Pasma górskie w Europie

Pasma górskie w Europie

Alpy

Alpy– najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się łukiem od wybrzeża Morza Śródziemnego po dolinę Dunaju w okolicach Wiednia. Łańcuch ma długość około 1200 km, szerokość od 150 do 250 km i zajmuje powierzchnię około 220 tys. km².

Najwyższym szczytem Alp, a zarazem całej Europy, jest położony na granicy francusko-włoskiej Mont Blanc, choć główny wierzchołek znajduje się po stronie francuskiej. Wznosi się na wysokość 4810,45 m n.p.m.

Alpy położone są na terytorium kilku państw europejskich, są to od wschodu: Słowenia, Austria, Włochy, Niemcy, Liechtenstein, Szwajcaria, Francja i Monako. Niektóre z nich, w których Alpy zajmują znaczącą część terytorium, nazywane są często alpejskimi.

W podstawowym podziale wyróżnia się dwie części: wyższe Alpy Zachodnie oraz niższe Alpy Wschodnie. Granica przebiega obniżeniem Jeziora Bodeńskiego, doliną górnego Renu, przełęczą Splügen i Doliną Spluga (Val San Giacomo), aż do jeziora Como.

Góry Betyckie

Góry Betyckie – należący do Alpidów Zachodnich łańcuch górski w południowo-wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego, w Hiszpanii, drugi po Alpach pod względem wysokości w Europie. Ciągnie się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego, od Gibraltaru do przylądka Nao (przedłużeniem tektonicznym Gór Betyckich są Baleary, a także na afrykańskim brzegu — Góry Rif). Łańcuch ma długość 600 km, szerokość 100–160 km.

Najwyższym szczytem tych gór i zarazem całego półwyspu jest Mulhacen. Jego wysokośc to 3478m.n.m.p.

Przeważające wysokości mieszczą się w granicach 1500–2000 m n.p.m. Są to góry o stromych stokach.

Pireneje

Do wysokości 600 m góry porastają wiecznie zielone, twardolistne lasy dębowe z wtórnymi zaroślami typu makii. Do ok. 1500 m rosną lasy dębowe, ponad nimi piętro lasów iglastych (bardzo silnie wytrzebione). Obszary powyżej 2100 m porasta roślinność wysokogórska z dużym udziałem kolczastych krzewinek poduszkowatych. Granica wiecznego śniegu znajduje się na wysokości 2500 m.

Na terenie Gór Betyckich wydobywane są rudy żelaza i polimetaliczne. W kotlinach uprawiane są zboża, winorośl, oliwki, drzewa cytrusowe. Góry te stanowią ważny region turystyczny (gł. m. Grenada).

Pireneje – należą do Alpidów Zachodnich, trzeci pod względem wysokości po Alpach i Górach Betyckich łańcuch górski w Europie znajdujący się w północno-wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego przedłużenie stanowią od zachodu Góry Kantabryjskie. Pireneje rozciągają się pomiędzy Atlantykiem na zachodzie i Morzem Śródziemnym na wschodzie osiągając długość 450 km.

Pireneje powstały w czasie orogenezy alpejskiej, zbudowane są ze skał krystalicznych i osadowych

Najwyższe szczyty zbudowane są z granitów i osiągają w najwyższym punkcie wysokość 3404 m n.p.m. – na Pico de Aneto w hiszpańskiej prowincji Huesca.

Pireneje dzieli się zazwyczaj na trzy części: Centralną, Zachodnią (lub Atlantycką) oraz Wschodnią.

Najbardziej widoczne cechy geologiczne to: dysymetria stoków w kierunku transwersalnym, tzn. że zbocze przeważa po stronie Francji niż Hiszpanii, a także dysymetria długości (Pireneje łagodnie opadają w kierunku Atlantyku, a w kierunku Morza Śródziemnego są coraz bardziej strome).

Apeniny

Apeniny (wł. Appennini) – łańcuch górski we Włoszech, rozciągający się na długości 1350 km z północy na południe wzdłuż całego Półwyspu Apenińskiego i na szerokość od 40 do 200 km. Wyróżnia się Apeniny Północne (w tym Apenin Liguryjski, Toskański i Umbryjski), Środkowe i Południowe.

