwykle owinięty wielowarstwowymi zwojami opakowania i schowany do specjalnego pudełka, które samo jest ukryte pod wielowarstwowym opakowaniem i włożone do większego pudełka itd. W ten sposób jest on na zawsze ukryty przed spojrzeniem zwykłego śmiertelnika i tylko rzadko oglądany przez shintoistycznego kapłana.

W innych przypadkach boskim ciałem (shintai) może być jakiś naturalny element otaczającego terenu, jak szczególny głaz, wodospad, wulkan, góra, czy też jaskinia, którego nie można dosłownie ukryć w hondenie sanktuarium, i wówczas sanktuarium przenosi się na zewnątrz, i buduje się jedynie przylegające doń oratorium.

Przestrzeń przed zamkniętymi drzwiami, które chronią honden przed widokiem publicznym, jest wyraźnie widoczna z przylegającego często do budynku sanktuarium oratorium i wypełniona stojącym tam zwykle jednym lub kilkoma stołami-ołtarzami, na których zostają umieszczone naczynia z wodą lub sake oraz ryżem, które są darami dla kamï. Za nimi często stoi duże okrągłe lustro, i po obu ich stronach znajdują się często strzegące je sztandary lub figurynki zwierząt. Na ołtarzu, niedaleko darów stoi zwykle jedna lub kilka gohei – czyli wzniesiona ku górze różdżka, z której zwisają ku dołowi dwa symetrycznie umieszczone paski specjalnie ciętego i składanego w zygzak papieru, będącego bardziej wydłużoną wersją papierowych zygzakowatych „wisiorków” zdobiących zwykle zawieszony u wejścia do świątyni sznur shimenawa . W pewnej odległości od ołtarza, po jego prawej lub lewej stronie stoi zwrócona ku górze drewniana różdżka oczyszczająca zwana haraigushi , z której wierzchołka opadają ku dołowi liczne długie wąskie paski papieru. Haraigushi stoi zwykle w sąsiedztwie potężnego bębna.

Reszta oratorium służy jako pomieszczenie dla shintoistycznego kapłana i wiernych podczas religijnych ceremonii, takich jak wykonywanie kagury, małżeństwo, składanie ofiary i prośba o błogosławieństwo kamï, oraz dla długiego sznura dzwonu lub kołatki, oznajmiających przybycie wiernego i dużej skrzyni ofiarnej, której górna otwarta część jest chroniona kratą, przez którą z łatwością przedostają się wrzucane do skrzyni drobne monety.

Zasadniczo shintoizm jest świętem, po japońsku „matsuri”. Istota matsuri polega na ciągłym odna¬wianiu żywotnej siły uobecniającej się w relacji między bogami a ludźmi. Podczas święta bogo¬wie ujawniają się i obejmują w posiadanie człowie¬ka odgrywającego dramat kultowy. Dramat kulto¬wy ma być próbą naśladowania przewidywanego, szczęśliwego przebiegu zjawisk przyrodniczych w nadchodzącym roku; jego prototypem jest taniec kultowy.

Matsuri składa się z pięciu aktów:

1) kultowego oczyszczenia,

2) przywołania bo¬gów,

3) ofiary,

4) zjednoczenia (człowieka z boga¬mi)

5) pożegnania (bogów).

Istota dramatu polega na odnowieniu żywotnej siły bogów, ludzi i sił natury przez rytualny powrót do źródeł. Analo¬giczny sens niosą także rytuały noworoczne, które w Azji wschodniej mają ogromne znaczenie. Służą one odnowieniu kosmosu i urzeczywistnieniu po¬nownych narodzin życia. W Japonii jest to z reguły „przepowiadająca” modlitwa cesarza.