Apeniny powstały w trakcie orogenezy alpejskiej, ale ruchy górotwórcze trwają do dziś, o czym świadczy podwyższona aktywność sejsmiczna na tym obszarze.

Apeniny w większości porośnięte są lasami liściastymi i mieszanymi. Najwyższe partie gór, m.in. najwyższy szczyt Corno Grande (2912 m n.p.m.), są skaliste i pokryte lodowczykami.

Góry te są ważnymi obszarami rolniczymi: w dolnych partiach uprawia się winorośl i drzewa owocowe, w wyższych prowadzi hodowlę. Od pewnego czasu wzrasta rola turystyki w tym obszarze.

Podczas drugiej wojny światowej Apeniny stanowiły dla Niemców linię obronną, znaną jako Linia Gotów, a w południowej części Linia Barbary.

Karpaty

Karpaty – łańcuch górski w środkowej Europie (jeden z największych w tej części świata), ciągnący się łukiem przez terytoria siedmiu krajów: Austrii, Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy i Rumunii. Najwyższy szczyt Gerlach ma wysokość 2654 m n.p.m.

Karpaty wchodzą w skład wielkiego systemu górskiego – łańcucha alpejsko-himalajskiego. Stanowią drugi co do powierzchni łańcuch górski Europy i dziesiąty pod względem wysokości – po: Alpach, górach Betyckich, Pirenejach, Apeninach, górach Dynarskich, Riła, Olimp, Pirin, górach Korsyki. Zajmują powierzchnię 190 tys. km², z tego w Polsce 19,6 tys. km² (6,1% powierzchni państwa). Stanowią centralną główną część Regionu Karpackiego, który poza nimi obejmuje również pas obniżeń związanych geologicznie z Karpatami – Podkarpacie, Równiny Południoworumuńskie i Kotlinę Panońską.

Karpaty nie stanowią jednego nieprzerwanego łańcucha górskiego, ale raczej składają się z wielu wyróżniających się pod względem geologicznym i orograficznym pasm górskich. Różnorodność krajobrazów jest porównywalna z Alpami. Jednocześnie góry te rzadko osiągają wysokości powyżej 2500 m n.p.m., dlatego nie można tu znaleźć tak wyraźnej polodowcowej rzeźby wysokogórskiej. W Karpatach nie zalega wieczny śnieg.

Góry Dynarskie

Góry Kastylijskie

Góry Dynarskie lub Alpy Dynarskie – łańcuch górski na Półwyspie Bałkańskim, wzdłuż wschodniego wybrzeża Morza Adriatyckiego, w Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Słowenii, Serbii, Kosowie, Czarnogórze i Albanii. Najwyższym szczytem jest Maja e Jezercës (2694 m) w Górach Północnoalbańskich. Nazwa "Góry Dynarskie" pochodzi od pasma Dinara (najwyższy szczyt – Veliki Troglav – 1913 m) na granicy Chorwacji i Bośni. Góry te, choć czasami nazywane są Alpami Dynarskimi, nie stanowią części Alp.

Góry Kastylijskie – pasmo górskie w Hiszpanii i Portugalii, w środkowej części Mesety Iberyjskiej. Najwyższym szczytem pasma jest Almanzor, który osiąga wysokość 2592 m.

Największe miasta położone w Górach Dynarskich to stolica Bośni i Hercegowiny – Sarajewo oraz Split – drugie co do wielkości miasto Chorwacji.

Góry Skandynawskie

Najwyższym regionem pasma są Góry Północnoalbańskie. Region ten posiada trzy szczyty, które przekraczają wysokość 2600 metrów. Leży na pograniczy Czarnogóry i Albanii. Alpy Dynarskie są największym rejonem górskim w Europie po Kaukazie, Alpach i Górach Skandynawskich. Ciągną się od Alp Julijskich na północy do gór Szar Płanina i Korab na południu. Górskie tereny ciągną się dalej na południe do gór Pindos w Grecji, przez Peloponez, Kretę, Rodos aż do gór Taurus w południowej Turcji.

Eoceńskie ruchy tektoniczne doprowadziły do wypiętrzenia szeregu zrębów zbudowanych głównie ze starych granitów i łupków krystalicznych, jedynie wschodnia część Sierra de Guadarama ma mezozoiczne pokrywy na starszym, hercyńskim podłożu. Wierzchołki gór, wskutek erozji są dosyć silnie zniszczone i wykazują pewną asymetrię. Stoki południowe są bardziej strome, gwałtownie przechodząc w kotlinowate równiny Nowej Kastylii. Stoki północne wykazują większą łagodność, co wynika z faktu istnienia od północy wyraźnego uskoku tektonicznego a od południa fleksur. Grupy górskie wchodzące w skład Gór Kastylijskich tworzą szereg równolegle do siebie biegnących grzbietów, oddzielonych podłużnymi obniżeniami. Poza podszczytowymi zrównaniami w wyższych partiach gór zaznaczają się plejstoceńskie formy polodowcowe. Góry Kastylijskie stanowią dział wodny między dorzeczami Duero i Tagu.

Góry Skandynawskie - łańcuch górski w zachodniej i północnej części Półwyspu Skandynawskiego, ciągnący się wzdłuż wybrzeża Oceanu Atlantyckiego, na terytorium Norwegii, Szwecji i częściowo Finlandii. Długość ok. 1800 km, szerokość do 550 km.

Góry Skandynawskie powstały w orogenezie kaledońskiej.

Góry zostały silnie przeobrażone przez zlodowacenie plejstoceńskie, które zmieniło doliny tworząc malowniczy krajobraz fiordowy. Najdłuższy z fiordów, Søgne, osiąga 204 km długości. Góry Skandynawskie wznoszą się najwyżej w części południowej (Galdhøpiggen, 2469 m n.p.m. – najwyższy szczyt Norwegii) oraz północnej (Kebnekaise, 2117 m n.p.m. – kulminacja Szwecji oraz Haltiatunturi, 1328 m n.p.m. – najwyższy punkt Finlandii).

Klimat umiarkowany chłodny. Granica wiecznego śniegu leży na wysokości 700–800 m n.p.m. na północy i 1500–1800 m n.p.m. na południu, stąd liczne są lodowce, szczególnie zajmujące fieldy (tzw. fieldowe), największy z nich – Jostedalsbreen.

W Górach Skandynawskich mają swoje źródła wszystkie większe rzeki Półwyspu Skandynawskiego. Liczne są też jeziora polodowcowe. Piętra roślinności w Górach Skandynawskich obniżają się wraz ze wzrostem szerokości geograficznej. Dolne partie stoków porastają lasy, wyżej pojawiają się łąki alpejskie, na południu od 70°N panuje tajga, głównie świerkowa. Góry Skandynawskie zasobne są w surowce mineralne, zwłaszcza rudy żelaza (Kiruna), a także miedzi, cynku, ołowiu, złota, srebra.

Ural

Ural – pasmo górskie w Rosji. Stanowi fragment umownej granicy między Europą i Azją.

Ciągnie się w kierunku południkowym od Morza Karskiego na północy do środkowego odcinka rzeki Ural na południu. Długość pasma wynosi ponad 2000 km, szerokość 40-150 km. Najwyższym szczytem jest Narodnaja o wysokości 1894 m n.p.m.

Ural jest fałdowym górotworem hercyńskim. Wyższe partie gór zbudowane są głównie ze skał metamorficznych i magmowych (gnejsy, kwarcyty, łupki krystaliczne). Niższe warstwy zbudowane są z różnorodnych skał osadowych.

Ural oddziela Nizinę Wschodnioeuropejską na zachodzie od Niziny Zachodniosyberyjskiej na wschodzie.

Sudety

Masyw Centralny

Na północy występują niewielkie lodowce (o łącznej powierzchni około 25 km²). Zbocza rozcięte przez liczne rzeki należące do dorzeczy Wołgi, Obu, Uralu i Peczory. Na wschodnich zboczach niewielkie jeziora: Tawatuj, Argazi, Turgojak i inne. Roślinność na północy jest tundrowa, ku południu przechodzi w lasy iglaste (tajga) i liściaste. Na samym południu występują lasostepy i stepy.