Każde święto shintoistyczne zaczyna się od wy¬znaczenia świętego obszaru: cztery pnie bam¬busa wbija się w ziemię, tak aby wyznaczały wierzchołki kwadratu, następnie łączy się je wy-konanymi ze słomy linami, na których powiewają białe paski papieru. Nacinanie pasków jest rów¬nież elementem ceremonii; biały papier symboli¬zuje boską obecność, dlatego też odnoszące się do bogów słowo „karni” jest równocześnie sło¬wem oznaczającym papier. Obszar wydzielony ze sfery profanum najczęściej znajduje się na po¬lanie, jako że polana, las i droga stanowią cen-tralne pojęcia shintoizmu. Święty obszar nosi na¬zwę „niwa” (ogród).

Istotną rolę odgrywa piąty pal, który uzupełnia cztery pozostałe, symbolizujące cztery strony świata. Piąty pal sta¬nowi środek i symbolizuje słup nieba albo oś świata, „yama” (góra). To miejsce (środek) jest często symbolizowane przez „drzewo życia” (matsu). W shintoizmie łączy się z górskim źró¬dłem: „źródło życia”, wypływające z wierzchołka góry, sprawia, że staje się ona górą świata.

W trakcie obrzędów góra lub drzewo stają się siedzibą bogów, nawiązując w ten sposób do niebiańskiego słupa, postawionego przez pierw¬szą parę bogów. Jako oś świata łączy on ze so¬bą niebo i ziemię. Taniec i dramat kultowy polegają na okrążaniu środka. Ponieważ źródło ży¬cia jest częścią góry świata albo osi świata, pier¬wotny shintoizm ściśle wiąże się z kultem góry i rytuałami wody. Woda to eliksir życia i symbol tego, co płynie, potencji, oczyszczającej siły, od-rodzenia i nowego stworzenia.

Podczas święta matsuri wspomina się także dwie przeciwstawne zasady działające w przyro-dzie. Dlatego również agon, współzawodnictwo, na trwałe wpisany jest w shintoizm, przyjmując postać gier zespołowych albo zawodów no; poszczególne bractwa organizujące święto uczestniczą w różnych wyścigach i turniejach. W niektórych częściach Japonii urządzane są niebezpieczne wyścigi, w których biorą udział dwa świątecznie przybrane wozy kultowe, cią-gnięte przez młodych ludzi i jadące szybko ulica¬mi miasta. Dramaty kultowe i spektakle teatru no odbywają się często z użyciem słynnych japoń¬skich masek, które mają stanowić wcielenie wy¬obrażanego bóstwa. Poszczególne maski uosa¬biają różnych bogów. Aktorami są tylko mężczyźni. Najstarsze znane japońskie maski no pochodzą z VII wieku; część z nich, jako symbole bogów, przechowuje się w świątyniach.

• Leksykon religioznawczy, Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1988
• http://religia.tetragram.pl/?portfolios=religie-japonii
• www.wikipedia.pl
• http://tlvp.net/~kojiki.tlvp/Pt1-Ch05/Part-1-ch-5-polish.htm#1

______________________

Dziękujemy za uwagę!

Shintoizm

Mitologia - powstanie świata

Odmiany shintoizmu

Według mitologii zanim powstały niebo i ziemia, w pramaterii rządziła trójca bóstw: Amenominakanushi, Takamimusubi i Kamimusubi. Potem zrodziło się siedem par bóstw. Ostatnia była para bogów Izanagi i Izanami, którzy stworzyli i uporządkowali świat (Japonia stanowi jego centrum), a następnie ustawili niebiański filar, będący osią świata łączącą niebo z ziemią. Japonia powstała w wyniku fizycznego połączenia albo związku małżeńskiego pary bóstw, uosabiającej dualizm zasad światowych, porównywalnych z yang i yin. Podczas kultowego oczyszczenia w rzece, z oka Izanagi powstała bogini słońca Amaterasu, która jest uznawana za pramatkę najstarszej, do dzisiaj pozostającej przy władzy, dynastii cesarzy japońskich. Bezpośrednim potomkiem (prawnukiem) Amaterasu był legendarny cesarz Jimmu, uznawany za bezpośredniego przodka cesarzy.

Według mitologii, obecnie panujący cesarz Akihito jest 125. potomkiem bóstw w prostej linii.

Pierwsze znane świadectwa obecności obyczajów shintoistycznych pochodzą z okresu yayoi (250 p.n.e. – 300 n.e.). W okresie kofun (300-710 n.e.) lud przybyły na koniach z centralnej Azji wprowadził trzy najważniejsze symbole pierwotnego shintoizmu: długi miecz, lustro słońca i naszyjnik matagama („zakrzywiony klejnot”). Dynastia cesarska zaczęła odgrywać większą rolę, powstały pierwsze świątynie shinto w Izumo i Ise. Tradycja shintoizmu utrzymywała się przez długi czas wyłącznie na przekazie ustnym i dopiero w VIII i IX w n.e. została skodyfikowana w kronikach Kojiki (712r.) i Nihongi (720r.). Wtedy też nadano jej nazwę shintô, co jest bliskie znaczeniu „wytyczane przez bogów drogi”. W X wieku shintoizm po raz pierwszy przyjął postać rozległego systemu religijnego, z własnymi mitami, rytuałami, rodami kapłańskimi i 3132 świątyniami. Świątynie podlegały zarządowi cesarskiemu. Samemu cesarzowi, jako jedynemu najwyższemu przedstawicielowi poddanych, stopniowo zaczęła podlegać cała sfera kultu. Pieczę nad rządami w państwie obejmowali książęta domu cesarskiego, a później shogunowie (namiestnicy państwa). Powstał liczący pięćdziesiąt tomów zbiór tekstów shinto Engishiki.

1.Shinto ludowe (minkan-shinto) jest określe¬niem religii ludowej we wsi i w rodzinie. Dużą rolę odgrywają w niej zjawiska przyrodnicze i cykle wegetacyjne, a także miejsca takie jak pole uprawne, woda, góra czy las. Chodzi tu o lokal¬ne i bardzo zróżnicowane formy kultu, mające zapewnić ochronę przed demonami i przez obrzędy magiczne wpływać na urodzaj.

2. Shinto świątynne (jinja-shinto) jest religią posia¬dającą ścisłą organizację; dał tak¬ że początek „shinto akademickiemu” (fukko-shinto), kierunkowi z rozbudowaną teologią, zajmują¬cemu się studiowaniem literatury.

3. Shinto państwowe (kokka-shinto), ściśle związanego z shinto domu cesarskiego (koshitsu-shinto). Jako następca bogini słońca Amaterasu i wielkich cesarskich przodków czczony był Tenno. Lojalność wobec cesarza i narodu utożsamiano z posłuszeń¬stwem wobec bogów. Shintoizm państwowy miał zdecydowanie monoteistyczny charakter i podkreślał boskość cesarza, wynikającą z tego, że dynastia cesarska wywodzi się bezpośrednio od bogini słońca Amaterasu. Nazwa shintoistycznego święta „matsuri” wiąże się ze słowem „matsurigoto” = rządzić. W tym rozumieniu shintoizm nie był religią, lecz „kultem narodowym”, który podkreślał wagę czystości etycznej i szczerości „prawdziwego serca”. Po śmierci cesarza Meiji (1912) w Tokio wznie¬siono świątynię Meiji. Zyskała ona znaczenie po¬lityczne równe znaczeniu Yakusuni, przed którą odbywają się uroczystości upamiętniające pole¬głych w II wojnie światowej. Ponieważ uważano, że shintoizm państwowy i cesarski jest współodpowiedzialny za japońską dyktaturę, sprawowa¬ną w Azji w latach trzydziestych i czterdziestych, zwycięskie mocarstwa zarządziły w 1945 roku jego delegalizację i rozdział religii od państwa. Od lat pięćdziesiątych ta odmiana shintoizmu ma wyraźnie religijny charakter i dąży do życia w „harmonii”, wynikającej z głębokiego szacunku okazywanego przyrodzie i bogom.