Ural posiada bogate złoża mineralne: żelazo, miedź, chrom, mangan, nikiel, boksyty, złoto, platynę, węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropę naftową, sól kamienną, sól potasową, kamienie szlachetne, azbest i inne.

Sudety – łańcuch górski na obszarze południowo-zachodniej Polski i północnych Czech, stosunkowo niewielki skrawek znajduje się w Niemczech; najwyższy szczyt Śnieżka, 1602 m n.p.m.; są najwyższą częścią Masywu Czeskiego oraz najwyższymi górami Czech.

Góry Świętokrzyskie

Masyw Centralny – wyżynno-górska kraina w środkowej i południowej Francji, zajmująca powierzchnię około 85 tys. km². Wznosi się średnio 400-700 m n.p.m., a najwyższym szczytem jest położony w północnej części Puy de Sancy (1885 m n.p.m.), będący częścią krawędzi krateru wulkanu Mont Dore. Doliny rzek (m.in. Loary, Allier, Dordogne, Lot i Tarn) rozdzielają go na odrębne płaskowyże i grupy górskie.

Przyroda Masywu Centralnego chroniona jest w Parku Narodowym Sewennów oraz regionalnych parkach przyrody, m.in. Wulkanów Owernii i Livradois-Forez.

Góry Świętokrzyskie – masyw górski położony w południowo-wschodniej Polsce, w centralnej części Wyżyny Kieleckiej. Najwyższy szczyt to Łysica (612 m n.p.m.) w paśmie Łysogór. Nazwa gór pochodzi od relikwii Krzyża Świętego przechowywanych w klasztorze na Łysej Górze.

Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy kaledońskiej oraz orogenezy hercyńskiej. Wtedy nastąpiła metamorfoza wcześniej powstałych skał osadowych i wulkanicznych oraz intruzje skał magmowych, przede wszystkim granitów. Następnie, przez około 200 mln lat, Sudety były niszczone przez czynniki zewnętrzne. W wyniku ich działania Sudety zostały niemal całkowicie zrównane, a następnie pokryte dość grubą warstwą osadów, zarówno lądowych jak i morskich, głównie piaskowców. Gdyby nie kolejna orogeneza – alpejska – Sudetów w sensie orograficznym by nie było. Sztywne i grube warstwy skorupy ziemskiej nie zostały jednak sfałdowane, lecz potrzaskane na kilkanaście części, z których każda została wyniesiona na inną wysokość. Tak powstały góry zrębowe, natomiast obszar bloku przedsudeckiego nie został wydźwignięty i tworzy Przedgórze Sudeckie i Nizinę Śląską.

Większa część Masywu pokryta jest łąkami i pastwiskami, ale także znaczącymi obszarami leśnymi. Podstawą utrzymania miejscowej ludności było głównie rolnictwo (hodowla owiec i bydła, uprawa zboża i winorośli). Przemysł rozwijał się jedynie w większych miastach i w okolicy zagłębia węglowego. Zarówno tradycyjne rolnictwo, jak i lokalny przemysł znalazł się w kryzysie, dlatego też w tym już słabo zaludnionym regionie, obserwuje się intensywne procesy wyludniania.

Góry Świętokrzyskie, obok Sudetów, są jednym z najstarszych pasm górskich w Polsce. Wypiętrzyły się w czasie kaledońskich ruchów górotwórczych na granicy syluru i dewonu. Następnie zostały odmłodzone w czasie orogenezy hercyńskiej (dolny karbon) i ponownie podczas orogenezy alpejskiej.

Charakterystyczne dla krajobrazu najwyższych partii Gór Świętokrzyskich są strome stoki, głęboko wcięte doliny, skałki ostańcowe i gołoborza[2]. Góry Świętokrzyskie porośnięte są lasami jodłowymi (Puszcza Jodłowa) i bukowymi. Na ich terenie utworzono Świętokrzyski Park Narodowy.