4. Shintoizm sekt (kyoha-shinto) obejmuje trzy¬naście (uznanych) nowszych grup i niezliczone podgrupy, które od XIX wieku wyłoniły się z shin¬toizmu ludowego. Niektóre z nich mają silnie ezoteryczne zabarwienie i były powoływane do życia w okresach kryzysowych przez ludzi z charyzmą (często pochodzenia wiejskiego). Z tej samej tradycji wywodzą się powstałe po II wojnie światowej, bardzo dzisiaj popularne w Japonii, „nowe religie”.

Kami

kami – bóstwo, ‘wyższy’

Wszelkiego rodzaju przejawy natury (na przykład burza, rzeka czy drzewo), przedmioty (rytualne bębenki, zbroje) oraz miejsca (konkretny dom) zamieszkiwane są przez kami. Istnieje ponad 8 milionów specyficznych bóstw. Dodatkowo każdy shintoista po śmierci sam staje się kami i zostaje związany z konkretnym przedmiotem czy miejscem. Kami są bóstwami, które nie posiadają nieograniczonej mocy wpływu na ludzkie życie. Ich zadaniem jest jedynie pomoc (zazwyczaj) i przewodnictwo wśród żywych. Specyficzną cechą dla osób kierujących się zasadami shinto jest wiara, iż człowiek z natury jest dobry oraz że posiada w sobie kompas moralny, dzięki któremu potrafi odróżnić dobro od zła. Jakiekolwiek złe postępowanie ludzi powodowane jest przez złe duchy (złe kami).

Wygląd świątyni

Miejsca kultu i świątynie

Praktyka religijna

Etymologicznie, japońskie słowo Jinja, tłumaczone jako świątynia lub dokładnej świątynia-relikwiarz, oznacza „miejsce, w którym przebywa kamï”. Głównym celem shintoistycznej świątyni jest bowiem dostarczanie strzeżonego miejsca, w którym kamï przebywa oraz realizacja troski, której kamï wymaga, aby dobrze czuć się w tym miejscu.

Miejsce, w który przebywa kamï, lub inaczej jego sanktuarium, znajduje się wewnątrz budynku zwanego sanktuarium, do wnętrza którego zwykły śmiertelnik nie ma dostępu; opieka, której kamï wymaga, jest sprawowana przez shintoistycznego kapłana i odwiedzającego świątynię wiernego w formie ich religijnej praktyki na zewnątrz sanktuarium, na terenie doń przylegającym, który często przybiera formę odrębnego budynku przylegającego do sanktuarium, zwanego oratorium lub miejscem dla religijnej praktyki.

Po dotarciu do wybranego kompleksu świątynnego wierny wkracza pieszo na teren świątynny. Po minięciu granicznej torii rusza w kierunku głównego budynku świątyni drogą wewnętrzną (sandō) pokrytą żwirem uspakajająco skrzypiącym pod stopami. Spacer ten ma wywołać w nim poczucie ciszy, schludności, porządku, które ma oczyścić jego serce. Po dotarciu do studzienki oczyszcza symbolicznie swe ciało, nabierając specjalnym bambusowym czerpakiem wodę i polewając nią najpierw jedną rękę, potem drugą, i wreszcie wypłukując nią usta. Z oczyszczonym rytualnie sercem i ciałem przechodzi pod ostatnią torii i zbliża się do wejścia do głównego budynku świątyni. Tutaj, zatrzymawszy się przed wejściem, składa rytualny pokłon, ciągnie za sznur dzwonu, wrzuca do skrzyni ofiarnej monetę lub dwie, składa raz jeszcze rytualny pokłon, recytując w myśli prośbę-modlitwę skierowaną do kamï, klaszcze dwa razy w dłonie, trzymając je na poziomie piersi, i po złożeniu jeszcze jednego pokłonu oddala się.

Święta

Bibliografia

Shintoizm -

- rodzima religia Japonii